nieuws

De dag dat Rotterdam op zijn ziel werd getrapt

ROTTERDAM - ‘Ik hoop dat je te pletter valt’, ‘Het maakt je kapot als je het weer hoort’ en ‘Van Gogh jongen, dit heb je toch niet nodig?’
Het is augustus 1993 en de telefoon van Radio Rijnmond aan de Mathenesserlaan in Rotterdam ontploft. Theo van Gogh heeft net in een belprogramma een prikkelende stelling geponeerd: ´Het beste wat Rotterdam ooit is overkomen is het bombardement 1940´.
De bellers zijn onthutst. Een golf van emotie vliegt de ether in. ’Meneer Van Gogh, u bent een vuile schoft.’
De Amsterdamse presentator is door Radio Rijnmond uitgenodigd om een uur lang Vakantiepost te presenteren. Het vaste boegbeeld van het uur tussen 18.00 en 19.00 uur, Erik Post, heeft vrij en zo lang hij weg is nemen bekende Nederlanders elke dag plaats op zijn stoel.
Van Gogh heeft voor de gelegenheid zangeres Frederique Spigt meegenomen, met wie hij bevriend is. Zij probeert de verhitte gemoederen af en toe nog wat te kalmeren. Maar veel helpen doet dat niet. De bellers zijn veelal de jongste niet meer, hebben de ellende van 14 mei 1940 soms zelf meegemaakt en voelen zich gekwetst.
En zo gaat het een uur lang meer over het provocerende gedrag van Van Gogh dan over de vraag of het bombardement Rotterdam ook nog iets goeds heeft opgeleverd.
In aanzienlijk rustiger vaarwater legt Rijnmond.nl de stelling opnieuw voor. Deze keer aan de directeur van Museum Rotterdam: stadshistoricus Paul van de Laar. '‘Theo van Gogh kon eigenlijk niet anders dan dingen zo op het scherpst van de snede brengen. Deze reacties zijn niet meer dan logisch'’, zegt hij.

Van Gogh stelde dat door het bombardement Rotterdam kansen kon pakken die zich anders nooit zouden hebben voorgedaan. Hoe ziet u dat?

Ik begrijp dat Van Gogh het vooral over de kansen voor de stad heeft en niet over de dodelijke slachtoffers, gewonden en andere persoonlijke ellende. Toch kan je nooit zeggen dat het een zegen is geweest voor Rotterdam. Met het bombardement haal je de ziel weg uit de stad. Alles wat in de stad organisch is gegroeid, wordt in een keer ongedaan gemaakt. Een historische binnenstad, die zich vanaf de Middeleeuwen had ontwikkeld, is weggevaagd.

U zegt dat de ziel weg is uit de stad. Hoe lang duurt het om dat weer op te bouwen?

We zijn nu 75 jaar verder en Rotterdam is aardig opgekrabbeld. Maar het duurt nog zeker 25 jaar voordat de stad weer op volle sterkte is. Je ziet nu dat de binnenstad weer vorm begint te krijgen, dat mensen daar trots op zijn, maar we zijn er nog lang niet. Het opnieuw creëren van een ziel kost gewoon 100 jaar.

De telefoon stond roodgloeiend bij Radio Rijnmond. Kunt u zich vinden in deze massale ophef?

Deze reacties zijn logisch. Natuurlijk had Van Gogh het niet over de slachtoffers, maar puur over de opbouw van de stad. Toch is dat voor niemand los van elkaar te zien. Iedereen begrijpt dat de stad zich door het bombardement anders kon ontwikkelen, maar dat is niet los te zien van de tragedie. Het een is nou eenmaal het gevolg van het ander. De theoretische scheiding die Van Gogh wilde maken, bestaat nou eenmaal niet.

Als wij nou wel de rationele scheiding maken, dus nieuwe kansen voor Rotterdam. Wat heeft het bombardement de stad wel opgeleverd?

De gemeente Rotterdam is eigenlijk al vanaf het begin van de 20e eeuw bezig om de stad te moderniseren. Een aantal grote ingrepen die ze al gepland hadden voor de binnenstad, zou sowieso doorgang hebben gehad. Dat waren vergaande ingrepen. Alleen de schaal waarop, zou natuurlijk vele malen kleiner zijn met een centrum wat nog wel intact is. Je zou veel meer een balans hebben gehad tussen oud en nieuw, maar er waren al wel veel aanpassingen ingepland om het verkeer beter te laten doorstromen. Het oude zou nooit volledig worden uitgewist, maar de plannen voor een modern centrum waren er wel degelijk.

Rotterdam was dus al bezig met stadsvernieuwing vóór het bombardement?

Dat klopt. Ik heb een binnenstadplan uit 1911. Als dat uitgevoerd zou worden, zou een groot gedeelte van de toenmalige grachten, zoals de Veste, de Blaak en de Coolsingel gedempt worden ten behoeve van het verkeer. Ook het Haagse Veer wordt in dit plan dichtgegooid. In 1911 wilde men ook het Schielandhuis slopen voor de mobiliteit.

Het Schielandhuis waarmee we nu nog heel blij zijn dat we het nog hebben.

Ja dat klopt, alleen was toen het verschil dat er over gesproken kon worden. Na het bombardement was er geen gebouw meer om over te discussiëren. De plannen die de gemeente voor het bombardement al had, werden na de vernietiging van de binnenstad op een andere manier ingevuld, maar wel met de opvattingen over hoe een moderne stad er uit moest komen te zien.

Is Rotterdam hier vooruitstrevend te werk gegaan?

Ik durf de stelling aan te nemen dat een beslissing om een compleet nieuwe stad te bouwen en niet te kiezen voor restauratie van de oude stad in Utrecht en Amsterdam nooit genomen zou zijn. Rotterdam was vooruitstrevender. Dat moest wel. Een stad opbouwen vanaf een wit vel is een enorme opgave. Er is toentertijd heel functionalistisch naar gekeken, wat dus heeft geresulteerd in het feit dat de stad nog steeds de ziel niet terug heeft. Dat is een opgave, die zoals ik eerder zei, 100 jaar duurt.

Hebben de planologen goed werk geleverd?

Er zijn beslissingen genomen op basis van de inzichten van toen en een hoop zaken hebben niet goed uitgepakt. Een voorbeeld is de waterzijde: de rivieren zijn onze parel maar komen nu eigenlijk niet goed tot hun recht. De Boompjes is nu een verkeersader, maar dat had een prachtige boulevard moeten zijn om over te flaneren. De doorstroom van het verkeer heeft tijdens de wederopbouw een te dominante rol gekregen en dat zie je ook terug in het centrum van de stad. Waar vroeger water was én waar Rotterdam zich mee profileerde, is compleet weggevaagd door de drang naar mobiliteit.

En het kille centrum waar vaak over wordt gepraat?

Ook daar zit een ontwerpfout. De opvatting van de moderne stad was dat een centrum geen woningbouw moest hebben. Het moest een plek worden waar mensen van heinde en ver naartoe komen voor vertier en voorzieningen. Het centrum heeft nu te weinig inwoners. Het is niet voor niets dat de gemeente investeert om mensen in de binnenstad te laten wonen. Dat is uitermate belangrijk en meteen ook de uitdaging voor de komende 25 jaar.

Wat moet er volgens u nog meer gebeuren om de stad haar ziel weer terug te geven?

Planologen en de gemeente moeten niet de fout maken om gebouwen uit de wederopbouw te gaan slopen om daar weer nieuwe dingen neer te zetten. Deze gebouwen vertolken nu de ziel van de stad en vertellen ons waar Rotterdam vandaan komt. Houdt dat intact en haal de weeffouten op het gebied van het verkeer uit de stad. Zet vooral in op mensen die in de binnenstad komen wonen.
We zijn wel goed op weg. De stad wordt steeds hipper, jonge mensen weten het centrum te vinden en de kosmopolitische uitstraling begint steeds meer naar voren te komen.

Een laatste vraag: vaak hoor je over Rotterdam ‘Sterker door Strijd’, ‘Handen uit de mouwen’ en ‘geen woorden, maar daden’. Heeft het bombardement Rotterdam een specifieke mentaliteit gegeven? Of in andere woorden, waren we ook ‘arrogante Amsterdammers geworden’?

Rotterdam is een havenstad. Dat betekent dat je een arbeidersbevolking hebt, een wat rauwere samenleving. Veel mensen aan de onderkant van de samenleving. Voor die mensen was het overleven. Rotterdammers moesten gewoon doorgaan. De samenleving zat al zo in elkaar in de 19e eeuw. Na het bombardement hebben we deze ‘geen woorden, maar daden’ mentaliteit gebruikt als een soort marketinginstrument gebruikt om Rotterdam aan te bevelen. We profileren ons graag op deze manier, terwijl er in de geschiedenis een hoop momenten zijn aan te geven waar er totaal niet slagvaardig werd gehandeld. Het komt ons wel heel goed uit om dit DNA uit te bouwen en ons zo te laten zien, maar eigenlijk is het na de Tweede Wereldoorlog een gecultiveerd thema.
Naschrift
Theo van Gogh werd op 2 november 2004 vermoord. In dat jaar was Theo van Gogh samen met Ayaan Hirsi Ali bezig met het filmproject Submission. Deze film die over de interpretatie van de Islam door een deel van deze geloofsgroep ging, werd niet door iedereen gewaardeerd. In november van dat jaar werd Van Gogh in Amsterdam vermoord door een tegenstander van de film. Van Gogh werd geraakt door meerdere kogels en overleed ter plaatse. Op het lichaam van Van Gogh werd ook een doodsbedreiging aan het adres van Ayaan Hirsi Ali geplaatst.

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl