CORONACRISIS

Awardwinnend verhaal: Willem Engel, de rattenvanger van Hamelen in coronaland

Een vrouw met een waxinelichtje zingt lieflijk 'You’re the Voice’. Een man op straat roept luidkeels ‘Heil Hitler!’. Ze hebben meer met elkaar gemeen dan het lijkt. Beiden protesteren tegen de coronamaatregelen.
Het verzet in tijden van pandemie kent vele gedaanten, maar één gezicht: Willem Engel. Hij laveert handig tussen wantrouwen en complot, tussen knuffelen en agressie. En hij is nergens aansprakelijk voor. “Ik ben geen goeroe. Ik ben niet hun oppositieleider. Je bent altijd alleen verantwoordelijk voor je eigen woorden en daden.”
Luister hier de hele podcast met Willem Engel. De tekst gaat verder onder dit fragment:
Willem Engel. De Rotterdamse dansleraar is tijdens de coronacrisis uitgegroeid tot bekende Nederlander. Gehaat en geliefd. Iedereen heeft een mening over hem. Een opvallende verschijning met zijn lange dreadlocks. Hij intrigeert ook mij, verslaggever bij Rijnmond. Niet zozeer als persoon, maar als fenomeen. Van een tijd waarin het wantrouwen tegen overheid en wetenschap floreren en de alternatieve waarheden als paddenstoelen uit de grond schieten. In die wereld lijkt Engel te gedijen.
Ik wil dingen van hem weten. Hoe kan hij zulke verschillende types aan zich binden? Voert hij wel een oprechte strijd als hij mondkapjes met Jodensterren vergelijkt? Heeft hij niet als Dr. Frankenstein een monster gecreëerd dat hij niet meer in de hand heeft?

Sekteleider

Ik realiseer mij dat het een moeilijke opdracht is als journalist. Aandacht besteden aan Willem Engel betekent geheid kritiek: 'Geef die gek geen podium!' 'Hij is een sekteleider die de volksgezondheid bedreigt!' Toch besluit ik hem te bellen. Omdat ik denk dat hij antwoord kan geven op bovenstaande vragen. Hij is een spiegel van onze samenleving, waar velen liever niet in kijken. Er zijn inmiddels zoveel mensen in actie gekomen, dat het eenvoudigweg niet meer te negeren is. Maar ook: om hem te confronteren met de bizarre complotten die de rondte doen én de ongebreidelde agressie bij sommige corona-sceptici.
Als ik binnenkom in zijn dansstudio in Rotterdam Overschie heeft de postbode net een pakketje bezorgd, afkomstig van de 'Gele Hesjes'. Het zijn kleurrijke T-shirts en ook buttons. Met op de speldjes de beeltenis van Willem Engel. “Dat is toch mooi? Ja, voor hen ben ik een held, een icoon."
Ik moet me kennelijk nog zorgvuldiger uitdrukken.
Willem Engel
Kortgeleden kwam er een andere man aan zijn deur, met minder aardige bedoelingen. Hij belaagde Engel en sloeg een ruitje van zijn woning in. De man was boos, omdat Engel had opgeroepen een verzorgingstehuis in Goirle te bellen.
Het leidde tot doodsbedreigingen aan het personeel. Willem Engel voelt zich niet verantwoordelijk. “Ik had expliciet gezegd geen geweld te gebruiken, niet te schelden. Ik moet me kennelijk nog zorgvuldiger uitdrukken. Ik heb het tehuis wel mijn medeleven betuigd.”
Het is één van de rode draden in de twee gesprekken die ik met hem heb. Steeds als ik hem confronteer met agressieve uitwassen van het coronaprotest, dan distantieert hij zich. “Ik ben van liefde en waarheid. Van het geweldloze verzet. Mijn voorbeelden zijn Martin Luther King, Mahatma Gandhi en Nelson Mandela.” Vernielingen bij een coronateststraat, poederbrieven naar een ziekenhuis, agenten die worden aangevallen bij demonstraties. De geest is uit de fles, maar hij heeft de dop er niet afgedraaid.

Rechts-radicaal

Ik wijs op de mensen die achter hem aanlopen. Ik herken Ben van der Kooi, de rechts-radicaal uit Rotterdam. “Ik heb hem verteld dat ik pro-moslim ben. Ik ben er voor alle mensen.“ Lachend staat Engel meerdere keren op de foto met Tinus Koops van Nederland in Opstand.
Hij is de man die onlangs een taakstraf kreeg omdat hij de (toenmalige) burgemeester Van Zanen van Utrecht een steen in zijn nek wenste en 'bolle, lelijke kutrotvent' noemde. “Ik moet als woordvoerder van deze beweging met iedereen een gesprek kunnen voeren. Ik wil er voor hen zijn, als voorbeeld, als hoop of baken. Soms moet je die mensen gewoon even stoom laten afblazen. Je moet hen niet confronteren, maar kijken of je ze in de goede richting kunt duwen.”
Hij ergert zich eraan dat vooral de incidenten de media halen. Vertelt over de ‘fantastische bijeenkomst’ in Berlijn met honderdduizenden betogers. “Het gros van de mensen die ons steunen, is absoluut geweldloos. En de meesten zijn vrouwen, tussen de 40 en 55.” Hij grijnst. “Ik heb niet zoveel huwelijksverzoeken gehad, hoor.”
Hier worden geen stenen gegooid, maar bloemetjes.
Willem Engel
Maar het viel mij ook op, toen ik de live zoom-meetings bekeek die Viruswaarheid regelmatig op Facebook houdt. Onder de deelnemers en degenen die reageren zijn niet alleen veel vrouwen, ze blijken ook bovengemiddeld actief te zijn in de ‘alternatieve hoek’. Dat is niet nieuw: het is bekend dat veel meer vrouwen dan mannen belangstelling hebben voor alternatieve geneeswijzen en de paranormale wereld. "Hier worden geen stenen gegooid, maar bloemetjes."

Spiritueel

Eén van hen is Ana Akkermann, spiritueel coach in Den Haag. “Iedereen die spiritueel bewust is, voelt deze situatie totaal anders. Als je weet dat je meer bent dan je verstand, zit je al in een andere dimensie en krijg je andere inzichten. Wij weken ons los van programmeringen die we hebben meegekregen in onze opvoeding. Waarom komen zij bij Willem uit? Ik denk door zijn vreedzame protest en empathie. En zijn boodschap van liefde.”
Ana heeft avond aan avond op het Plein in Den Haag gedemonstreerd. Vredig. Met kaarsjes en gezang. “Het is een warm bad. Ik heb nog nooit zoveel geknuffeld in mijn leven en niemand is ziek geworden. Ik heb ook heel veel mensen getroost. Ik heb veel nieuwe mensen leren kennen. Een familie? Ja, een zielenfamilie. We zoeken elkaar op.”
Ze wil absoluut geen volgeling van Willem Engel worden genoemd. Ze is het wel met hem eens dat niet het virus maar eerder de coronamaatregelen de kwaal zijn. “Maar ik ben geen type dat met spandoeken gaat lopen, of met de vuist omhoog gaat scanderen. Want dan ga ik mezelf verlaten en dat voelt niet goed. Voor die mensen die dat wel doen omdat zij dat voelen, is dat ook goed. Ja, ik zie mensen die doordraven, maar daar sta ik niet achter.”
“Ik neem ons gesprek ook op, zodat ik het integraal kan laten horen op mijn website.”
Ana Akkermann
Akkermann deelt Engels wantrouwen. Naar de pers bijvoorbeeld. Als ik bij haar aan tafel zit, zegt ze: “Ik neem ons gesprek ook op, zodat ik het integraal kan laten horen op mijn website.” Het is een argwaan die bij Engel een vergaande invulling krijgt: hoofdredacteuren zijn gekocht door de overheid. “Er is direct contact met bijvoorbeeld NOS en De Volkskrant over wat ze wel en niet mogen schrijven en in welke richting.” Als ik hem zeg dat ik dat in dertig jaar journalistiek nog nooit heb meegemaakt, zegt hij 'dat individuele journalisten best integer hun werk kunnen doen'.

Complot

Maar hier dient zich het eerste complot al aan. Een samenzwering tussen journalisten en het bevoegd gezag. En er is meer. Engel babbelt op internet gezellig mee met de totaal doorgedraaide ex-journalist Micha Kat, die beweert dat Hugo de Jonge een satanist is die samen met Bill Gates een Holocaust aan het plannen is.
Hij schuift aan bij Lange Frans, die de complotten in zijn liedjes aan elkaar rijgt. “Nogmaals, ik praat met iedereen. En iedereen kiest zijn eigen vorm, dat is hun verantwoordelijkheid. Maar met die samenzweringen heb ik niks.”
Daar denkt Pepijn van Erp anders over. Hij is bestuurslid bij de stichting Skepsis en schrijver van meerdere artikelen over de ‘viruswaanzin’ van Willem Engel. Over het complotdenken: “Hij heeft het dan over een Europese Staat naar het voorbeeld van het Chinees communisme. Dan staat het zover af van een inhoudelijke discussie. Hij besteedde onlangs aandacht op Facebook aan David Icke. Dan zit je echt wel in de top van het complotdenken, dit is het ergste van het ergste.”
David Icke is een voormalige, zeer bekende sportpresentator van de BBC, die volgens velen volledig ‘van het padje af is’. Icke denkt dat we worden geregeerd door een wereldelite die afstamt van buitenaardse wezens. De straling van 5G maakt mensen ziek, zodat we denken dat we een pandemie hebben. Dat geeft de elite de mogelijkheid om massaal vaccins voor te schrijven en zo microchips te inplanteren. Zij zijn het ultieme middel om de bevolking te controleren, aldus Icke. Absurd? Zijn video’s worden massaal bekeken. Dat geldt ook voor de mini-docu’s van de Nederlandse Janet Ossebaard, die zijn theorieën onderschrijft.
Complotdenkers hebben altijd bestaan, maar ze zaten verscholen in de hoekjes van de samenleving. De eenling die dacht dat de aarde plat is, vindt nu via social media in een klap miljoenen geloofsgenoten. Dat versterkt elkaar. Niemand kijkt meer vreemd op als Lange Frans of Doutzen Kroes beweren dat de overheid misschien snode plannen heeft met corona, om de burgers te beheersen.

Onzekere tijden

Pepijn van Erp: ”Iedereen zit in de stress, de toekomst is onzeker. Dan is de neiging groter om naar dit soort ‘waarheden’ te grijpen. Normaal gelooft een paar procent van de mensen in complotten. Ik zag nu een onderzoek dat vijftien procent denkt dat het virus in een laboratorium in China is gemaakt. Maar dat Engel complotten verspreidt, is best wel griezelig. Zeker omdat hij zoveel aanhangers heeft en de status heeft van een gestudeerde jongen. Ik vind dat niet goed, want er zit een oproep in om niet meer mee te doen in de samenleving.”
Van Erp werd zelf ook onderdeel van een 'conspiracy', een samenzwering. Zijn stichting Skepsis zou betaald worden door de farmaceutische industrie, beweert Willen Engel. “Ik heb daar aanwijzingen voor." Geen bewijzen? Moet je die niet eerst hebben, voor je beschuldigingen uit? “We zijn dat aan het onderzoeken en op het moment dat ik die claim hard kan maken, dan zal ik hem ook hardmaken.”
Van Erp wuift het lachend van de hand. “Waar hij het vandaan haalt, weet ik niet. Het is een verwijt dat we bij Skepsis wel vaker krijgen van complotdenkers. Dan zeggen ze: 'Jullie doen dat in opdracht van...' Ik zou niet weten waarom de farmaceutische industrie mij steunt. Geld heb ik nooit gezien.” Grappig detail: Van Erp en Engel zijn achterneven van elkaar.
Over familie gesproken, Willem Engel stamt natuurlijk uit een bekend geslacht. Zijn vader was de beruchte huisjesmelker annex krottenkoning van Rotterdam: Cees Engel. Hij grossierde jarenlang in goedkope woningen en kreeg de gemeente en menig advocaat op zijn dak: de panden zouden ernstig verpauperd zijn. Rotterdam kocht hem uit voor een bedrag van 13 miljoen euro.
Daarna zette hij zijn zinnen op camping Fort Oranje, waar voornamelijk arbeidsmigranten woonden. Ook hier ontbrandde een strijd met de overheid, ook hier draaide het conflict om de armoedige woonomstandigheden. Zitten daar parallellen in met de gevechten van zoon Willem?

Miljoenen

Ik zoek hem op in België, waar de inmiddels 76-jarige Cees Engel woont. De vele miljoenen van de gemeente Rotterdam hebben zich in ieder geval niet vertaald in een luxueuze villa. Het interieur is uiterst sober. Nauwelijks meubels en vooral veel opgestapelde dossiers. Engel senior is namelijk verwikkeld in een juridische strijd om het eigendom van camping Fort Oranje in Rijsbergen. Is dat nog niet beslecht? Vol vuur: “Nee, we zijn net begonnen! Er komen nog heel veel rechtszaken aan.”
Cees Engel
Cees Engel © Rijnmond
Alsof ik zijn zoon hoor praten, die ook steeds een ‘lawine aan rechtszaken’ aankondigt. Ja, Willem treedt eigenlijk wel in zijn voetsporen, met zijn verzet tegen de overheid. “Het is helemaal hetzelfde. Ik heb hem gewaarschuwd. Het zijn allemaal boeven van de overheid. Leugenaars en bedriegers.” Ook hij gaat in de richting van een complot. “De WHO heeft alles zo in elkaar gestoken en gebruikt de pandemie om meer macht te krijgen.”
Hij schiet in de lach. “In het begin kreeg ik nog een telefoontje van Willem. 'Pap, pas je wel op. Je valt wel in de risicogroep.' Ja, toen was hij nog wel bezorgd.” Zorgen maakt hij zich zeker over zijn zoon, maar dan meer over de aantijgingen, de etiketten die op hem worden geplakt als 'sekteleider'. Cees Engel heeft daar ook ervaringen mee, als 'huisjesmelker'. “Ik heb altijd bezwaar gemaakt tegen die term. Wat is nou een huisjesmelker? Dat is zo denigrerend. Net zoals ze nu afbreuk doen aan Willem.”
Cees Engel woont net over de grens. Rijsbergen is daardoor goed bereikbaar. Waarom is hij eigenlijk verhuisd naar België? "Ik ben op de vlucht voor de dictatuur Nederland."

Jodenster

Dictatuur, dat woord heb ik zoon Willem ook meerdere keren horen gebruiken. In een reeks boude uitspraken. De meest omstreden deed hij voor de camera van TV Rijnmond: hij vergeleek het mondkapje met de Jodenster. Als ik hem maanden later spreek, blijkt geen spijt. "Ik vind het nu nog meer. Het is helemaal waar geworden. Letterlijk wordt gezegd dat je meer rechten hebt als je een mondkapje draagt." Hij schuwt sowieso de vergelijking met de Tweede Wereldoorlog niet. Over minister Grapperhaus: "Hij ziet er niet alleen als een nazi uit, hij gedraagt zich ook zo."
De tekst gaat verder onder het audiofragment:
Engel gaat nog een stap verder. “Wat we nu meemaken, die onvrijheid, is erger dan de Tweede Wereldoorlog”. Razzia’s? Vergassingen? Waar komt die extreme opmerking vandaan? "De joodse mensen die bij ons zijn aangesloten, zeggen dat. Ga hen maar interviewen."
Met name dit soort vergelijkingen hebben Willem Engel, dansleraar, biofarmaceutisch wetenschapper en corona-scepticus, tot volksvijand nummer één gemaakt. Ik toon hem een poster: Willem Engel: Opruier des Vaderlands staat erop. Hashtag #wezijnjulliespuugzat. Ook dat beantwoordt hij met een lach. “Ze hebben het over zichzelf. Het zegt iets over hun eigen angsten en stoornissen. Je moet hen eigenlijk als patiënten zien.”
Willem Engel en een poster van tegenstanders
Willem Engel en een poster van tegenstanders © Rijnmond
Alles lijkt van hem af te glijden. Is hij dan toch die onaantastbare goeroe? Pepijn van Erp zegt dat hij Engel heeft zien radicaliseren, de afgelopen maanden. “Het begon met kritiek op het virus. Dat heb ik in artikelen proberen te weerleggen. Maar je ziet dat hij zich steeds meer met andere zaken is gaan bezighouden, als complotten. Ik denk dat de hele beweging met hem is weggelopen. Dat hij het allemaal wel interessant vindt.”
“Ik denk dat hij in het begin wel oprecht was, maar dat hij zichzelf die vraag niet meer stelt.
Pepijn van Erp over zijn achterneef Willem Engel
Gelooft hij niet in de oprechtheid van zijn achterneef? "Ik denk dat hij in het begin wel oprecht was, maar dat hij zichzelf die vraag niet meer stelt. Ik betwijfel of hij nog reflecteert waar hij mee bezig is."

Omdraaien

Als ik Willem Engel met deze laatste uitspraak confronteer, draait het direct weer om. "Dat is grappig dat hij dit zegt. Als hij dit soort uitspraken doet, heeft hij het eigenlijk over zichzelf. Misschien is hij terecht bezorgd, maar ik kan hem verzekeren: ik heb heel veel lieve mensen om mij heen die mij met de voeten op de aarde houden."
Het doet hem dus niets, al die kritiek. En ook al slaapt hij weinig, hij gaat onverdroten door met de strijd. Vrolijk fluitend, als de rattenvanger van Hamelen, merk ik op. Gele hesjes, rechts-extremisten, flower power meisjes, complotdenkers, boze burgers: het is een bonte stoet. Mensen met hele verschillende culturele achtergronden, die elkaar vinden in hun argwaan naar media, wetenschap en overheid. Geheel in de geest van de tijd, waarin Donald Trump en Thierry Baudet opkwamen. Tegenover de beschuldiging van fake news kwamen zij met eigen platforms, eigen waarheden.
Maar het coronaprotest kent soms ook krankzinnige complotten. Soms ook agressieve uitingen als brandstichting en intimidatie. Moet Willem Engel, de rattenvanger, de man aan kop van de troepen, niet een keer achteromkijken? Moet hij zich geen zorgen maken over wat hij losmaakt bij mensen? Draagt hij niet bij aan een geweldsspiraal in Nederland?
Ik ben degene die vanaf de buitenkant tegen de zere plek drukt.
Willem Engel
Willem Engel: “Wat hen bindt, is dat zij vechten tegen onrecht en voor de vrijheid. Ze voelen dat er iets mis is. De samenleving is uit elkaar gespeeld. Waarom zijn mensen gevoelig voor complotten? Niet omdat ik zo’n leuk verhaal houd, maar omdat de overheid dingen verzwijgt en verdraait. Ik ben niet hun leider, ik ben een woordvoerder. Ik zeg tegen al die mensen dat ze autonoom moeten zijn, kritisch. Als ik naar links wil, gaan zij vaak naar rechts. Ja, ik heb wel een missie. Ik ben de hofnar van de wetenschap. Van de media en de politiek. Ik ben degene die vanaf de buitenkant tegen de zere plek drukt. Maar het liefst wil ik gewoon weer gaan dansen.”
De podcast is ook terug te luisteren via alle grote podcast-aanbieders. Klik hieronder om het gesprek te horen op het platform van jouw keuze:

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl