De Hoeksche Waard is de compostfabriek van de toekomst. Het geheim? Strenge controle en rode stickers

Binnen drie jaar wordt het in heel Europa verplicht om keuken- en tuinafval apart in te zamelen. Van die groente-, fruit- tuin- en etensresten, de zogeheten gfte's, wordt compost gemaakt die boeren kunnen hergebruiken op hun land. Inzamelen, verwerken en hergebruiken is belangrijk voor een gezonde en schone leefomgeving.

In Rotterdam worden de voorbereidingen getroffen voor het groots inzamelen van keukenkliekjes. Dat wordt een hele uitdaging vooral in de wijken met veel hoogbouw. Want het wordt alleen een succes als iedereen dit goed doet. Anders scheiden we voor niks. De bewoners van de Hoeksche Waard bewijzen dat het kan: van afval weer een grondstof maken.

In dit artikel volgen we het hele traject van inzamelen in de Hoeksche Waard, verwerken in Moerdijk tot hergebruik op het land in Dordrecht.

We starten in Numansdorp waar het afvalinzamelbedrijf RAD Hoeksche Waard één keer per week de groene bak leegt. Bij het inzamelen van etensresten en tuinafval is het belangrijk dat er geen verkeerd afval in de groene bak terechtkomt. Geen plastic, geen glas, geen blikjes. Dat verpest de verwerking tot compost want een boer wil geen snippers plastic, glas of metaal terugvinden op zijn akkers.

In het 'opvoeden' van goed scheiden stopt de afvalinzamelaar in de Hoeksche Waard daarom heel veel moeite. Een belader loopt altijd vooruit en trekt alle kleppen open. "Ik controleer op vuilniszakken, op restafval, op verpakkingsmateriaal en als dat erin zit, plak ik een rode sticker", vertelt belader Matthias Huisman. Die rode sticker waarschuwt bewoners dat ze het scheiden niet goed doen. Ze moeten dan eerst het foute afval eruit halen voordat de vuilniswagen de groene container alsnog leegt.

Bewoners die het fout blijven doen, krijgen na een paar waarschuwingen een boete. Deze aanpak werkt want na vijf jaar consequent controleren, komt het nog maar zelden voor dat er rode stickers worden geplakt. De afvalinzamelaar durft garant te staan voor nog geen twee procent vervuiling in het gfte.

Ondanks dat het goed gaat in de Hoeksche Waard, blijven er altijd misverstanden. Want schuttingen, houten vloeren en grond mogen niet in de groene bak maar bewoners vergissen zich nog wel eens. "Die keuze is heel begrijpelijk", zegt afvalcoach Erik Weijers bij de RAD Hoeksche Waard. "Alleen dat hout is zo bewerkt, dat valt niet meer te composteren." Ook grote hoeveelheden grond is niet de bedoeling. Vaak is grond vervuild en het verstoort het composteringsproces.

Buiten deze uitzonderingen mag er heel veel wel in de groene bak. Niet alleen groente- en fruitschillen maar ook alle etensrestjes van vlees- en visbotjes, sauzen, gebak en koeken. Al het voedsel mag in de bak als er maar geen verpakking of wikkel meegaat. De verpakkingsindustrie maakt het niet duidelijker. Vaak staat er een recycle-symbool op verpakkingen maar dat betekent niet dat het in de compostbak kan. Het zegt alleen dat de verpakking te recyclen is maar niet dat het ook gebeurt. Alleen zakjes met het symbool van een kiemplantje, kunnen mee in de groene bak.

Numansdorper Gerrit Schelling vindt afval scheiden heel makkelijk. Hij heeft nog nooit een rode sticker op zijn container gehad. "Wat zou er moeilijk aan moeten zijn?", zegt hij. "Je krijgt zo'n kaart en daar staat precies op wat er wel en niet in mag." Hij heeft twee groene bakken omdat hij een grote tuin heeft. In de keuken staat een bakje op het aanrecht waar alle kliekjes ingaan en die leegt hij buiten in de groene bak. Van stank heeft hij geen last.

Bij de bewoners met een tuin gaat het apart inzamelen beter dan bij bewoners in appartementencomplexen. Daar staan op straat speciale gfte-verzamelcontainers. Als het verkeerd gaat, is het een stuk lastiger om te achterhalen welke bewoner het scheiden nog niet goed begrijpt. Dat speelt een grote rol waarom in Rotterdam het inzamelen van etensresten nog niet is ingevoerd in buurten met veel hoogbouw. Dat gaat wel gebeuren. De komende twee jaar worden in alle stadswijken gfe-containers geplaatst. Er loopt een pilot in Rotterdam-Prinsenland en het gaat daar nog heel vaak fout. Veel bewoners stoppen hun etensresten in een plastic zak en niet in een composteerbare zak.

In de Hoeksche Waard zien bewoners hun afvalscheidingsprestaties terug in de portemonnee. De afvalstoffenheffing is opmerkelijk laag, de laagste in de regio Rijnmond. Ook als je meetelt dat bewoners moeten bijbetalen per zak of container restafval. Afvalinzamelaar RAD Hoeksche Waard gelooft sterk in het vooraf scheiden van afval, het zogeheten bronscheiden. En niet in nascheiden, zoals Rotterdam doet. Hoe schoner je afvalsoorten aanbiedt, hoe beter de verwerking, is de overtuiging. Met een groot financieel voordeel want de RAD Hoeksche Waard weet goedkopere contracten te sluiten met de afvalverwerkers.

Bewoners van de Hoeksche Waard scheiden inmiddels fanatiek hun afval maar weten vaak niet wat er daarna mee gebeurt. "Geen idee", bekent Numansdorper Gerrit Schelling. Hij weet dat hij een keer per jaar gratis potgrond kan halen op het terrein van de afvalinzamelaar.

Het verwerken van het groene afval gebeurt in de compostfabriek van Attero in Moerdijk. Ook al scoort de Hoeksche Waard bovengemiddeld goed, toch zitten er spullen in die er niet in thuishoren. "De Hoeksche Waard doet het goed, maar kijk, daar een paar plastic plantenpotten, een tuinlantaarn en een plastic zak", zegt Robert Corijn van Attero. Een lading is net gelost in een grote loods. Dat moet er allemaal uitgehaald worden vóór het composteringsproces kan starten.

Metalen zijn er met een magneet makkelijk uit te halen. Dat geldt niet voor plastic en glas. Daar zijn allerlei technieken van draaien, zeven tot schudden maar dat blijft lastig. "Het is makkelijker om een plastic zak in zijn geheel eruit te halen dan als die versnipperd is tot hele kleine stukjes plastic", legt Robert Corijn uit.

Het composteren is de afgelopen jaren niet makkelijker geworden. Het gfte arriveert steeds vaker vervuild in de compostfabriek, gemiddeld is dat nu vijf procent. Tegelijkertijd worden de eisen aan een schone compost aangescherpt. In het eindproduct mogen niet meer dan 0.05% plastic stukjes zitten. Dat is begrijpelijk want er mag geen troep in de voedselketen terechtkomen. Het is wel een worsteling om van een smeriger aanvoer een zuiverder eindproduct te maken.

De toename van vervuiling in gfte komt door het beleid waarbij de vervuiler betaalt. Het verbranden van restafval is duur en het is financieel interessant om die hoeveelheid te minimaliseren. Het risico is dat goed recyclen daardoor minder belangrijk wordt.

Ook al kunnen innovaties steeds meer vervuiling uit gfte halen, tegen minder zorgvuldig scheiden om de kosten te drukken, valt niet op te boksen. En dus zal de kwaliteit van de groene bak omhoog moeten als vanaf 1 januari 2024 apart inzamelen van gfte voor alle gemeenten en alle inwoners in Nederland gaat gelden. Anders dreigen steeds meer partijen te worden afgekeurd en alsnog in de verbrandingsoven te eindigen. En dat zou verspilde moeite zijn.

Composteren is een natuurlijk proces. Bacteriën, schimmels, wormen en insecten breken het organisch materiaal af en verwerken het tot vruchtbare grond. Normaal gaat dat langzaam en duurt dat maanden tot een jaar. In de fabriek wordt dit proces versneld door toevoeging van lucht, vocht en warmte. Dat gebeurt in een donkere afgesloten hal en dat proces duurt ongeveer zes weken. Dan wordt de compost nog een keer gezeefd, geschud en gedraaid om restanten van vervuiling eruit te filteren.

Aan de rand van natuurgebied de Dordtse Biesbosch liggen de akkers van de 33-jarige Pieter van Damme. Samen met zijn vader verbouwt hij aardappelen, uien, suikerbieten, sperziebonen en papaver. Zeven jaar geleden hebben ze hun teeltplan rigoureus omgegooid omdat hun akkers uitdroogden. "We willen graag over dertig jaar nog steeds boeren."

Ze zijn toen volledig overgestapt van dierlijke mest op compost. Twee keer per jaar rijden ze 150.000 kilo compost uit over hun land en ploegen de grond om. Dat doen ze na de oogst en voor het inzaaien.

De akkerbouwer is heel tevreden met het resultaat. "De grond is makkelijker te bewerken, het houdt water langer vast en de gewassen groeien beter", vertelt Van Damme. Hij trekt een stengel papaver uit de grond om te laten zien dat ook tijdens de zomerse droogte de wortels hun weg naar vocht in de grond weten te vinden. En dat vertaalt zich in een betere oogst.

Vader en zoon Van Damme boeren aan de rand van het natuurgebied en zien steeds meer vogels en insecten op hun land. Dat is een welkome aanwinst. "De natuur is je hulp. De meeste insecten zijn nuttig", hij doelt daarbij op de drukte van de bijen en hommels die zich tegoed doen aan het nectar van de bloemen. Zo verspreiden ze het stuifmeel uit de bloem waardoor planten vruchten gaan ontwikkelen. "Het is de kunst om de goede insecten te sparen en zo min mogelijk chemisch te bestrijden."

De akkerbouwer ziet om zich heen de interesse groeien in boeren met compost. "Ik zie steeds meer boeren in de buurt kiezen voor compost, nog wel in combinatie met drijfmest. Maar iedereen ziet de voordelen."

In nog geen twee maanden worden keukenkliekjes en tuinafval uit Numansdorp weer vruchtbare grond op de akkers in Dordrecht. Van afval naar grondstof het klinkt makkelijk maar in de praktijk is het best ingewikkeld. Over drie jaar gaan de nieuwe regels in en wordt het massaal inzamelen, verwerken en hergebruiken van groente-, fruit-, tuin- en etensresten.

Wil je reageren? Of je kennis en ervaringen delen over afval en afval scheiden? Mail marion.keete@rijnmond.nl