Vragen en antwoorden over nieuw Feyenoord-stadion

Afgelopen vrijdag mocht Hans Fortuijn zijn visie uitdragen. De voormalig Sportclub Feyenoord-voorzitter is geen voorstander van een nieuw stadion, omdat hij de financiële risico's te groot vindt voor de club.

Vandaag is het de beurt aan Erwin Pakasi. Deze goed ingevoerde stadionkenner ziet een nieuw onderkomen voor Feyenoord wel zitten. Omdat veel supporters niet op de hoogte zijn van de ins en outs heeft hij een uitgebreide Q&A opgesteld met de meest voor de hand liggende vragen over het nieuwe stadion:

Erwin Pakasi (EP): Feyenoord is op zich voldoende duidelijk geweest is het communiceren van haar bedoelingen. De beweegredenen daarachter zijn echter voor de leek onderbelicht gebleven. Dat zal zeker tot een dosis ontevredenheid en onbegrip bij de supporters hebben geleid. Die supporter had men misschien apart nog eens moeten aanspreken, via verschillende media of zelfs via een brief. De bedoelingen zijn zeker zuiver en hebben als doel het beste stadion van Nederland voor onze mooie club, die daarmee een prachtig toekomstperspectief krijgt. En de stad Rotterdam gaat door HNS weer meetellen bij interlands, Europese wedstrijden en als congres- en evenementenstad. Het nieuwe stadion biedt daarin vele nieuwe mogelijkheden, en Feyenoord proteert mee van elk gehouden evenement.

EP: Niet zo zeer met cijfers, want daar gaan Feyenoord en Stadion Feijenoord over. Die staan overigens wel in de second opinions in de verschillende scenario's "basis", "groei" en "optimaal" die iedereen kan downloaden. Maar Martin van Geel heeft het op 25.06.2013 in de raadsvergadering nog eens herhaald dat de omzetgroei in het nieuwe stadion proportioneel ter beschikking wordt gesteld aan de groei van het sportieve budget van Feyenoord. Daar we nu in de Kuip "vast zitten" qua groei van die omzet, zitten we ook vast met de groei van het structurele sportieve budget van Feyenoord. Vergeet daarbij ook niet dat we ooit toch weer eens de aandelen van de VvF terug willen kopen. Daar moet ooit ook nog € 30 miljoen voor "gevonden" worden. En dat vinden doe je middels het terugverdienen van die gelden uit een structureel hogere begroting, of uit sportieve successen en transferwinsten. Maar een structureel hogere begroting vergroot de kans op structurele sportieve successen en transferwinsten. Naast het hebben van een goede jeugdopleiding en scouting uiteraard.

EP: Als er later mogelijk een hotel, casino of winkels aan HNS worden toegevoegd vloeien de winsten uit de exploitatie terug naar HNS. En dus via de dan hogere variabele vergoeding ook richting Feyenoord. Zeker als we verder in het aossingstraject zijn. Na 7 jaar zijn de eerste leningen aan de banken afbetaald, en gaat de winst vanuit het stadion substantieel omhoog indien het scenario uit de base case uitkomt. Wordt het scenario "groei" of "optimaal" gehaald dan worden de bijdragen aan de BVO alleen maar substantieel groter. Maar ook als wij niet of nauwelijks zouden groeien negatieve scenario), wat nog nergens ter wereld bij het bouwen en betrekken van een geheel nieuw stadion is gebeurd, kunnen we HNS nog steeds goed commercieel terugverdienen. En proteren we allen bij elke wedstrijd of evenement van de veel betere voorzieningen e.d. die dat stadion zal hebben zonder dat we bang hoeven te zijn voor de nanciën van de BVO. Sowieso is het stadion een apart bedrijf dat niet op de exploitatie van de BVO kan drukken. Alleen als de opbrengsten zwaar tegenvallen (uiterst onwaarschijnlijk, zie ook de second opinions) groeien we veel minder sterk dan gehoopt en dan noodzakelijk is om structureel bij de top in Nederland te spelen.

EP: Het eisenpakket is zodanig samengesteld dat HNS als gebouw tot de meest succesvolle exploitatie kan komen. HNS wordt niet voor niets een multi-functioneel gebouw waardoor je ook met een bredere blik naar het PvE moet kijken. Enkele supporters die nu puur voor het voetbal naar de Kuip komen zullen die eisen mogelijk niet begrijpen, maar ze zijn eigenlijk heel logisch. En als diezelfde supporters naar een bioscoop gaan, en daar € 10 - € 15 voor een kaartje uitgeven, dan willen ze daar wel graag heel goed beeld en geluid, hele goede en ruime stoelen, airconditioning, goede horeca-voorzieningen en goede toiletten willen hebben. Dus eigenlijk begrijpt iedereen die eisen best goed, alleen worden ze soms selectief toegepast. Wel deze eisen toepassen bij een bioscoop, maar niet bij een state-of-the-art stadion, is n.m.m. behoorlijk krom. Temeer daar HNS/Feyenoord qua uitgaven dat een gezin kan doen wel met die voorzieningen moeten concurreren. Het geld kan ook daar maar één keer worden uitgegeven.

Het kost uiteraard initieel meer geld om meer voorzieningen in het stadion aan te brengen in vergelijking met de bouw van een “kaal” voetbalstadion, zoals de Kuip nu voor een groot gedeelte nog is. Alleen is een kaal voetbalstadion vandaag de dag niet meer op een normale en gezonde manier te exploiteren. De meerwaarde van die extra voorzieningen zit hem daarin dat je veel meer evenementen van een (veel) kleinere schaal kunt huisvesten op hoog niveau, en daarmee (heel) veel extra inkomsten en winst mee kunt genereren.

De Allianz Arena huisvest 360 middelgrote tot grotere evenementen per jaar. En huisvest nog veel meer kleine evenementen. Het AFAS stadion in Alkmaar heeft 60 kleinere evenementen per maand en een aantal middelgrote tot wat grotere evenementen per jaar. Bij de Grolsch Veste in Enschede en de Amsterdam ArenA liggen die cijfers uiteraard nog duidelijk hoger dan in Alkmaar.

In HNS gaan alle opbrengsten van die evenementen naar de aossing van de nanciële verplichtingen (45%), naar de algemene reserve (10%) en naar de BVO (45%), naar Feyenoord dus. Ik ben ervan overtuigd, gezien de talloze succesvolle ervaringen in binnen- en buitenland qua exploitatie van nieuwe stadions, dat dit ook bij HNS een groot succes zal zijn.

En (veel) groter dan nu in de base case is opgesteld, want daarin wordt met dit soort evenementen eigenlijk niet gerekend. En uiteindelijk komt dat dus Feyenoord en de stad Rotterdam ten goede.

EP: Op basis van een PvE zijn de principes schetsmatig in kaart gebracht waarbij er een prestatie-eis is gesteld aan de verschillende gebouwonderdelen. Hiervoor zijn natuurlijk wel enige tekeningen gemaakt zoals die ook van een paar (bijvoorbeeld de doorsnede van het gebouw) te zien zijn in de HNS Business Case. Op basis hiervan (er zijn ook sonderingen gemaakt en er is een funderingsonderzoek gedaan) kan een aannemer vrij goed een raming maken gebaseerd op kengetallen. Die kengetallen komen ook uit vergelijkbare projecten. Dat hoeven trouwens niet perse plannen voor andere stadions te zijn. Veelal gaat het om plannen waar algemenere zaken vergelijkbaar zijn. Het is goed denkbaar dat prijzen voor het nieuwe centraal station gebruikt worden als kengetallen. Op zich klinkt dat voor de leek misschien raar maar waar het om gaat is dat het om gebouwen gaat waar grote mensenmassa’s komen. Dat is een erg belangrijk gegeven. Ook kun je naar soortgelijke bouwprojecten kijken in het buitenland (als het bijvoorbeeld om die hoeveelheden gaat), de lokale variabelen aldaar lteren, en zo tot een naar Nederlandse normen omgerekend prijspeil te komen. Dit is een kwaliteit die grote bouwbedrijven, en bedrijven waarmee zij samenwerken als constructeursbureaus of ingenieursburo's, zeer goed beheersen. Dit lijkt mij de normale gang van zaken en is veel goedkoper dan een compleet ontwerp te maken om de kosten te bepalen. Terwijl je vooraf al weet dat dat ontwerp dan toch niet het denitieve ontwerp van HNS zal worden.

Dat later projecten wel eens ontsporen heeft dan ook altijd te maken met gewijzigde wensen, of eisen die aangepaste ontwerpen noodzakelijk maken, zie de HSL of de Betuwelijn. Bij HNS wordt een DBFMO constructie met FFP toegepast, iets wat ook de overheid inmiddels om mogelijke budgetoverschrijdingen te voorkomen voor al haar eigen projecten vanaf € 25 miljoen verplicht heeft gesteld. DBFMO staat voor Design, Build, Finance, Maintenance en Operate en betekent dat alle stappen in deze overeenkomst zullen zijn ondergebracht en met een FFP = Firm Fixed Price wordt het totale budget niet overschreden. Dit wordt ook wel een "Design to Budget' losoe genoemd.

EP: Dat proces is erg complex en bestaat uit vele stappen. Wel is men vanuit Feyenoord/Stadion Feijenoord samen met de gemeente opgetrokken om van een eerst opgestelde en later vastgestelde gebiedsvisie tot een structuurvisie voor het gebied te komen. Uiteindelijk moet zo'n proces eindigen in een bestemmingsplan waarop bouwvergunningen gebaseerd kunnen worden. De gemeente geeft de ruimtelijke uitgangspunten op stedenbouwkundig niveau aan. Dan gaat het o.a. om de ontsluiting van het gebied en de relatie van HNS met de omliggende gebouwen en complexen (wat nu vertaald is in het Masterplan Sportcampus van dec. 2012).

Ook heeft men eerst op verschillende niveaus de Kuip in kaart gebracht om te zien of daar de wensen en eisen mee verwezenlijkt konden worden. Alhoewel de Kuip technisch (met inke aanpassingen) best nog lang mee kan bleek al snel dat het gewenste kwaliteitsniveau (UEFA eisen vooral, en dat uit diverse marktonderzoeken is gedistilleerd) niet haalbaar was zonder rigoureus de Kuip stapsgewijs helemaal te slopen en weer op te bouwen. Dat hebben de second opinions ook uitgewezen. Dat in fasen slopen en weer bouwen van een nieuw stadion was een operatie die mogelijk 4-5 jaar zou duren en mogelijk tot € 450 miljoen zou gaan kosten. Een niet te bewandelen weg zeg maar.

Daarna zijn er verschillende scenario’s gepasseerd mede de het bid voor het WK van 2018 of 2022. Toen dit allemaal niet doorging heeft Feyenoord moeten besluiten min of meer alleen verder te gaan. Als gevolg van de crisis legde daarnaast de gemeente de planvorming rondom de Stadiondriehoek stil (tot betere tijden), en dat inclusief eerder aangegeven bedragen die de gemeente zou willen gaan bijdragen aan een nieuw stadion en was Feyenoord voor de verdere ontwikkeling dus echt helemaal op zichzelf aangewezen. Dat heeft ze doen besluiten een competitie uit te schrijven onder grote aannemers. Ik weet dat naast BAM en VolkerWessels ook Dura Vermeer was uitgenodigd maar die hebben om hun moverende redenen uiteindelijk niet tot het einde meegedaan.

Deze competitie had een uitvraag die meerledig was. Naast een voorstel voor een locatie van HNS was vooral de nanciering hierin een erg belangrijk gegeven. Zonder een solide nanciering komt een dergelijk plan nooit van de grond. Een nanciering die eigenlijk maar 1 doel heeft: hoe bouwen en exploiteren we een nieuw stadion dat Feyenoord een groeiend budget geeft zodat er weer geconcurreerd kan worden met Ajax, PSV en FC Twente in eerste instantie, en ook Vitesse en in mindere mate AZ en SC Heerenveen in tweede instantie. De competitie is dus niet gebaseerd op het kiezen van een ontwerp maar veel meer op basis van de beste nanciële en economische aanbieding voor Feyenoord. En de competitie is een soort van veiligheidssysteem om te voorkomen dat halverwege de bouw Feyenoord ontdekt dat het geld op is of dat alles na het maken van een ontwerp toch veel duurder is dan in eerste instantie gedacht. Dit soort zaken zijn nu “aan de voorkant” afgedekt.

Nu die nanciering rond is (indien de raad instemt met de garantstelling) kan de volgende fase starten, het maken van een eerste ontwerp. Dat is ook de fase waar er erg goed gekeken moet gaan worden hoe de goede dingen van de Kuip vertaald moeten worden in HNS. Dat is ook voor de supporters een belangrijke en interessante fase omdat dan alles voor het eerst zichtbaar wordt. Feyenoord heeft meerdere keren aangegeven dat ze een soort van supporters klankbordgroep willen maken waarin supporters van alle geledingen zitten. Zij zullen gedurende de ontwerpfase meekijken en meepraten over zaken die voor de supporters van belang zijn. Wat dat precies is zullen ze samen met Feyenoord en de ontwerpers moeten bepalen.

EP: Hier moet, om verwarring te voorkomen, nogmaals even duidelijk een onderscheid gemaakt worden tussen de BVO en het Stadion. Die 84 miljoen Eigen Vermogen zal moeten worden opgehaald door HNS, en niet door de BVO. Die 84 miljoen moet van founders, overige sponsoren, en mogelijk de Vrienden van Feyenoord en zeker ook de supporters komen. Hiervoor zijn allerlei mogelijkheden. Founders kunnen participeren in de realisatie van HNS zoals er ook founders waren die de renovatie van de Kuip in 1994 mogelijk hebben gemaakt. Denk aan bedrijven als Heineken

(Amstel), Siemens of Eneco. Maar ook sponsors, de VvF en de supporters zouden op verschillende manieren kunnen bijdragen. Hier kunnen vele manieren uitgewerkt en gerealiseerd worden.

Het helpt natuurlijk dat door het nieuwe business model de vervlechting van founders tussen de club en het stadion komt te vervallen. Het geheel wordt organisatorisch veel overzichtelijker, en zakelijk zuiverder gescheiden. Het geheel moet leiden tot een succesvolle exploitatie van HNS wat zich richting de BVO zal uiten in de vaste en de (hopelijk erg hoge) variabele content fee. Daarmee kan de club haar inkomsten structureel verhogen wat bij goed beleid ook tot betere en structurele prestaties op het veld zal zorgen.

EP: Ook hier is het onderscheid tussen HNS en de BVO te maken. Zoals ik het begrijp is de opbrengst van de kaartverkoop van de gewone zitplaatsen (seizoenkaarten en losse tickets) een opbrengst die 100% voor de BVO Feyenoord is. Net als de TV-gelden, andere mediabaten, overige sponsorcontracten en opbrengsten uit de merchandising.

De gedeeltelijke opbrengsten uit de huidige business units en business seats komen te vervallen en worden omgezet in de vaste content fee. Alle opbrengsten van de units en seats gaan in de toekomst naar HNS. Dit geldt ook voor de horeca-inkomsten, maar die gaan nu ook al naar het stadion, dus dat is niets nieuws. De winst die uiteindelijk door HNS worden behaald wordt verdeeld onder de banken (aossingen, 45%), HNS zelf voor een algemene reserve (10%) en de variabele content fee (45%) voor Feyenoord, de BVO dus.

Des te beter HNS presteert, en des te meer evenementen er worden gehouden, des te meer er ook winsten daarvan naar de BVO gaan. Dat was bij de concerten vroeger niet het geval. En gezien de succesvolle exploitatie van eigenlijk alle nieuwe stadions in de wereld (op de ene prestigieuze uitzondering daargelaten) twijfel ik niet aan een meer dan succesvolle exploitatie.

EP: De grote meerwaarde van het schuifdak is dat we daarmee een paar zaken kunnen garanderen:

1. De wedstrijden worden altijd onder perfecte omstandigheden gespeeld.

2. Minder schade aan het veld bij stevige regenval. Zie het kapotte veld tegen ADO Den Haag thuis veroorzaakt door de plensregens tijdens het spelen van de wedstrijd thuis tegen RKC, net voor de beroemde Ladies Night.

3. De KNVB stelt dit als eis om hun relaties interland-wedstrijden onder perfecte omstandigheden bij te kunnen laten wonen. Daarom krijgen Eindhoven en Enschede nu ook geen interlands meer.

4. Overige evenementen zijn nog veel gevoeliger voor het aanbieden van een locatie waar de regen, de kou (of warmte) maar ook het buitenlicht beter tot perfect kan worden geweerd of worden geregeld. Denk aan lichtshows van artiesten die in een donkerder stadion (hopelijk middels gordijnen zoals bij de Allianz Arena) veel beter tot hun recht komen. Daarin is de Gelredome perfect, maar die heeft weer vele andere nadelen. Het perfecte stadion bestaat immers niet.

5. Het dak is in bijvoorbeeld München of Lissabon niet noodzakelijk om de exploitatie nancieel rond te krijgen. In Portugal is het weer sowieso veelal beter dan bij ons, en in München worden de manifestaties en concerten gehouden in het fraaie maar oude Olympiastadion. Bayern München wilde geen schuifdak, mede vanwege de graskwaliteit. Zie de gordijnen in de Allianz Arena om de lichtinval in het stadion optimaal te kunnen beïnvloeden. Maar inmiddels heeft men in de wereld dat groeien van gras in stadions met een schuifdak behoorlijk goed onder controle. Dus had een schuifdak in München wel gekund, maar ze hebben er geen openlijk spijt van dat ze het nu niet hebben. Let wel, de Allianz Arena is ontworpen in 2001-2003.

6. De concurrentie in Nederland is fel. En ook in de buurlanden om ons heen is er veel concurrentie. We hebben Sportpaleis Ahoy met maximaal ruim 15.000 plaatsen, de Ziggo Dome met ruim 17.000 plaatsen en het Sportpaleis Antwerpen (wordt stap voor stap van binnen geheel nieuw gebouwd) met 23.000 plaatsen als concurrentie. Dat zijn gesloten zalen. Dan hebben we nog de Gelredome met 35.000 plaatsen (bij concerten), de Amsterdam ArenA (tot 60.000 plaatsen bij een Toppers concert), de Veltins Arena Auf Schalke (tot 70.000 plaatsen bij een concert) en de Esprit Arena in Düsseldorf (tot 60.000 plaatsen bij een concert) als directe concurrenten in een straal van ongeveer 150 km (hemelsbreed) van HNS verwijderd. Al die stadions hebben schuifdaken, en soms ook een schuifveld. En in Brussel komt op termijn ook een nieuw stadion om de Heizel op te volgen, mogelijk ook met schuifdak. En dan komen er mogelijk ook nog twee 400-meter schaatsbanen in de buurt bij (Almere en Zoetermeer) die ook hallen zijn waar ook 25.000 tot 35.000 mensen evenementen als concerten e.d. kunnen gaan bezoeken. Door geen schuifdak in het nieuwe stadion te hebben kun je evenementen aan al deze locaties verliezen.

7. Schuifdaken maken het ook mogelijk meerdere grote congressen te houden, maken het mogelijk dus ook dat poppodia droog kunnen worden opgebouwd en afgebroken, kunnen het klimaat tijdens die evenementen positief beïnvloeden, en zo zijn er nog wel een paar andere voordelen te bedenken. Daarnaast komen er in Europa (en nog meer daarbuiten) steeds meer stadions met schuifdaken of tentdaken. Zie Cardi, Frankfurt, Düsseldorf, Warschau, Boekarest, Lille, Stockholm (daar staan inmiddels al 2 voetbalstadions met schuifdaken), straks ook de Türk Telekom Arena in Istanbul en “De Burcht” in Ris Orangis bij Parijs als het nieuwe Franse nationale Rugby-stadion en ook Real Madrid gaat Bernabeu van een schuifdak voorzien. Zelfs Wimbledon en straks ook de Court Central op Roland Garros hebben schuifdaken. Dus de trend is wereldwijd (en ook in Europa) duidelijk richting schuifdaken op stadions meer multifunctionaliteit en (veel) meer comfort en veiligheid. Goed vormgeven is altijd een uitdaging bij een dak op een (voetbal)stadion, maar dat hoeft op zich geen nadeel te zijn. Ik zie eigenlijk geen redenen om geen schuifdak op HNS te bouwen. En de business case is daarom gebaseerd op een stadion met een schuifdak zodat wij een aantrekkelijk totaalconcept kunnen bieden aan zowel Feyenoord, de KNVB en alle andere partijen die eventueel een evenement in HNS willen gaan organiseren, en niet in de laatste plaats ook aan Rotterdam.

EP: De categorieën waaraan je refereert zijn binnen de UEFA de opvolgers van de sterren die aan de stadions werden uitgedeeld. De Kuip was ooit een 5-sterren stadion volgens de oude richtlijnen van de UEFA, maar inmiddels haalt de Kuip de hoogste categorie IV voor topwedstrijden al lang niet meer. De eisen worden heel snel steeds strenger, en de Kuip loopt steeds en steeds meer achter op die eisen. En die kunnen ook door een renovatie lang niet allemaal worden weggenomen.

Categorie IV stadions moeten aan allerlei verschillende eisen voldoen. Bijvoorbeeld de afmetingen van het speelveld, de oppervlakte en uitrusting van de kleedkamers, de kwaliteit van de veldverlichting, het minimum aantal parkeerplaatsen voor VIP’s en de kwaliteit daarvan (veilige en afgesloten ruimtes), het verbod op staanplaatsen, volledig elektronische toegangscontrole, bewakingsruimte met gesloten TV-circuits, een bepaalde minimum capaciteit van het aantal toeschouwers moet worden gehaald, een minimum van 500 VIP-stoelen waarvan 100 voor vertegenwoordigers van het bezoekende team moeten worden gereserveerd, ruimte voor minimaal 75 media-plaatsen en voor minimaal 25 fotografen, enz, enz, enz. Deze eisen worden straks allemaal weer scherper gesteld als straks de nieuwe UEFA Stadium Guidelines 2016-2020 zijn vastgesteld en worden gepubliceerd.

Je ziet aan bepaalde UEFA-eisen dat die door heel veel moderne stadions inmiddels gehaald zullen worden, maar dat maakt ze nog niet geschikt voor het houden van de grootste wedstrijden. Vandaar dat er voor stadions die deelnemen aan het eindronden van een EK, of voor gewone UEFA-nales nog veel strengere en aanvullende eisen worden gesteld. Daarnaast kan de KNVB nog aanvullende eisen stellen. Dat zijn geen verplichtingen qua infrastructuur, maar de KNVB kan wel bepalen dat bij het ontbreken van de voorzieningen die zij noodzakelijk acht, bepaalde stadions niet meer aangewezen worden om interlands te organiseren. Zo wil de KNVB dat de interlands altijd onder perfecte omstandigheden worden afgewerkt. Hiervoor acht zij een schuifdak noodzakelijk. Mede daarom krijgen het Philips Stadion in Eindhoven en De Grolsch Veste in Enschede ook geen interlands meer. En dat terwijl die stadions op heel veel punten qua overige voorzieningen heel erg goed scoren, en sowieso veel beter scoren dan de Kuip nu of in een gerenoveerde vorm ooit zou kunnen. Daarnaast wil men ook af van tenten of tijdelijke opvang van sponsors, zoals bij de Kuip in het Topsportcentrum werd gedaan. Om o.m. die reden heeft de Amsterdam ArenA nu het business gedeelte met ruim 6.000 m2 uitgebreid want ook daar werd (weliswaar in mindere mate) van tenten gebruik gemaakt om alle relaties van de KNVB op niveau te kunnen huisvesten.

Met HNS zullen wij op alle gebieden voorop lopen t.o.v. alle concurrenten in Nederland. Dat kan ook alleen maar in het voordeel van Feyenoord en de stad Rotterdam werken.

EP: Bij een lening geeft de gemeente geld uit aan een partij, bij een garantstelling vloeit er alleen geld van de gemeente naar diezelfde partij indien het nancieel echt helemaal fout gaat. In dit geval zou HNS failliet gaan, wat echter een theoretisch scenario is. Echter zolang de rente betaald kan worden is er geen sprake van het activeren van de garantstelling.

De BVO en HNS zijn qua bedrijfsvoering gescheiden organisaties. Dus gaat het stadion in een worst-case scenario failliet, verliest BVO Feyenoord de vaste en variabele content fee, maar gaat zeker niet in een dergelijk scenario ook automatisch failliet. Bij een doorstart van HNS, dus na een eventueel faillissement, moet er dan wel over een nieuwe vergoeding worden onderhandeld. Maar een faillissement van HNS trekt de club dus niet automatisch mee in datzelfde faillissement. Dat is een misvatting die ik regelmatig bij vele supporters bespeur, al heeft de club er uiteraard wel heel veel last van.

Er komen uiteraard ook aandeelhouders in HNS, waarbij de Feyenoord-familie qua stemrecht een meerderheid van de aandelen zal hebben (middels de uitgifte van preferente en niet preferentie aandelen). Dus zijn we ook straks baas in eigen huis, ook daarover zijn veel supporters bezorgd, maar die zorgen zijn niet terecht.

Al met al wint de gemeente normaal gesproken op vele fronten. Ze heeft een aanjager voor het gebied nodig, dat is HNS uiteraard veel meer dan ooit een renovatieplan voor de Kuip zou kunnen zijn. Daarnaast krijgt ze een vergoeding van € 36 miljoen voor de garantstelling waarvoor ze 16.5M euro moeten reserveren. Ook proteert de gemeente van de (extra) evenementen die deels door HNS weer teruggewonnen zullen worden of de evenementen die sowieso al gepland zijn. Denk hierbij aan opbrengsten uit de vermakelijkheidsbelasting, maar ook de uitgaven die bezoekers van die wedstrijden en evenementen in de stad zullen doen (hotels, restaurants, souveniers, de RET, taxi’s, etc, etc). En bij een theoretisch faillissement van HNS heeft juist de gemeente boven alle andere partijen haar belangen veilig gesteld. Zie daarvoor ook mijn eerder gepubliceerde reactie op het kwalitatief en inhoudelijk erg slechte rapport van Tsjalle van der Burg dat door/voor RDK is opgesteld en uitgegeven.

Bij een eventueel faillissement vervalt dus het stadion aan de gemeente via de MORe (Minimale Opbrengst Regeling) of aan een partij die meer dan het MORe bedrag voor het stadion wil bieden. In dit geval kost dit de gemeente 12M euro per jaar aan rentelasten indien zij geen koper voor het stadion zou vinden. Echter omdat ze het stadion aan Feyenoord kunnen verhuren worden die kosten zo terug verkregen. Dan zou er een situatie ontstaan vergelijkbaar met FC Groningen waar de gemeente eigenaar is van het stadion en FC Groningen huurder is. FC Groningen heeft het volle recht van het gebruik van het stadion dus alle inkomsten van verhuur voor evenementen komen dan naar de BVO. Al met al voor zowel de gemeente als de BVO een goed werkbare situatie voor het onwaarschijnlijke geval dat het mis gaat.

EP: Ja, het verdienmodel bij beide stadions is totaal anders, en ook hoe de gebouwen genancierd zijn (ArenA) of gaan worden (HNS) is totaal anders. Zie ook: Sowieso kent de ArenA deels gekochte business units in eigendom die destijds bij het organiseren van het EK-2000 mede voor zoveel problemen zorgden. Die units blijven daar dus buiten de omzet van de exploitatiemaatschappij. Daarnaast betaald Ajax meer dan € 10 miljoen per jaar huur terwijl de BVO Feyenoord straks juist geen huur meer betaald aan HNS. Daarbij gaat HNS uit van meer en betere business faciliteiten dan de ArenA nu kent, ondanks dat ze er zojuist 6.000 m2 aan hebben toegevoegd. De omzet van de ArenA zal dus vanaf 2013 uiteraard wel signicant gaan stijgen door die nieuwe voorzieningen, maar de kerngetallen op zich van beide stadions zijn dus nauwelijks vergelijkbaar. De second opinions hebben i.i.g. de realistische haalbaarheid van de business case van HNS onderschreven.

EP: Ik zie er eigenlijk geen nadelen in. De bedrijfsvoeringen van het stadion en de BVO zijn nu ook al gescheiden, maar lopen nu ondoorzichtig in elkaar over. Zo zijn nu delen van de business units en business seats opbrengsten voor het stadion, en andere (grotere) delen een opbrengst voor de BVO. Dit schept verwarring op meerdere gebieden.

Daarnaast betekent het dat de BVO de seats en de units moet verhuren als er eventueel andere evenementen in het stadion worden gehouden. En dat terwijl Feyenoord eigenlijk niets met een popconcert of congres te maken heeft. Zelfs als het stadion die taken nu uitvoert, moet er toch een gescheiden opbrengstregeling en boekhouding van worden opgemaakt en bijgehouden. Ook bij een theoretisch faillissement zijn er in het geval van HNS dan duidelijke verhoudingen wat het geheel alleen maar overzichtelijker maakt.

Dit exploitatiemodel komt uit de Verenigde Staten waar dit al jaren met veel succes wordt toegepast en past bij de organisatorische structuren die men bij HNS voor ogen heeft. Daarbij kan HNS aan dierentiatie van producten doen (business seat alleen voor competitie, competitie + KNVB-beker, competitie + UEFA wedstrijden, competitie + KNVBbeker + UEFA, alleen concerten, of een combinatie van alle mogelijke evenementen/wedstrijden. Alles door 1 partij in de markt gezet. De daarbij bij de BVO wegvallende inkomsten van de units en seats nu wordt middels de vaste content fee gecompenseerd. Draait HNS een goede winst, gaat een ink deel daarvan ook naar de BVO om zo meer nanciële armslag te hebben, iets wat we allemaal willen. En de exploitatie ziet er op papier erg positief uit. De overige inkomsten (normale kaartverkoop seizoenkaarten en losse kaarten, mediabaten, sponsorgelden en merchandising) blijven sowieso naar de BVO gaan, en zijn geen bestandsdeel van de business case voor het stadion.

EP: Ook Eric Gudde heeft zich in dezelfde woorden uitgelaten. Er is ook mij nog niet zoveel over bekend behalve dat men daarvoor een groep van supporters uit alle geledingen van het stadion wil samenstellen. Dus zowel mensen die nu parterre zitten en mensen die nu een business seat of business unit hebben. Dus alle stemmen en meningen wil men horen.

T.a.v. de sfeerelementen moeten we eerst benoemen wat die sfeerelementen zijn. Daarna moet bekeken worden of en hoe die elementen in het ontwerp van HNS kunnen terugkeren. Het zou mooi zijn als dat op één of andere manier zou kunnen zodat we ons als legioen ook sneller in HNS thuis zullen voelen. Een scenario zoals destijds bij de ArenA moet i.i.g. worden voorkomen. T.a.v. de eerdere teleurstellingen op dat vlak kan ik inhoudelijk niets zeggen.

EP: De sfeer in het stadion maken we uiteraard grotendeels zelf. En is daarnaast een moeilijk te deniëren begrip betreende welk element nu exact wel en geen sfeer “maakt”. Wat volgens mij helpt zijn bijvoorbeeld zaken als tribunes zo dicht als mogelijk is op het veld, veel zichtbare toeschouwers en zo min mogelijk zichtbaar staal, beton of grote reclameborden op veldniveau. Zodat er een goede interactie tussen de spelers en het legioen ontstaat. Ook de goede akoestiek die de Kuip nu heeft is heel belangrijk voor de beleving van de sfeer, dus die moet ook in HNS weer terugkomen. Daarnaast kunnen de gekozen kleuren van stoelen en trappen e.d. ook een rol spelen.

Wat HNS mist is uiteraard historie met daaraan gekoppelde successen en positieve ervaringen. Die de Kuip nu een mythische uitstraling en naam hebben gegeven voor zowel wedstrijden als concerten. Alleen nieuwe successen voor Feyenoord en andere topevenementen die veel indruk achterlaten kunnen daar op termijn iets aan veranderen. Al zal het uiteraard heel lang duren voordat HNS ook zo’n mythische naam en uitstraling kan krijgen. De Kuip heeft immers ook bijna 80 jaar gedaan over het opbouwen van die reputatie, dus zal HNS daar ook lang over gaan doen voordat ze echt ook zo beleefd zal worden.

EP: In de base case en in de 2nd opinions (die grotendeels openbaar zijn) staat er daarover genoeg vermeld. We komen na een verhuizing naar HNS in de problemen indien we structureel minder toeschouwers aantrekken en minder business voorzieningen verhuren dan dat we nu in De Kuip doen. Let wel, structureel betekent over een langere periode. Dat is echter een bijzonder onwaarschijnlijk scenario en is ook nog bij geen enkele club op het hoogste niveau (in binnen- en buitenland) gebeurd omdat na verhuizingen naar nieuwe stadions de betreende clubs altijd grote tot hele grote stijgingen qua omzet en winst uit de exploitatie van die nieuwe stadions hebben laten zien.

In een optimale situatie (scenario “ambitieus”) groeien we nancieel veel sneller dan dat nu in de base case, waarop de plannen nu zijn gebaseerd, wordt verondersteld. Dan gaat sportieve budget ook al in de beginjaren verdubbelen of misschien nog wel hoger. Mijn verwachting is dat de exploitatie van HNS, en de daaruit voortvloeiende structurele nanciële groei van de BVO, tussen de verwachte resultaten uit de base case en die van het scenario “ambitieus” zullen liggen. En daarmee altijd heel ver boven de structurele inkomsten komen te liggen die we uit de huidige Kuip (geen groei mogelijk) of uit een gerenoveerde Kuip (wel groei qua omzet, maar een negatieve exploitatie met dus een afnemend sportief budget voor de BVO, en dus ook volgens de second opinions niet te financieren) zouden kunnen halen.

EP: Tegen een extra lid in de RvC van HNS, die voornamelijk de belangen van de gemeente extra scherp in de gaten zal houden, zie ik geen bezwaar. Men heeft bij HNS/Feyenoord immers niets te verbergen en vraagt toch een ink bedrag als garantstelling dat aangewend zou moeten worden indien het worst case scenario structureel werkelijkheid zou worden.

Wel een probleem of tegenvaller is het mogelijk aantasten van de variabele content fee. Want des te meer sportief budget, des te groter de kans op sportief succes, en des te groter de kans op betere exploitatieresultaten uit HNS. De vraag is dus of de gemeenteraad juist niet de risico’s voor de door haar te accorderen garantstelling vergroot door mogelijk aan die verhoudingen te gaan morrelen. Die verhoudingen zijn na langdurig en erg diepgaand overleg met de gemeente (college en meerdere betrokken gemeentelijke diensten), de banken en de Feyenoord-familie tot stand gekomen. Ik denk dat de deal zoals die nu wordt voorgesteld voor alle betrokken partijen het beste scenario weergeeft. De gemeenteraad, die niet de absolute experts in deze zijn, zou daaraan eigenlijk niet moeten willen morrelen. Maar daar spelen uiteraard hele andere belangen een rol dan alleen de kale cijfers die bij dit grootse project voor Feyenoord en voor Rotterdam-Zuid aan de orde zijn. Dat is begrijpelijk, zeker met de verkiezingen voor de nieuwe gemeenteraad die in 2014 aanstaande zijn.

EP: Formeel heb ik geen enkele rol. Van mij is bekend dat ik een groot voorstander ben van een nieuw stadion in Rotterdam-Zuid voor Feyenoord. En ik heb een paar keer met Feyenoord/Stadion Feijenoord gesproken over dit project, samen met srchitect Ard Buijsen die ook flink aan dit verhaal op o.m. bouwkundig niveau heeft bijgedragen. De aanleiding daarvoor was het inmiddels bekende kritisch stuk over de plannen van RdK dat in augustus 2012 door mij is geschreven en dat in zijn conclusies nu ook volledig bevestigd is door de brief van de UEFA. Dat was mooi om te lezen.

Dat spreken met Feyenoord/Stadion Feijenoord gebeurt geheel op vrijwillige basis, en op basis van wederzijds vertrouwen en de kennis die wij over dit specieke thema hebben. Wij hebben er beide inmiddels vele honderden uren ingestoken zonder daarvoor een vergoeding in welke vorm dan te hebben ontvangen, en zonder enige toezegging voor zo’n vergoeding. Ook die veel geuite valse beschuldiging door tegenstanders van HNS wil ik hier met nadruk nog een ontkrachten. Maar wij doen dit graag en met veel passie omdat wij over dit onderwerp (niet toevallig) heel veel kennis hebben en omdat wij een ieder op basis van feiten en de aanwezige kennis willen informeren waarom bepaalde zaken in het dossier HNS volgens ons zo zijn zoals ze zijn en in onze ogen de beste toekomst voor de BVO garanderen. En dat is al ingewikkeld genoeg want het is echt een heel complex dossier, zoals het ontwikkelen van nieuwe stadions dat altijd ook is.

Daarbij is De Kuip voor ons niet heilig als DE plek waar Feyenoord tot in een lengte van jaren zou moeten blijven spelen. Ook een theoretische renovatie stelt dat absoluut niet zeker. Het belang van Feyenoord als BVO, en het belang van Rotterdam als stad, staan bij het maken van de afwegingen voorop. Wel hebben wij (zo’n beetje als eerste) gezegd dat de Kuip in zijn originele staat het zeer zeker waardig is om op de UNESCO-lijst van Werelderfgoed te worden geplaatst. Want het stadion heeft de plaats op die lijst echt wel verdiend. De cultuur-historische verkenning door het bureau Crimson (o.a. Wouter van Stiphout) bevestigd dit feitelijk.

Dat maakt ons ook zeker tegenstanders van de sloop van de Kuip. Wat mij betreft worden er vele inspanningen door vele mensen en instanties/bedrijven verricht (iedereen is daarbij welkom, ook Red de Kuip) om Stadion Feijenoord in zijn originele vorm voor de supporters, voor Rotterdam en de rest van de wereld te behouden. Maar het is eigenlijk al lang niet meer de beste plaats voor Feyenoord om in te blijven voetballen en zich als club te ontwikkelen en het is ook niet meer het stadion voor Rotterdam om weer aantrekkelijk te zijn voor het (terug)winnen van concerten, congressen of andersoortige evenementen die we allemaal aan andere stadions/zalen in andere steden hebben verloren.