Trauma's na de schooltandarts

Zaandam heeft in 1904 de primeur om de eerste schoolarts te hebben. “De komst van de schoolarts- en tandarts is niet opeens”, vertelt Tijs van Ruiten van het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht. Vanaf de tweede helft van de negentiende ontwikkelt zich geleidelijk de gedachte vanuit de overheid dat ze zich sterker moeten maken voor de hygiëne en gezondheid van haar volk. In grote steden, zoals Rotterdam, komt er nog cholera en tyfus voor als gevolg van ongezonde leefomstandigheden.

In het begin zien huisartsen deze nieuwe collega’s als concurrenten en ook onderwijzers staan niet te springen: deze "indringers" tasten hun autoriteit aan in het klaslokaal. Ondanks dat deze protesten de komst van de schoolmedici niet tegenhouden, verdwijnen de kritieken niet. Voor en vlak na de Tweede Wereldoorlog spelen religieuze motieven een belangrijke rol in verzuild Nederland. Mag een kind wel of niet ingeënt worden? Is het niet beter dat elke zuil een eigen schoolarts heeft?

“De schoolarts- en tandarts zijn nooit verplicht geweest”, zegt Van Ruiten. Deze informatie is voor veel volwassen ongetwijfeld mosterd na de maaltijd. Vooral mannen hebben een trauma overgehouden aan hun bezoek aan de schoolarts. Van Ruiten: “Je wordt onaangekondigd uit de klas gehaald en je moet je uitkleden tot je onderbroekje. Eenmaal bij schoolarts trekt die opeens je broekje open en dan moet je op de palm van je hand blazen.” Veel jongens weten niet waarom dit gebeurt. De Ruiter verklaart dat op deze manier de dokter controleert of je geen liesbreuk hebt en hij ziet op deze wijze of je ballen goed zijn ingedaald.

De schooltandarts zorgt voor meer traumatische herinneringen. Deze komt in een bus het schoolplein op en daar worden kinderen vaak behandeld zonder verdoving. Een pijnlijke ervaring. De schooltandarts komt vooral na de Tweede Wereldoorlog op, omdat enerzijds er veel meer suiker wordt gegeten en anderzijds de overheid nog sterker inzet op een gezond gebit.

De schoolarts- tandarts zijn tegenwoordig grotendeels uit het schoolbeeld verdwenen. Van Ruiten: “Sommige scholen stimuleren het nog. Je ziet het nog bij scholen in achterstandswijken.” Het Onderwijsmuseum zorgt er in ieder geval voor dat de herinneringen aan de schoolmedici niet verdwijnen. In hun verzameling hebben ze onder meer schoolplaten hoe je je tanden moet poetsen, een oude schooltandartsstoel en een verbrandingsapparaat voor maandverband. Het Onderwijsmuseum in gebouw De Holland is vanaf zaterdag 11 juli geopend.