JanHenk wandelt 's nachts kilometers door Rotterdam om zijn 'PTSS-spoken' te verjagen: 'Ik wil niet dood, ik wil dat het lijden stopt'

Het is meestal rond half drie 's nachts als JanHenk (39) de voordeur achter zich dichttrekt. Maar niet voordat hij zijn vriendin heeft wakker gemaakt, om te vertellen dat hij naar buiten gaat. Dat hebben ze zo afgesproken, zodat zij zich geen zorgen hoeft te maken. "Want wandelen is mijn medicijn", vertelt hij aan de keukentafel van zijn appartement in Rotterdam-Blijdorp.

JanHenk werkt als zorgverlener in de psychiatrie, maar is nu zelf ziek. Een intelligente, bedachtzame en gevoelige man met een ietwat starende, dromerige blik en een vlakke gezichtsuitdrukking. Zijn vuisten heeft hij altijd gebald. Dat komt door de spanningen van zijn posttraumatische stressstoornis (PTSS), zegt hij.

Sinds augustus kan JanHenk nauwelijks meer slapen, nadat zijn vertrouwde slaapmiddel niet meer leverbaar was. Andere slaapmedicijnen blijken niet te werken, zelfs de allerzwaarste niet. Gemiddeld komt hij aan zo’n drie uur slaap per etmaal.

"Hier thuis ga ik rondjes lopen van de kamer naar de keuken en weer terug, en ben ik heel onrustig en angstig. Maar zodra ik buiten kom, krijg ik weer lucht, vrijheid en ruimte. Dan loop ik door die stille straten en denk ik nergens meer aan."

JanHenk loopt vaak wel twintigduizend stappen per nacht, zo’n vijftien kilometer gemiddeld. Dat doet hij zeker drie keer per week en hij kiest steeds een andere route. "Ik begon met de toeristische routes. Via het Centraal Station naar de Erasmusbrug en Willemsbrug en dan via de Parkkade en de Mathenesserlaan weer terug bijvoorbeeld. Later koos ik routes die wat minder voor de hand liggen: naar Spangen langs de Van Nellefabriek. Of naar Zuid en door de Waalhaven, met al die lichtjes van grote schepen.”

Bang is hij nooit. Tot zijn eigen verbazing gebeurt er ’s nachts maar weinig op straat in 'wereldstad' Rotterdam: "Ik kom zelden mensen tegen, ook geen zwervers. Dat heeft vast met corona te maken. En de mensen die ik tegen kom, die respecteer ik en laat ik met rust. Zolang je zelf geen angst uitstraalt, gebeurt er niks. En er brandt altijd wel ergens een lampje achter een gordijn, dat stelt ook gerust."

Afgelopen zaterdag gebeurde er toch iets bijzonders tijdens zijn nachtwandeling. JanHenk was in Rotterdam-Noord even gaan uitrusten op een bankje toen een motoragent naast hem stopte. "Hij vroeg waarom ik daar zat op dat tijdstip en ik vertelde over mijn PTSS en mijn wandelingen. Hij zette zijn motor uit en we hadden zo'n fijn praatje, hij hangend over zijn dienstmotor. Heel respectvol en hartverwarmend."

Ook betrapte hij onlangs nog twee autoinbrekers, nota bene in zijn eigen straat toen hij terugkeerde van een nachtwandeling. Hij belde de politie, maar de inbrekers hadden intussen al de benen genomen.

Bij JanHenk is afgelopen zomer PTSS vastgesteld. Meerdere onverwerkte trauma’s zorgen voor herbelevingen en angstaanvallen, die hem ook nog eens uit zijn slaap houden. Het stresssyndroom komt bovenop zijn "bipolaire kwetsbaarheid", zoals hij het zelf liever noemt. Veertien jaar geleden bleek hij - net als zijn biologische vader - bipolair te zijn, een stoornis die zich uit in manische en depressieve periodes.

JanHenk was destijds 26 en had een goede baan in de economische sector. Tijdens een stressvolle periode op zijn werk "knapte er iets", vertelt hij. "Dingen liepen niet goed en leidinggevenden lieten mij maar bungelen. Ik kon het niet meer bolwerken. Van de een op het andere moment was er een soort klik in mijn hoofd, een error. Ik dacht: ik kap ermee. Ik ben naar huis gegaan en heb wat sporttassen ingepakt. Mijn toenmalige vriendin heb ik niet eens meer gedag gezegd. Met de auto van mijn bazin ben ik gewoon gaan rijden. Via België en Frankrijk naar Spanje."

JanHenk bleek 'manisch' te zijn, een uiting van zijn bipolaire stoornis die zich kenmerkt door grenzeloos gedrag. Hij verdween een half jaar van de radar en werd door zijn familie als vermist opgegeven. Hij noemt het zelf een "mysterieus avontuur", waarin hij dingen deed die totaal niet bij zijn persoonlijkheid passen.

In een paar maanden tijd verbraste hij zeker tachtigduizend euro, geld van zijn spaarrekening en van de hypotheek die hij samen met zijn vriendin was aangegaan. Hoewel hij nauwelijks sliep door zijn manie, trok hij van hotel naar hotel. "Het geld was er zo doorheen, ik gaf het zelfs weg aan wildvreemden. Tot mijn bankpassen geblokkeerd werden. Toen dacht ik heel even: dit klopt niet, er is iets niet helemaal goed met me. Maar als je midden in een manie zit, heb je helemaal niet door dat er iets mis is. Je voelt je juist beter dan ooit."

JanHenk bivakkeerde zonder geld toch nog een poosje in hotels, maar vertrok steeds zonder te betalen. De laatste weken sliep hij in lege treinstellen op Spaanse rangeerterreinen. "Daar begon ik langzaam te beseffen dat ik weer terug naar huis moest, dat ze me thuis wel moesten missen. Het is raar om te zeggen, maar ik dacht dat iedereen blij zou zijn om me weer te zien. Maar ik was amper de Nederlandse grens over toen ik door de politie werd opgepikt. Ik bleek op de telex te staan."

Hij werd naar het RIAGG gebracht en kwam vervolgens in een gesloten instelling voor psychiatrische patiënten terecht. Het werd de moeilijkste periode van zijn leven. In de instelling ging van alles mis, waardoor hij meerdere trauma’s opliep. "Ik kreeg er verkeerde medicijnen toegediend waardoor mijn bloedsuikerspiegel ineens enorm steeg en ik in comateuze toestand raakte. Mijn ouders waren al gebeld om afscheid te komen nemen, zo slecht ging het." Maar JanHenk ging niet dood. Hij ontwaakte uit zijn coma en moest maanden revalideren.

In de instelling deed zich vervolgens nóg een ernstig incident voor dat diepe littekens naliet. Tijdens zijn opname werd hij tot twee keer toe misbruikt door een vrouwelijke medepatiënt.

"Dat is iets waar je als man niet gemakkelijk over praat. Zoiets hoor je natuurlijk niet vaak, maar het gebeurt dus wel. Ik heb het destijds wel verteld in de kliniek, maar ik werd niet serieus genomen. Ze was ziek, zeiden ze daar. En ze gaven me het gevoel dat het mijn eigen schuld was. Daarna heb ik het diep weggestopt en er nooit meer over gesproken, ook niet met mijn huidige vriendin."

Afgelopen zomer kreeg JanHenk voor het eerst herbelevingen van die traumatische gebeurtenissen. "Doodeng, alsof er een kopie van een film wordt afgedraaid. Er was zelfs een moment dat ik op de bank zat en in mijn eigen vriendin die ene vrouw zag. Ik draaide helemaal door, raakte volledig in paniek. Mijn vriendin heeft de politie moeten bellen, die me uiteindelijk heeft weten te kalmeren."

"Zo zijn er nog een aantal trauma’s die nu pas naar boven komen", vervolgt JanHenk, terwijl het gesprek soms stokt vanwege de emoties die hij daarbij ervaart. "Mijn behandelaar zegt dat het komt doordat het de laatste jaren juist zo goed met mij ging. Ik heb inmiddels een prachtige baan in de zorg, een lieve vriendin, een fijn appartement. Door de rust in mijn hoofd zijn bij wijze van spreken de schroeven van de klep losgegaan en begon er van alles naar buiten te sijpelen. En die klep kan nu niet meer dicht. Ik zal aan die trauma’s moeten gaan werken."

Eind november gaat JanHenk acht dagen naar het Trauma Centrum in Vorden voor een behandeling. De hoop op herstel is momenteel zijn enige houvast, al zijn er ook momenten dat hij het leven echt niet meer ziet zitten en eruit wil stappen: "Maar ik wil helemaal niet dood, ik wil dat het lijden stopt."

JanHenk is hoopvol. Na zijn behandeling wil hij meteen weer aan de slag als ervaringsdeskundig-begeleider in de zwaarbeveiligde behandelkliniek van Antes in Poortugaal, waar hij sinds 2018 werkt. "Ik heb me destijds laten omscholen. Wilde eigenlijk altijd al in de zorg werken, net als mijn moeder. Het is prachtig werk, helend ook. Mensen vinden het soms gek dat ik juist op deze plek ben gaan werken. Of dat me niet teveel herinnert aan mijn tijd in die instelling? Absoluut niet, nul."

In de kliniek in Poortugaal werkt hij met de zwaarste ‘categorie’ psychiatrisch patiënten. "Dat zijn niet de minste jongens, bijna allemaal verslaafd ook, maar het zijn wel mensen. Ze zitten al jaren in allerlei zorgtrajecten en worden overal weer weggetrapt en uitgekotst. Bij ons krijgen ze nog een tweede, derde of vierde kans. Want ook zij hebben recht op zorg, een toekomst en het maken van fouten. Wij reiken ze de hand en zeggen: kom, we gaan samen verder."

Hoe heftig het verhaal van JanHenk voor buitenstanders ook zal klinken, hij wil vooral niet de indruk wekken dat zijn leven alleen maar kommer en kwel is. "Al gaat het nu minder, ik heb bewezen dat je gewoon kunt leven met deze ziektes. Met een beetje zelf-educatie, wat medicatie en bijvoorbeeld door te praten in een lotgenotengroep. Dat is zo belangrijk om te vertellen, voor al die mensen die deze diagnose hebben gekregen of nog gaan krijgen."

"Mij werd destijds in de kliniek verteld dat er geen toekomst meer voor me was: geen werk, geen relatie, geen kinderen. Het zou allemaal niet kunnen. Maar dat is dus niet waar gebleken, en die hoop zou je ook andere mensen nooit mogen ontnemen. Het is een vreselijke ziekte, maar er valt echt wel mee te leven."

Daarom praat JanHenk openlijk over zijn ziektes, ook op sociale media. "Het is zo belangrijk hier open over te zijn. Ik krijg op Twitter heel veel reacties, zelfs midden in de nacht als ik weer een foto plaats tijdens een wandeling of iets zeg over mijn PTSS. Dat geeft me enorm veel steun."

Zolang JanHenk nog niet in het traumacentrum is, blijft hij 's nachts 'gewoon' door Rotterdam wandelen. Al gaat het de laatste week ietsje beter en blijft hij wat vaker thuis tijdens die lange, slapeloze nachten. Maar wat gaat de nachtwandelaar doen als er alsnog een avondklok wordt ingevoerd vanwege corona? "Dan pas ik me aan of ga eventueel een medische verklaring bij de dokter halen. Daar maak ik me geen zorgen over. Het komt goed."