Sluisjesdijk onder een vergrootglas: dit is waarom de Waalhaven een stadsmarinier krijgt

Rijnmond onderzoekt de komende weken wat het resultaat van de inspanningen tot nu toe is. Wat gaat er goed? Wat is mis? Wat moet er anders? We focussen ons daarbij vooral op één specifiek stuk van de Waalhaven: de landtong aan de rand van Oud-Charlois; daar waar de stad overloopt in de haven. Sluisjesdijk dus. Of, zoals Rotterdammers op Zuid ook liefdevol kunnen zeggen: 'De Sluis', of 'de Pier'.

Vandaag de eerste aflevering: hoe een oude stadshaven uitgroeit tot een industrieterrein op zoek naar een nieuwe identiteit.

Sluisjesdijk is de naam van de pier, maar ook de naam van de straat die van de Doklaan naar de Egmondstraat aan het uiteinde van de landtong loopt. De pier is 1,7 kilometer lang: qua lengte ongeveer een kilometer langer dan de Coolsingel. Het gebied, inclusief de parallel lopende Waalhaven Noordzij, is ruim 60 hectare groot. De entree is het voormalige RET-kantoor, tegenover café-restaurant de Wereldhaven (nu Dokcafé).

De straat wordt aan de rechterzijde onderbroken door drie kleine binnenhavens, die zijn verbonden met de Nieuwe Maas. Twee ervan liggen er troosteloos bij en hebben hun functie voor op- en overslag al lang verloren. Enkele smallere straten aan de linkerzijde (het Gorzenpad, de Eekhoutstraat en de Willingestraat) verbinden de Sluisjesdijk met de Waalhaven Noordzijde.

Hier eenzelfde beeld: lage bebouwing uit het midden van de vorige eeuw. Veel transportbedrijven, garagebedrijven en metaalboeren. Her en der wordt gesloopt, een enkele keer staat er een nieuw gebouw. Relatief veel leegstand ook en achterstallig onderhoud. Alleen de havenkranen die boven een meters lange schutting tornen, herinneren nog aan de rijke havenindustrie die ooit op het schiereiland was.

Er is weinig groen, overal staan geparkeerde auto’s en vrachtwagentrailers. Een fietspad leidt naar de kop van de pier. De bebouwing houdt het zicht op de rivier en beide oevers tegen. Aan de lantaarnpalen hangen beveiligingscamera’s die een veilig gevoel moeten geven, maar de bezoeker juist een ongemakkelijk gevoel geven omdat ze verwijzen naar mogelijk schimmige praktijken.

Nee, voor een gezellige wandeling langs de rivier hoef je hier niet te zijn. En juist daarom is het des te verrassender dat de doorzetter aan het einde van de beide straten een fantastisch uitzicht op de rivier en de stad wacht. Hier, op de kop van de pier staat een markante Walradartoren en gooien vissers hun hengels uit, terwijl ze een barbecue en koelbox vol blikken bier delen.

Als het donker wordt, maken ze plaats voor de jeugd uit de buurt. Op het parkeerterrein van een gigantisch leeg kantoorgebouw, lurken de jongeren in hun auto’s aan lachgasballonnen. Op de achtergrond klinkt harde muziek, steeds minder schepen varen voorbij en langzaam doven de lichten van de stad aan de overkant.

Sluisjesdijk is niet meer de oude haven van weleer. Het is een industrieterrein aan het water, op de grens met de stad. Er is veel bedrijvigheid, met name overdag. Er zitten nog aardig wat familiebedrijven uit het maritieme verleden, maar de opkomst van de vele garages en kantoren veranderen het beeld in de straat. Onderling is er nauwelijks contact en het gebied oogt ook niet heel toegankelijk.

Is dit alles voldoende reden om een stadsmarinier aan te stellen? Volgens burgemeester Aboutaleb wel. Hij baseert zich daarbij op een analyse van het Regionaal Informatie en Expertisecentrum naar ondermijning in de Waalhaven. Daaruit zou blijken dat er in dit gebied teveel ongebruikelijke geldtransacties zijn geconstateerd. Dit zou erop kunnen wijzen dat het niet helemaal pluis is op Sluisjesdijk en omgeving. Het karakter van dit gebied, samen met de drugsproblematiek in de hele haven, zorgen ervoor dat een stevige aanpak noodzakelijk is, aldus de burgemeester.

De stadsmarinier moet de vermenging van de onder- en bovenwereld in de Waalhaven in kaart brengen en oplossingen aandragen om dit tegen te gaan. Sinds kort heeft hij een eigen plek in een kantoorgebouw aan het Parmentierplein in Waalhaven-Zuid. Daar vanuit brengt hij regelmatig een bezoek aan Sluisjesdijk.

Havenboa’s en de zeehavenpolitie maken dagelijks hun ronde door de wijk. Tegelijkertijd focust de gebiedsmanager van het Havenbedrijf zich op het tegengaan van de verloedering van het openbare gebied en de gebouwen. Het is een aanpak die een lange adem vergt, vanwege de langlopende erfpachtcontracten, het vele particuliere bezit en de belangen van de ondernemers.

Het gebied staat duidelijk op een kantelpunt. Om te begrijpen hoe dat zover heeft kunnen komen, moeten we terug in de tijd. Sluisjesdijk was oorspronkelijk de rivierdijk van de polder Robbenoord en Plompert. Vanaf 1876 vestigde zich hier Pakhuismeesteren. Ook de voorlopers van Esso en Shell zijn hier ooit begonnen met de opslag en handel van petroleum, voor ze later naar Pernis verhuisden. Iets verderop liepen koeien rond.

Begin vorige eeuw werden de polders uitgegraven en zo ontstond de Waalhaven: het grootste gegraven havenbassin ter wereld. Het Sluisjesdijkgebied kreeg daardoor een meer algemene bedrijfsbestemming. De oude bebouwing langs de dijk werd in de jaren dertig gesloopt en vervangen door bedrijfspanden. Aan de Waalhavenzijde Noordzijde vestigden zich de eerste stuwadoorsbedrijven.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd het Waalhavengebied, inclusief het gelijknamige vliegveld, gebombardeerd door de Duitsers. Een kale vlakte bleef over. Op initiatief van de Stichting Havenbelangen verschenen in 1940 de eerste twintig stenen werkplaatsjes aan het Gorzenpad. In deze 150m2 grote huurruimtes vestigden zich de eerste kleine bedrijfjes die door de verwoeste binnenstad geen eigen plek meer hadden.

Al snel volgde de aanleg van een loskade aan de Robbenoordschehaven, voor de vele aanwezige rijnaken. De RET kreeg er een busgarage, café De Seinpost werd gebouwd en de grotere industrieën kwamen: fabrieken voor kroonkurken, matrassen, papier en auto-onderdelen. Ook kwam er een spooraansluiting, een kade voor stukgoed aan de Waalhaven Noordzijde en net buiten de pier kreeg de Maastunnel haar in- en uitgang. Het gebied groeide en bloeide en trok veel personeel uit de nabijgelegen wijken Oud-Charlois, Pendrecht en Zuidwijk.

In de jaren ’70 en ’80 sloten de grote fabrieken of ze trokken dieper de haven in. Schepen en kranen verdwenen uit beeld. Sluisjesdijk werd meer en meer een aantrekkelijke locatie voor kleine en middelgrote bedrijven uit de haven én de stad. Het bleek een ideale plek vanwege de centrale ligging, de lage huren, lage grondprijzen en voldoende werknemers op een steenworp afstand.

De Dokhaven aan het begin van de pier werd begin jaren 80 gedempt. Daarvoor in de plaats kwam een ondergrondse rioolwaterzuivering, een parkje en een langgerekt flatgebouw over de lengte van de voormalige haven.

Op de pier vestigden zich bedrijven die niet per se meer een relatie met de haven hadden. Sommige bedrijven deden nauwelijks aan onderhoud. Door de financiële crisis gingen anderen failliet en kwamen panden leeg staan. Om het verval tegen te gaan (ook in de andere oude havens op de rand van de stad) werd het plan Stadshavens geschreven. De oude havens moesten transformeren en kregen allemaal een nieuwe functie toegewezen.

Voor Sluisjesdijk werd bedacht dat de stukgoedbedrijven zouden moeten verplaatsen, waardoor ook op de pier woningbouw mogelijk zou worden. De stank en het lawaai van het werk op de kade en de schepen zou die ontwikkeling in de weg staan. Een milieuvergunning zou dan niet kunnen worden afgegeven.

Ondertussen namen rond 2015 de Veldacademie en Creatief Beheer hun intrek in het voormalige RET-kantoor, op de kop van de busremise bij de ingang van de Sluisjesdijk. Ze knapten het zwaar verwaarloosde pand op en deden onderzoek naar de problemen in het gebied.

De studenten van de Veldacademie probeerden met activiteiten verbinding te leggen tussen de bewoners in de wijk en de bedrijven in de haven en tussen de havenondernemers onderling. Het moest het gezamenlijk belang versterken op het gebied van onderwijs, werkgelegenheid en leefbaarheid. En dat was nodig, want het gebied had de laatste jaren last van illegale straatraces, inbraken, een motorclub had hier een ontmoetingsruimte en in de doodlopende straatjes en verloederde panden werd in drugs gehandeld.

Het Havenbedrijf Rotterdam (voor 70 procent eigenaar van de grond) probeerde toen ook al de verloedering tegen te gaan, door gebouwen op te knappen en in gesprek te gaan met bedrijven voor verkoop of verhuizing. Maar dat bleek lastiger dan gedacht, omdat veel bedrijven langdurige grondpachtcontracten hebben. Ook is dertig procent van de grond en bebouwing in particulier bezit, waardoor uitkopen de enige optie is.

De particuliere bedrijven zitten vooral in het middenstuk van de landtong. Het zijn opvallend veel autogarages die zich hier begin deze eeuw in en rond de kleine werkplaatsen in het Gorzenpad vestigden. Vervallen pandjes, veel publiek op straat en een komen en gaan van (dure) auto’s.

Ook de nieuwe huurders in de leeggekomen bedrijfsverzamelgebouwen zorgden voor overlast: er vonden vooral ’s nachts activiteiten plaats, waar overdag niet veel gebeurt. Vrachtwagenchauffeurs vonden er een illegale slaapplek.

Eens in de zoveel tijd brachten de politie, FIOD en douane een bezoek aan een bedrijf, om drugshandel, dekmantelactiviteiten, illegaal gokken en het witwassen van crimineel geld tegen te gaan. Daarnaast werden veiligheidscamera’s opgehangen, een overlastgevende nachtclub moest dicht en er zijn obstakels midden in de weg gelegd, waardoor een einde kwam aan de illegale straatraces op Sluisjesdijk.

Volgens de ondernemers, die soms al generaties lang in het gebied gevestigd zijn, hebben de maatregelen positief bijgedragen aan het veiligheidsgevoel op het schiereiland. Ook de bewoners uit de flat ervaren het gebied als veiliger. Maar de aanpak gaat nog niet ver genoeg. Want het gebied oogt nog altijd te anoniem en in zichzelf gekeerd. Er zijn nog steeds afvaldumpingen, inbraken, dubieuze (ver)huurders, panden worden gekraakt, er wordt nog weleens een drugspand opgerold en de parkeerdruk is te hoog.

De gemeente en Havenbedrijf Rotterdam zetten met een nieuw bestemmingsplan ondertussen de strijd door. Hierin staat nu dat alle niet-havengerelateerde bedrijven ongewenst zijn op de Sluisjesdijkpier. De voorkeur gaat uit naar kantoren en bedrijven die gericht zijn op maritieme dienstverlening en duurzame techniek. Van de plannen voor woningbouw op de landtong werd afgezien. De stukgoedbedrijven mogen toch blijven. Ook kwam er geen oeververbinding en werd afgezien van de komst van een cruiseterminal, zoals eerder was geopperd.

Er is nu ook meer oog voor de sociale veiligheid. Vooral bewoners in de nabijgelegen flat aan de Sint Janshaven voelden zich voorheen onveilig op de pier. Een nieuw fietspad en een aanlegsteiger van de waterbus moeten bijdragen aan de levendigheid van het gebied.