De strijd tussen Leefbaar en PvdA

Het is woensdagavond 3 maart, 2010. Een groot deel van de stemmen is geteld. Leefbaar heeft twee zetels meer dan de PvdA, maar lijsttrekker Marco Pastors vindt het te vroeg om te juichen. Hij krijgt gelijk. Als alle stemmen zijn geteld, blijkt de PvdA een fractie groter dan Leefbaar.

Maar zelfs dan is PvdA-lijsttrekker Dominic Schrijer er niet gerust op. Er zijn onregelmatigheden geconstateerd en Leefbaar Rotterdam vraagt om een hertelling. Pas als dit is gebeurd, haalt de PvdA-achterban opgelucht adem. Beiden partijen krijgen veertien zetels, maar PvdA heeft net iets meer stemmen: 754 om precies te zijn.

In veel andere gemeenten zouden twee partijen met zo’n grote meerderheid onderzoeken of ze samen een coalitie kunnen vormen, maar in Rotterdam liggen de zaken anders. Beide partijen hebben de jaren ervoor fel oppositie tegen elkaar gevoerd en de fractievoorzitters Marco Pastors en Dominic Schrijer kunnen elkaars bloed wel drinken. Vooral Pastors is niet vergeten dat de PvdA er in 2005 samen met GroenLinks voor zorgde dat hij moest aftreden als wethouder na ‘provocerende uitspraken’ over moslims.

In dat licht blijken de 0,3 procent meer stemmen voor de PvdA, van grote betekenis. De PvdA krijgt het initiatief bij de onderhandelen. Leefbaar voelt de bui al hangen en geeft direct aan ‘genoegen’ te nemen met een plekje in de oppositie. De PvdA vormt een coalitie met VVD, CDA en D66.

Inmiddels zijn de lijstrekkers van destijds van het toneel verdwenen. De twee nieuwe lijstrekkers Eerdmans en Karakus lijken zelfs iets beter met elkaar over weg te kunnen. Toch lijkt de kans op samenwerking ook nu klein. Zo bleek ook tijdens het RTV Rijnmond-debat. De lijsttrekkers haastten zich om te zeggen dat samenwerking ‘zeer onwaarschijnlijk is’ (Eerdmans) en ‘absoluut niet onze voorkeur heeft’ (Karakus).

Hoewel de toon wat gematigder is, lijkt het integratiedebat ook nu de samenwerking in de weg te zitten. Het landelijke tv-debat tussen Eerdmans en Karakus bij Buitenhof maakte eens te meer duidelijk dat de partijen op dit punt nog steeds essentieel verschillen. Leefbaar vindt dat de PvdA wegkijkt. De partij zou de ogen sluiten voor de relatief hoge werkloosheid en schooluitval onder immigranten. Terwijl de PvdA vindt dat Leefbaar bewust een tweedeling creëert en inwoners niet als Rotterdammers, maar als Turk of Marokkaan benadert.

Het gaat verder dan verkiezingsretoriek. De mensbeelden die ten grondslag liggen aan deze opvattingen bijten elkaar. Voor Karakus was de door Fortuyn aangezwengelde integratiediscussie de reden om zijn makelaarscarrière achter zich te laten en de politiek in te gaan. Terwijl het succes van Leefbaar juist voor een deel verklaart kan worden door het ‘softe integratiebeleid’ van de PvdA.

Samenwerking lijkt aan de kant van PvdA alleen mogelijk als de raadsleden van Leefbaar afzien van felle bewoordingen over immigranten. Maar de kans is klein dat Leefbaar zich op dit punt de mond laat snoeren. Leefbaar houdt de bijna onafgebroken PvdA-coalities juist verantwoordelijk voor de huidige integratieproblemen.

Door deze verschillen te benadrukken negeren Eerdmans en Karakus de wens van enkele opiniemakers. Menig columnist wijst liever op de overeenkomsten tussen de partijen. Wie puur naar de verkiezingsprogramma’s kijkt, kan er ook niet omheen dat Leefbaar en de PvdA de laatste twaalf jaar naar elkaar toe zijn gegroeid. Op het gebied van onderwijs lanceren ze op hoofdlijnen dezelfde plannen en iets soortgelijks zien we op het gebied van zorg.

Zelfs over veiligheid, ooit het stokpaardje van Leefbaar en voer voor verhitte discussies aan de vooravond van de drie vorige gemeenteraadsverkiezingen, wordt minder fel gediscussieerd. Beide partijen zetten vooral in op de ‘keiharde aanpak’ van woningovervallen en straatroven. Dat Leefbaar verdachten vaker op billboards wil plaatsen en recidivisten naar een ‘aso-dorp’ wil sturen, lijkt voor de PvdA bespreekbaar.

De verschillen op het gebied van de werkloosheid en economie lijken veel op de klassieke tegenstellingen tussen links en rechts. Maar door acht jaar in zee te gaan met de VVD, bewees de PvdA ook op dit punt water bij de wijn te kunnen doen.

Maar zolang de partijen zich terugtrekken in hun loopgraven binnen het integratiedebat, maken ze het zichzelf niet makkelijk. Het is niet ondenkbaar dat een van de partijen na de verkiezingen alleen een meerderheid kan vormen door vier of vijf andere partijen in een coalitie op te nemen. Als dat scenario werkelijkheid wordt, zal de druk op samenwerking verder toenemen.

Maar voorlopig willen de PvdA en Leefbaar daar niet aan denken. Liever zetten ze alles op alles om straks het initiatief te mogen nemen in de hoop dat er een college gevormd kan worden met het CDA en de VVD.

Concurrentie voor de PvdA
Het is duidelijk dat de PvdA wel eens minder aan zijn hoofd heeft gehad kort voor de gemeenteraadsverkiezingen. Zo kwam de partij onlangs nog in opspraak door de affaire rondom moskee-internaten. Het is bovendien niet ondenkbaar dat nieuwe ‘moslimpartijen’ als NIDA en Turks Belang stemmen weten af te snoepen van de relatief grote multiculturele achterban van de PvdA.

Ook ditmaal kunnen strategische stemmers een grote rol spelen. De vraag is of ze hun eigen idealen opzij willen zetten om uit strategische overwegingen op een van de twee grootste partijen te stemmen.

Al lijkt een waarschuwing hier op zijn plaats. Het gaat nu weliswaar om gemeenteraadsverkiezingen, veel strategische stemmers kijken met gemengde gevoelens terug op de vorige landelijke verkiezingen. Een samenwerkingsverband tussen de PvdA en de VVD werd vooraf onmogelijk geacht. Maar tegen alle verwachtingen in, zaten de strategische stemmers korte tijd later alsnog ‘opgescheept’ met een coalitie die voor onmogelijk werd gehouden.