ARCHIEF RIJNMOND 23 april 2017 – Kerkbezoek

Ik was van de week in de Breepleinkerk, op Zuid, voor de presentatie van een boekje over de zeven Joodse onderduikers die in de oorlog, de Tweede Wereldoorlog, jaren lang hebben gebivakkeerd op twee kleine, raamloze, zoldertjes achter het monumentale orgel van de kerk.
Op het ene zoldertje hebben iets van twee jaar jaar lang Chaim en Fifi de Zoete ondergedoken gezeten, op het andere zoldertje maar liefst 34 maanden lang Rebecca Andriesse en haar man Maurice Kool, plus de ouders van Maurice.
Ze konden wel eens van die zolders af, als de kerk leeg was.
Maar Rebecca heeft dus bijna drie jaar lang een groot deel van de tijd in een kleine, donkere ruimte gezeten samen met haar man en haar schoonouders. Een ruimte die ook nog eens wisselend steenkoud en snikheet was.
En in die tijd heeft Rebecca ook nog een kind gekregen, Emile.

Ze hebben het allemaal overleefd, dankzij onder anderen de koster van de gereformeerde kerk en zijn vrouw, dankzij de dominee en diens vrouw, en dankzij een zwarte oogarts die het aandurfde om te assisteren bij de geboorte van Emile.

Het is alles bij elkaar een verhaal van medemenselijkheid, durf en onbaatzuchtigheid.
Terecht dat daar aandacht voor is in een boek, en dat zo veel mensen waren afgekomen op de presentatie ervan.

Nadat ik mijn microfoon bij het spreekgestoelte had geïnstalleerd, en mezelf een beetje uit het blikveld van de aanwezigen op de trap naar het podium had gedrapeerd, begon het nadenken.

Kon ik me verplaatsen in de koster en de dominee van de kerk die een risico namen door onderduikers op te nemen?
Mensen die ze helemaal niet kenden, en die ook een heel ander geloof aanhingen?
Ja, daar kan ik me in verplaatsen.
Natuurlijk, je weet nooit zeker wat je doet onder uitzonderlijke omstandigheden, maar zoiets zou ik mezelf wel zien doen.

En zou ik ook zo lang ondergedoken kunnen zitten?

Drie jaar lang niet naar buiten kunnen, en veel tijd moeten doorbrengen op een donkere zolder?

Dat leek mij eerlijk gezegd lastiger.
Word je daar niet helemaal tureluurs van?
Het doet denken aan een beklemmend toneelstuk van Jean-Paul Sartre. Huis Clos, met gesloten deuren. Over een groepje mensen dat tot in de eeuwigheid tot elkaar is veroordeeld in een relatief kleine ruimte.
Dat toneelstuk wordt gezien als een soort schets van de hel.

Maar, en nu komt: die mensen die gingen onderduiken in de Breepleinkerk dachten dat het maar voor een paar weken was.
Dan zou die oorlog toch wel voorbij zijn?

Tja, je weet niet waar je in zit.
Niemand weet hoe laat het is.

Het is zoals in een meesterlijke grap van Theo Maassen die ik eerder heb aangehaald: ‘Toen de 80-jarige oorlog veertig jaar bezig was, zeiden de mensen ook niet tegen elkaar: zo de helft zit erop.’
Je weet niet waar je je bevindt in de geschiedenis.
Je weet niet waar je je bevindt in je eigen leven.
Je weet niet hoe het verdergaat.

Op de fiets naar huis moest ik denken aan een verhaal over de jongste broer van schrijver Godfried Bomans. Jan Bomans.
Het verhaal gaat dat Jan in 1935, toen hij 18 was, door zijn vader vanuit Haarlem naar Parijs werd gestuurd om iets van de wereld te ontdekken.
Na een dag fietsen was Jan in Brabant beland, en op zoek naar onderdak klopte hij aan bij een klooster in Zundert. Hij kon er terecht. En hij is daar … de rest van zijn leven gebleven.
Parijs heeft het zonder hem moeten doen.
Pater Jan, zoals hij werd genoemd, stierf in 1997, op 80-jarige leeftijd, in dat klooster waar hij aanvankelijk maar één nacht zou slapen.

Wat zou hij hebben gedacht als hij meteen al had geweten dat het zo zou lopen?
Hoe zouden Nederlanders hebben gereageerd als hen na veertig jaar bakkeleien tegen de Spanjaarden zou zijn medegedeeld dat het nog veertig jaar zo zou doorgaan?
Hoe zouden die onderduikers in de Breepleinkerk zich hebben gevoeld als hen was verteld dat die donkere, beurtelings ijskoude en bloedhete zolder niet voor een paar weken hun huis was, maar voor drie jaar?

Toen ik thuis van de fiets af stapte wist ik het zeker: er is heel veel dat je maar beter niet kunt weten.

SPEELLIJST

DE TUNE
1. Ik mis je – John Verkroost

TWEEDE WERELDOORLOG
2. Comin’ through the rye – Orkest Dick Willebrandts
3. Kazematje – Kobus Kuch
4. Hans Sleutelaar over De Hef
5. Laurenskerk – Ton Lutz?
6. Het Grote Bombardement – Puin & Hoop
7. Maak het donker in het donker – Puin & Hoop
8. De Jodenman – Puin & Hoop
9. De weg van hoop – Puin & Hoop
10. Toespraak Ahmed Aboutaleb & lied Arie van der Krogt

AANKONDIGINGEN
11. Americanas – Metropole Orchestra Big Band