'Tbs-kliniek Kijvelanden is schijnwereld'

Léonie Holtes was in 2005 en 2006 werkzaam in De Kijvelanden. Uit onvrede over de situatie in de kliniek nam zij ontslag en besloot er een boek over te schrijven:

Nog voor het verschijnen pleegde Holtes in 2011 zelfmoord na een ernstige depressie.

Ervaring niet vereist bleef enkele jaren op de plank liggen, totdat haar ouders recentelijk alsnog toestemming gaven voor een postume publicatie. Hoogleraar forensische psychologie Corine de Ruiter, die Holtes nog als studente heeft gekend, is blij met het boek. “Het is een kijkje in de keuken van de tbs-wereld en houdt behandelaars een spiegel voor.”

In Ervaring niet vereist wordt De Kijvelanden nergens expliciet genoemd. Het boek leest daarom ook als een zeer kritische verhandeling over de gehele tbs-wereld.

Léonie Holtes liep eerst stage in De Kijvelanden en kreeg vrijwel direct daarna een baan aangeboden. Tot haar eigen verbazing was zij binnen drie maanden afdelingspsychologe: het gevolg van een groot personeelstekort, veel doorstroming en een hoog ziekteverzuim.

De jonge psychologe stond niet zelden in haar eentje voor een groep van vijftien gestoorde criminelen: pedofielen, verkrachters of moordenaars. Onderwerpen waar zij eigenlijk niet voor had doorgeleerd en geen enkele praktijkervaring voor had opgedaan.

Corine de Ruiter: “In dat opzicht is het boek actueel. Nog altijd wordt aan jonge psychologen veel te snel grote verantwoordelijkheid gegeven als zij in een tbs-kliniek gaan werken. Forensische psychologie is echt een vak apart, dat wordt nog onvoldoende onderkend”.

Léonie Holtes verbaasde zich ook over de algehele kennis in de kliniek: diagnoses werden op basis van intuïtie gesteld, behandelingen waren vaak “gebakken lucht” en beslissingen werden genomen door de persoon die het hoogste stonden in de hiërarchie: de apenrots won het van de wetenschap.

Holtes vat het in Ervaring niet vereist zo samen: “Verdachten van ernstige misdrijven werden beoordeeld door deskundigen die deze kwalificatie niet verdienden. Op basis van onbetrouwbare methoden stelden ze een psychiatrische stoornis vast. Pas na meer dan een jaar besefte ik waar ik terecht was gekomen: een schijnwereld.”

Bijzondere aandacht geeft Holtes ook aan de zogeheten risico-taxatie: het inschatten van de kans dat de tbs’er opnieuw in de fout zal gaan. Ook in dit geval verbazing: formulieren voor de risico-taxatie werden vluchtig en niet of slecht onderbouwd ingevuld.

In één geval leidde dat tot een ernstig incident met grote gevolgen. Een patiënt van haar, in het boek “Laurens” genoemd, mishandelde tijdens een groepssessie een andere patiënt en twee socio-therapeuten. Holtes begreep niet waarom de kliniek geen aangifte deed tegen de man en hem –na een korte tijd isoleercel- weer op verlof stuurde.

Ze schrijft: “De grootste voorspeller van een nieuw delict na de tbs was gewelddadig gedrag tijdens de behandeling. Laurens zou nooit meer vrijkomen. Dacht ik.”

In oktober 2006 ging het gruwelijk mis: “Laurens” nam de benen tijden het verlof, beroofde twee mensen in Rotterdam en verkrachtte een vrouw in Hoogvliet. Léonie Holtes las het drama in de krant. Zij had de kliniek toen net de rug toegekeerd, om zich te richten op een carrière als journalist.

Holtes wijt het grote incident met haar vroegere patiënt aan de “chaos” in de kliniek, waardoor onzorgvuldige afwegingen waren gemaakt. De risico-taxatie is sindsdien duidelijk verbeterd, zegt Corine de Ruiter. “In de meeste klinieken wordt tegenwoordig zorgvuldig per patiënt bekeken, door meerdere mensen, wat de achtergronden zijn van een patiënt en of hij toe is aan verlof. In dat opzicht is het boek niet actueel.”

De Ruiter hoopt dat het uitkomen van Ervaring niet vereist leidt tot discussies in de beroepsgroep. “De reflex is hakken in het zand. Zo van ‘dat komt bij ons niet voor’. Dat is heel dom. Het boek is confronterend, maar doe er je voordeel mee. Ik denk dat Léonie dat ook zo heeft bedoeld.”

Tbs-kliniek De Kijvelanden in Poortugaal wil geen inhoudelijke reactie geven. De kliniek kent de inhoud van het boek nog niet en stelt dat sowieso niet kan worden ingegaan op patiëntinformatie en arbeidsrelaties.

Woordvoerster Patricia Stroo: “We weten dat het boek Ervaring niet vereist zal verschijnen en geruime tijd geleden hebben we gehoord van het overlijden van Léonie Holtes. We betreuren dit zeer, onze collega's kijken terug op een getalenteerde en prettige collega.”

Het ministerie van justitie laat weten dat de wetenschappelijke kennis in tbs-klinieken en de risico-taxaties de laatste jaren sterk zijn verbeterd.