nieuws

Menselijke dierentuin tijdens Nenijto

ROTTERDAM - De Nederlandsche Nijverheidstentoonstelling (Nenijto) van 1928 in Rotterdam heeft als bezienswaardigheid tentoongestelde Afrikanen. Een groep Senegalezen leeft tijdens het evenement in een nagebouwd primitief negerdorp. In het nieuwe lunapark dat veel bezoekers trekt, kunnen nieuwsgierige burgers de inboorlingen bekijken.
Het is in 1928 geen toeval dat Nenijto wordt georganiseerd. In dat jaar vinden de Olympische Spelen in Amsterdam plaats en Nederland krijgt veel internationale aandacht. Rotterdamse ondernemers willen hier een graantje van meepikken en zodoende komt Nenijto tot stand om publiek naar Rotterdam te lokken. Nijverheidstentoonstellingen zijn vanaf de negentiende eeuw al populair onder het publiek. Het is een uitgelezen mogelijkheid om kennis te maken met de nieuwste technieken.

Exposeren

De Nenijto heeft meer te bieden dan alleen producten. Karin Willemse, antropologe en historica gespecialiseerd in Afrika van de Erasmus Universiteit Rotterdam, kan de behoefte om Afrikanen te exposeren uitleggen. Het heeft in de negentiende en begin twintigste eeuw meerdere redenen. Fascinatie voor het onbekende gecombineerd met een blank superioriteitsgevoel zijn de voornaamste oorzaken.
“Al in de negentiende eeuw werden in de Westerse wereld mensen tentoongesteld die afweken van de rest”, vertelt Willemse. Zo worden tijdens de Wereldtentoonstelling van 1878 in Parijs groepen inboorlingen uit Indochina, Senegal en Tahiti geëxposeerd. Ook in Amsterdam worden in 1883 al inlanders uit Nederlands-Indië tentoongesteld.

Hottentot Venus

Wellicht het meest bekende voorbeeld van de geëxposeerde inboorling is Saartje Baartman. In het begin van de negentiende eeuw wordt zij vanuit Zuid-Afrika verscheept naar Engeland en later naar Frankrijk. In beide landen is zij een graag geziene attractie. De tweede helft van haar bijnaam ‘Hottentot Venus’ verraadt waarom: venus verwijst naar de nadrukkelijk aanwezige vrouwelijke vormen. Saartje heeft een enorm achterwerk en via een ritueel zijn haar schaamlippen zeer groot. Het is voor vele toeschouwers het bewijs van dierlijke uitingen van ongeremde seksualiteit.

Superioriteitsgevoel

Volgens Willemse houdt het publiek er in die tijd van om zichzelf te verbazen over het onbekende. De menselijke dierentuinen zijn evenementen die daar op in spelen. Het voedt aan de ene kant de nieuwsgierigheid en aan de andere kant gaat het publiek zich hierdoor beter voelen. “De Senegalezen werden in Rotterdam weggezet als een primitieve groep. Daardoor krijgt de bezoeker het gevoel: zij zijn minder en wij zijn beter”, aldus de Afrika-specialist.
Het is overigens niet zo dat destijds alleen de zwarte medemens primitief wordt neergezet. Ook blanke mensen met een aangeboren afwijking zijn in die tijd populair als kermisattracties. Er zijn zat voorbeelden van vrouwen met baarden, mensen met dwerggroei of met misvormde lichamen die in die tijd voor een paar centen te bezichtigen zijn als kermisobject. Ook hier speelt het verbazen om deze bizarre schepsels een belangrijke rol dat uiteindelijk leidt tot een superioriteitsgevoel bij het publiek.

Groeten uit de Rimboe

Tot de Tweede Wereldoorlog is het vrij normaal dat er mensen of groepen mensen tentoongesteld worden in Europa. Grotendeels door de Holocaust wordt het minder op prijs gesteld om een sterk onderscheid te maken op basis van ras. Dit wil niet zeggen dat het denigrerend wegzetten van de ander geheel verdwijnt. Willemse stipt de televisieseries Groeten uit de Rimboe en Groeten Terug van een paar jaar terug aan: “Tijdens het filmen in Afrika van inheemse stammen mochten vormen van moderne technologie die de Afrikanen bezitten, zoals telefoons, niet in beeld komen. Het beeld moest geschept worden dat zij primitiever zijn dan wij.”

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl