DE VERDIEPING

Ze redden levens met hun gevaarlijke tochten door de Biesbosch van bezet naar bevrijd gebied en terug, dit is het verhaal van de liniecrossers

Honderden keren gaan ze met kano’s en roeiboten door vijandelijk gebied van bezet naar bevrijd Nederland. Ze worden de liniecrossers genoemd, een verzetsgroep in de Tweede Wereldoorlog. De nachtelijke tochten gaan vanuit Sliedrecht door de Biesbosch naar Brabant, vlak langs Duitse wachtposten met machinegeweren.
Ze brengen inlichtingen voor de geallieerden naar het zuiden, helpen onderduikers ontsnappen en nemen eten en medicijnen mee terug. “De crossers hebben levens gered”, zegt Jelle Simons in het Rijnmondprogramma 'De Verdieping'. Zijn boek Liniecrossers, frontkoeriers van het verzet is deze week verschenen. Simons heeft jaren onderzoek gedaan in archieven in binnen- en buitenland. Geen van de 21 liniecrossers is nog in leven. Wel spreekt Simons met nabestaanden.
De nabestaanden van één van de leiders van de groep - Bertus van Gool - hebben de Stichting Liniecrossers Sliedrecht opgericht. Voorzitter is Willem van der Vlist, hij is getrouwd met een kleindochter van Van Gool en één van de initiatiefnemers van het boek.

Hoger doel

"Het is bijna onvoorstelbaar als we er nu naar kijken", zegt Simons. "Ze hadden daar kunnen blijven, ze hadden hun gezin mee kunnen nemen, maar ze streefden een hoger doel na. Nederland was nog in oorlog en zij zagen het als hun taak om de verbindingslijn op te zetten tussen bevrijd en bezet Nederland."
De liniecrossers zijn veel meer dan alleen een verzetsgroep uit Sliedrecht. Ze maken deel uit van de Groep Albrecht, een landelijke spionage-organisatie die vanuit Londen is opgezet. "Het doel van deze organisatie was om zoveel mogelijk inlichtingen over de Duitsers te verzamelen, bijvoorbeeld over vliegvelden en de kustverdediging", vertelt Simons. "Toen het zuiden van Nederland bevrijd was, moesten die inlichtingen naar Eindhoven gebracht worden. Daar zijn de liniecrossers voor ingezet." In Eindhoven zit Bureau Inlichtingen, de Nederlandse geheime dienst.
Schema verbindingen Groep Albrecht
Schema verbindingen Groep Albrecht © archief Stichting Liniecrossers
Om via de Biesbosch naar Brabant te komen, is de hulp van streekbewoners nodig. Mensen die het gebied vol kreken kennen en raad weten met de getijden. Co Bakker (dan 31 jaar) uit Sliedrecht sluit zich in de zomer van 1944 aan bij Groep Albrecht. Zijn rechterhand Bertus van Gool (dan 25) volgt hem. De twee zijn daarvoor al bij illegale activiteiten betrokken.
Inde nacht van 5 op 6 november kanoën Co Bakker en Bertus van Gool met de Albrechtpost naar het bevrijde zuiden. Ze komen aan in Drimmelen en gaan door naar Eindhoven om de post bij Bureau Inlichtingen te brengen. Afgesproken wordt dat de Sliedrechters twee keer per week de Albrechtpost naar Eindhoven zullen brengen. Er is een nieuwe koerierslijn geboren.
Villa Wilgenhorst in Sliedrecht
Villa Wilgenhorst in Sliedrecht © archief Stichting Liniecrossers Sliedrecht
Bertus van Gool woont met zijn vrouw bij zijn schoonouders in Villa Wilgenhorst aan de Molendijk in Sliedrecht. Dat wordt de plek waar de Biesbosch-crossings beginnen en eindigen. De crossings zijn niet zonder risico’s. Duitse soldaten hebben wachtposten in het gebied en schieten op alles wat beweegt. Kennis van de Biesbosch is onontbeerlijk voor de mannen die hun leven elke keer weer in de waagschaal leggen.
Vanuit de Zuidhollandse Biesbosch moeten ze de Nieuwe Merwede over. Jelle Simons legt uit: "Zij timeden het precies zo dat ze de stroming mee hadden en dan gingen ze midden op de rivier varen. Op dat moment kwamen ze langs Duitse wachtposten met machinegeweren en dergelijke, maar omdat ze midden in de nacht voeren en in het midden van de rivier, slopen ze zo langs die wachtposten. Ze gebruikten allerlei trucjes, de riemen werden ingepakt met lakens."
Van der Vlist vult aan: "Sokken over de schoenen". Simons vervolgt: "Allemaal dingen om maar zo stil mogelijk te zijn. De stilte en de duisternis waren hun grootste bondgenoten. Dat was wanneer ze alleen waren al lastig genoeg, maar vaak genoeg gingen er personen mee."

Rotterdamse haven

Er worden militaire inlichtingen overgebracht, maar ook economische berichten en inlichtingen over de volksgezondheid. "We praten over de hongerwinter", zegt Simons. "De Nederlandse regering in Engeland weet dat de bevrijding eraan komt maar heeft informatie nodig over hoe ze die miljoenen hongerende mensen moet helpen. Hoe zet je de voedseldistributie op en kan er wel een schip in de Rotterdamse haven afmeren?" De directeur van het Rotterdamse Havenbedrijf is door de liniecrossers naar het bevrijde Zuiden gebracht om vervolgens naar Engeland te gaan om de regering te informeren over de situatie van de haven.
Kaart met de crossroutes door de Biesbosch
Kaart met de crossroutes door de Biesbosch © archief Stichting Liniecrossers Sliedrecht
De roeiboten en kano's komen nooit leeg terug. Inlichtingen en mensen worden naar bevrijd gebied gebracht. Terug naar bezet Nederland nemen de crossers voedsel en medicatie mee. "In februari 1945 hebben ze in één nacht 6,5 miljoen eenheden insuline door de Biesbosch naar Sliedrecht gevaren. Van daaruit werd het door heel Nederland vervoerd. Vanaf dat moment zijn ze medicijnen blijven varen", weet Simons. "Daar hebben ze echt het verschil gemaakt, duizenden mensen zaten daar om te springen."

Immense druk

Simons en Van der Vlist hebben veel bewondering voor het werk van de liniecrossers. Van der Vlist: "Moet je je voorstellen wat een druk dat met zich meebrengt. Je zit in het verzet. De risico's voor je directe familie. En elke keer maar weer terug dat gebied in. Ik vind het elke keer weer bijzonder dat die mensen daarmee konden leven. Het is een immense druk op jouw schouders. Elke missie die je onderneemt, elke keer dat je in die kano stapt, maar ook elke keer dat je mensen spreekt vanuit het verzet, er is altijd de kans dat ze bij jou binnenvallen, altijd de kans dat ze jou en je geliefden wat aandoen. Dat is een immense druk."

Vader van dertien kinderen

Met zijn 46 jaar is Koos Hoevenaar uit Lage Zwaluwe in de eerste helft van 1945 de oudste liniecrosser. Simons: "Die is benaderd met de vraag of hij dit werk wilde doen en diezelfde avond stapte hij in een kano. Die man had 13 kinderen en woonde in Lage Zwaluwe, toen al bevrijd gebied. Die vaart zo de oorlog weer in. Hij maakt de bewuste keuze om vlak voor het einde van de oorlog nog zijn leven op het spel te zetten voor het vaderland. Bijzonder."
Het gaat niet altijd goed met de overtochten van de crossers. In januari 1945 wordt Piet van den Hoek van het water geplukt door de Duitsers. Hij wordt overgebracht naar Kamp Amersfoort maar weet daar te ontsnappen. Hij keert terug naar Sliedrecht om meteen weer te gaan crossen.
Aaike van Driel heeft dat geluk niet. "Hij was eigenlijk de meest ervaren crosser", weet Jelle Simons. Op de avond van 18 maart 1945 moet hij met een paar anderen een aantal geheim agenten overzetten van Zuid naar Noord. Daarbij week hij af van de vaste werkmethode, dit keer voeren ze tegen de stroom in.

Geëxecuteerd vijf dagen voor het einde van de oorlog

De tweede reden waarom het misgaat die nacht is dat ze een boot met vluchtelingen tegenkomen. "Dat gebeurde vaak, mensen met minder verstand van de Biesbosch en de stroming probeerden door het gebied te vluchten. Terwijl Van Driel en zijn groep doodstil richting Sliedrecht probeerden te komen, kwam er een grote boot met veel lawaai aan. De Duitsers hoorden dat en stuurden torpedoboten de Nieuwe Merwede op", beschrijft Simons.
Aaike van Driel wordt opgepakt en overgebracht naar gevangenis De Noordsingel in Rotterdam. Vervolgens moet hij naar de gevangenis in Utrecht, waar net een andere liniecrosser is binnengebracht die thuis is opgepakt. Simons: "Die mannen zijn op 30 april, vijf dagen voor het einde van de oorlog, op de dag dat Hitler zelfmoord pleegde, geëxecuteerd."
Aaike van Driel
Aaike van Driel © archief Stichting Liniecrossers Sliedrecht
De laatste crossing is op 5 mei 1945. Na de oorlog ontvangen vijf liniecrossers voor hun verzetswerk de Militaire Willemsorde, de oudste en hoogste onderscheiding in Nederland. Twee van hen krijgen de onderscheiding postuum: Aaike van Driel en Kees van de Sande. In juli 1949 worden alle crossers gedecoreerd. Een aantal ontvangt de Bronzen Leeuw, een ander deel krijgt het Bronzen Kruis.

'Doorgaan waar anderen ophouden'

Een bijzonder stel mannen, gewone kerels uit de dorpen rond de Biesbosch doen uitzonderlijk werk. Van der Vlist lijkt er nog altijd niet over uit te kunnen: "Er zit heel veel in. Een stukje inborst. Toewijding om te doen wat nodig is, ongeacht wat de omstandigheden zijn. Dat is deels omdat je in dat gebied bekend bent, maar uiteindelijk komt het uit die persoon. De intrinsieke motivatie om door te gaan waar anderen ophouden. En dan vervolgens na de oorlog de ingetogenheid alsof het doodnormaal was."
Het verhaal van de liniecrossers is nu onderzocht en beschreven in het boek Liniecrossers, frontkoeriers van het verzet. Voor Willem van der Vlist is dit pas het begin. De stichting gaat door. “Er moet ook een kinderboek komen en een 10-delige Netflixserie”, zegt hij. Daar zal hij zich voor blijven inzetten. Liniecrossers, frontkoeriers van het verzet door Jelle Simons is verkrijgbaar in de boekhandels en online.
'De Verdieping' is iedere vrijdag om 18.00 uur te beluisteren op Radio Rijnmond, of 24/7 via de podcast. Klik hieronder op je favoriete platform om je te abonneren op deze podcast:

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl