DUURZAAM

Leven zonder verwarming, douche en warm eten: 'Ik hield 70 euro per week over voor vier mensen'

Oude radiator
Oude radiator © Erik Mclean
Ze douchen bij anderen, koken nauwelijks nog warm eten, vullen een kruik met warm water en trekken een dikke trui aan in plaats van de kachel aan te zetten. Mensen met een laag inkomen zitten soms zo diep in de financiële problemen, dat ze nauwelijks nog energie gebruiken. Rijnmond sprak met drie Rotterdammers die door een combinatie van ziekte, depressie, schulden of arbeidsconflict langdurig leven zonder gas en elektriciteit.
Aletta* (60) werkte 25 jaar als kleuterjuf. Na een medische misser belandde ze in de WAO, maar die raakte ze na een herkeuring kwijt. Ze werd van 100 procent ongeschikt ineens weer 100 procent geschikt verklaard. De juridische processen kostten haar al haar geld, ook haar spaargeld raakte op.
Aletta draaide vanaf dat moment de verwarming niet meer aan, kookte nauwelijks nog warm eten, douchte bij kennissen en moest, als chronisch pijnpatiënt, tegen haar zin staand in een fabriek vlees verwerken. “Ellende”, zegt ze. “Ze zeiden dat ik lui was en ik mocht me om bepaalde klachten niet meer ziek melden. Het maakte me depressief."
"Ik had eigenlijk alleen maar een dak boven mijn hoofd, verder heb ik alles moeten afsluiten”, vertelt ze. “Ik ben nu 60 en krijg geen cent. Ik leef van giften van hoogbejaarde familie die uit Frankrijk hier is komen wonen. Af en toe warm ik eten op in de magnetron. Ik kom uit een keurig milieu, maar word als een schooier behandeld en krijg nergens een poot aan de grond.”
Aletta procedeerde drie jaar lang tot aan de Hoge Raad en kan inmiddels niet meer in beroep. Ze moet officieel 40 uur werken, maar zegt dat onmogelijk te kunnen.

Tovenaar met geld

Aletta zit nog altijd met een ziek lichaam in de kou, met kruiken en wollen dekens. Af en toe vult ze een teiltje met water uit de waterkoker om zich te wassen. “Voor corona kon ik overdag opwarmen bij het Leger des Heils in Zevenkamp. Nu kun je er soms op afroep een uurtje langskomen."
Toch lijdt Aletta geen honger. “Ik ben een tovenaar met geld. Ik heb me altijd aan de Schijf van Vijf willen houden, dat kan nu niet meer. Eten lukt redelijk, maar kwalitatief is het niet. Ik let op aanbiedingen, ga tegen sluitingstijd naar de markt voor wat groente en fruit en koop tweedehands kleding bij het Leger des Heils."
Een oplossing ziet Aletta niet meer. Ze zal tot haar pensioenleeftijd zonder inkomsten moeten leven. Vanaf dan krijgt ze weer een AOW en wat geld van haar onderwijspensioen. “Ik ben slachtoffer geweest van een medisch en juridisch systeem. Het is een heksenjacht om mensen onder de 50 uit de WAO te krijgen”, zegt ze.

Energiearmoede

Het Centraal Bureau voor Statistiek en onderzoeksbureau TNO hebben in kaart gebracht in welke wijken in de regio ‘energiearmoede’ heerst. In sommige buurten in Zwijndrecht, Dordrecht en Rotterdam heeft de helft van de bewoners moeite de energierekening te betalen.

Spookschulden

Ook Ellen Abbenhuis weet hoe het is om te leven zonder energie. Ze moest na haar echtscheiding haar huis noodgedwongen verkopen met restschuld en had in 2008 plots 159 duizend euro schuld. Er stonden deurwaarders op de stoep en ze kwam onder bewind te staan.
Achteraf bleek dat een van de bewindvoerders haar met spookschulden opzadelde. Een fout van de belastingdienst, die het inkomen van haar zoon veel te hoog inschatte, werd na een gesprek hersteld. Zo kreeg ze ineens drie jaar aan huur- en zorgsubsidie terug. Daarmee begon ze haar schulden af te lossen. Desondanks had ze niet veel te besteden. “Ik hield 70 euro per week over voor vier mensen.”
Ellen is strijdvaardig, kent haar weg naar instanties en heeft nog nooit een envelop niét opengemaakt. Ze maakte afspraken met Woonbron, met de Belastingdienst, de bank, de kredietbank en de gemeente. Die hadden niets op Ellen aan te merken, ze betaalde altijd netjes. Ze won een rechtszaak waardoor ze niet meer onder bewind hoefde te staan.
Ze heeft altijd fulltime gewerkt. Bij een schoonmaakbedrijf, in de spoelkeuken van een ziekenhuis en bij een wasserij. Tot 2012, toen werd ze afgekeurd vanwege reuma. Dat werd al in 2008 geconstateerd, maar ze bleef doorwerken. In 2012 zei een keuringsarts: u gaat niet meer werken. “Ik heb schulden, ik moet werken”, was haar reactie. Naast haar werk deed ze vrijwilligerswerk in de wijk. Ze gaf taallessen en organiseerde activiteiten.

Kachel nooit aan

Ellen is sinds 2019 schuldenvrij. Ze heeft net haar lege huis eindelijk een beetje ingericht, houdt alle uitgaven nauwkeurig bij in een kasboek, koopt kleding tweedehands en ging in 2003 voor het laatst op vakantie. “Het leven werd me afgepakt, het bestaan onder de voeten weggetrokken. Bij iedere vrachtwagen in de straat denk ik: daar zijn ze om mijn spullen weg te halen."
Toch leeft Ellen thuis nog steeds zo zuinig als maar kan, uit angst om weer in de schulden te komen. “Als iemand zo lang de regie afpakt, is dat heel moeilijk om weer op te pakken. De kachel staat sinds ik hier woon nooit aan. Ik kook nu elektrisch, dat is wat zuiniger. Als ik ga douchen, zet ik een klokje op vijf minuten. Dat geldt voor iedereen in dit huis. Als het koud is, zitten we met een deken op de stoel."
“Je brandt totaal af, maar dan herrijs je uit je eigen as, als een feniks”, blikt ze terug. “Mensen moeten zichzelf nooit opgeven. Voor alles is een oplossing. Je moet voor jezelf opkomen. Ik noem mezelf onkruid: hoe harder ze me trappen, hoe harder ik groei."
Via de Pauluskerk kwam ze bij Warm Rotterdam terecht. Dat is een netwerk van ervaringsdeskundigen en bedrijven die zich inzetten om de situatie van Rotterdammers die in armoede leven of schulden hebben duurzaam te verbeteren. Daar doet ze nu haar verhaal als ervaringsdeskundige en helpt ze anderen met schuldproblemen. Ze kreeg een vriendin met schulden al zover naar de kredietbank te stappen.
“Vroeger was ik een rustig persoon. Maar je wordt knoerthard van wat er met mij is gebeurd. 2008 tot 2019 is van me afgepakt, dat moet nu langzaam terugkomen."

In bed met een warmwaterzak

Patricia (55) heeft zich altijd ingezet tegen armoede. Ze werkte jarenlang met vast contract bij een detacheringsbureau voor de sociale dienst. Een ander bureau bood haar een jaarcontract voor hetzelfde werk met een hoger salaris, dus stapte ze over. Daar werd ze bedreigd, vertelt ze. Niemand koos haar kant, ze kwam ziek en uiteindelijk zonder werk thuis te zitten. Ze werd uiteindelijk afgesloten door Eneco en zat dus zonder licht en gas.
“Ik weet nog dat ik hele dagen in bed lag met een warmwaterzak. Ik deed helemaal geen lichten meer aan. Ik had het geluk dat mijn moeder ook in Blijdorp woonde. Daar ging ik om een uur of 17:00 warm eten en dan bleef ik de hele avond in haar warme huis. Om een uur of 23:00 ging ik naar huis, snel weer onder de dekens. Ik ging ook vaak naar een winkelcentrum om warm te worden."
Zo kwam Patricia van de ene kant van het gemeenteloket in 2014 opeens aan de andere kant te staan. “Ik ben zelf degene geworden die de hand op moest houden. Ik moest bij het loket waar ik zelf had gewerkt een uitkering aanvragen en kreeg een paniekaanval. Toen ik er werkte was er meer maatwerk, nu wordt iedereen gezien als een potentiële fraudeur. Ik werd depressief.”
Door vrijwilligerswerk dat ze deed op de voedseltuin ging het steeds beter. Ze kwam in contact met verschillende organisatie en belandde uiteindelijk via de Pauluskerk bij Warm Rotterdam.
Nog altijd heeft Patricia de radiatoren uit, zit met een dikke trui aan, brandt kaarsen en heeft een zak met warm water in huis. Ze heeft nog steeds schulden en schrikt van brieven op de mat, al weet ze precies wat ze moet doen. “Het is hetzelfde angstgevoel, maar het zware is er nu wel vanaf."

Vicieuze cirkel

“Ik ben alleen, maar als je een gezin hebt met opgroeiende kinderen is het extra zwaar. En wie bijvoorbeeld laaggeletterd is, heeft vaak geen idee. Die betaalt alles gewoon maar, ook al is het een spookrekening.”
Patricia zou graag zien dat de gemeente mensen met een uitkering helpt, zodat huur en elektriciteit sowieso worden betaald. “Als je eenmaal je huis kwijtraakt, kom je in een vicieuze cirkel. Je komt niet meer snel aan een nieuwe woning. En dan moet je je weer opnieuw laten aansluiten, maar wat als je nog schulden hebt bij de vorige energieleverancier? Als je uit het systeem van wonen of energie raakt, is het heel moeilijk om daar weer in te komen.”
Patricia heeft gemerkt dat het systeem van hulporganisaties is versnipperd door de jaren heen. Dat maakt de weg naar hulp volgens haar niet makkelijk. “Vaak komen mensen niet naar de schuldhulpverlening, of ze voldoen net niet aan alle voorwaarden. Je bent al geen eersterangs burger meer. De gemeente is verder van de burger af komen te staan, het contact is minimaal en de instanties kennen de personen achter de dossiers niet meer. Vroeger was er meer maatwerk, nu vooral regelgeving. Het systeem overheerst voor een groep die het meest kwetsbaar is."
*Aletta wilde haar verhaal liever anoniem vertellen. Haar naam is daarom veranderd. Aletta's echte naam is bij de redactie bekend.

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl