ROTTERDAM

Ex-dakloze Leszek (63) helpt dakloze arbeidsmigranten in Rotterdam al jaren weer op het juiste pad: 'Ik had nog geen zin om dood te gaan'

Hij draagt een rood flanellen overhemd, heeft een keurig snorretje boven zijn lip, een ouderwetse deukhoed op zijn hoofd en een scherpe blik in zijn ietwat vermoeid uitziende ogen. Zijn gegroefde gezicht, getekend door bijna twee decennia op straat, doet hem ouder lijken dan hij in werkelijkheid is. Leszek (63) leefde ruim achttien jaar op straat, maar wist zich weer omhoog te krabbelen. De kennis en ervaring die hij in die tijd heeft opgedaan, gebruikt hij nu om andere daklozen te helpen, ook hier in Rotterdam. "Ik spreek hun taal."
In de video bij dit artikel vertaalt de tolk dat Leszek 10 jaar dakloos is geweest. Dat moet 18 jaar zijn.
"Ik weet niet precies hoe het is gebeurd, maar er kwam iets in mijn hoofd. Ik moest weg uit mijn huis. Ik heb alles achtergelaten: mijn vrouw, mijn huis, mijn werk", vertelt Leszek in zijn zachte, rokerige stem. Hij spreekt via een tolk, omdat hij zelf geen Nederlands of Engels kan, maar zelfs in het Pools komen zijn woorden afgewogen en doordacht over, alsof hij ze al jaren aan het overpeinzen is.
Leszek werd dakloos in 1997 in Polen. De vroege jaren van zijn dakloze bestaan staan hem nog vaag bij. "Ik stapte de trein in en belandde in Wroclaw, waar ik in een wereld van drugs belandde, een illegale wereld." Hij struint van plek naar plek, telkens op zijn hoede voor de gevaren van het leven op straat.
"Het is een raar gevoel dat je nergens naar terug kan. Telkens sliep ik op een andere plek, en elke keer had ik andere mensen om me heen. Ik sliep overal en nergens." De moeilijkste momenten zijn de feestdagen, zoals Kerst en Pasen. "Dagen waarop je normaal gesproken met je familie samen bent", vertelt Leszek.
Hij raakt verslaafd aan alcohol, amfetaminen en marijuana. Ook dealt hij zelf drugs om geld te verdienen. Tegelijkertijd is hij bang dat hij door de politie zal worden opgepakt.
Het leven op straat is een angstig bestaan. Wanneer hij een oude foto van zichzelf tijdens zijn dakloze periode laat zien, zijn alleen zijn ogen herkenbaar. Van de man die hij nu is, is in de foto weinig te zien.
Zo zag Leszek eruit toen toen hij zich in 2014 bij Barka meldde
Zo zag Leszek eruit toen toen hij zich in 2014 bij Barka meldde © Stichting Barka
Leszek is maar al te goed bekend met de tol die het leven op straat eist. Door de jaren heen verliest hij veel vrienden. "Ik heb in 10 jaar zo'n 50 à 60 mensen verloren. Sommigen werden vermoord, anderen gingen dood aan drugs."
Ik heb in 10 jaar zo'n 50 à 60 mensen verloren. Sommigen werden vermoord, anderen gingen dood aan drugs.
Leszek
Het keerpunt bereikt hij wanneer hij op bezoek gaat bij een stervende vriendin, een andere dakloze. "Zij ging dood aan drugs en zei tegen mij: 'Stop daarmee.' Zo begon het."

'Ik had nog geen zin om dood te gaan'

Hij meldt zichzelf aan bij een psychiatrisch ziekenhuis, waar hij een jaar lang verblijft voor rehabilitatie. Daarnaast gaat hij ook in therapie om van zijn alcohol- en drugsverslavingen af te komen. Alles bij elkaar zit hij zo'n twee jaar in behandeling.
Door een vriend wordt hij doorverwezen naar Stichting Barka, een Poolse organisatie die zich inzet voor daklozen en verslaafden. Leszek ziet zijn kans schoon en klopt aan bij de stichting, waar hij meteen terecht kan.
Stichting Barka heeft een aantal woon- en werkgemeenschappen in Polen waar daklozen en verslaafden aan de slag kunnen en therapie en ondersteuning krijgen om ze voor te bereiden op de re-integratie in de samenleving. Daar woont hij nog steeds.
Leszek wordt hulpverlener. Zijn eigen ervaringen met het leven op straat maken het voor hem makkelijk om in contact te komen met daklozen. Dat werk doet hij in Strzelce Opolskie, een kleine stad op anderhalf uur afstand van Wroclaw.
Wat zijn redding was? "Ik had nog zin om te leven. Ik had nog geen zin om dood te gaan en wilde anderen helpen, zeker vanuit de rol waarin ik ben beland. Ik wil hen laten weten dat je er ook uit kunt komen. Ik zou hen ook niet kunnen helpen als ik nog steeds dakloos en verslaafd zou zijn. Nu kan ik anderen een kans geven", vertelt hij, glunderend van trots.
Inmiddels is Leszek al zes jaar nuchter. Hij woont nog steeds op de woon- en werkgemeenschap in Polen en kreeg drie jaar geleden weer contact met zijn ex-vrouw. Met een grote grijns op zijn gezicht vertelt hij hoe de twee inmiddels zijn hertrouwd. Ze heeft hem weer een kans gegeven. Trots laat hij een recente foto zien waarop hij en zijn vrouw elkaar omhelzen.
Leszek en zijn vrouw
Leszek en zijn vrouw © Leszek
Via Stichting Barka komt Leszek drie jaar geleden voor het eerst naar Nederland. De stichting probeert voormalige daklozen zoals Leszek in verschillende landen in te zetten als 'leaders': voorbeeldfiguren die dakloze arbeidsmigranten weer op het juiste pad kunnen helpen. Zo is de stichting naast Nederland onder meer ook actief in Engeland, België en zelfs Reykjavik, IJsland.
Leszek wisselt af tussen zijn werk in Polen en Nederland: zeven maanden hier, vijf maanden daar. Zijn werk in Polen doet hij vrijwillig, maar hier krijgt hij een salaris. Een deel daarvan bewaart hij voor zichzelf om een tiny house te kunnen kopen voor hem en zijn vrouw in Polen. Het resterende bedrag stuurt hij naar de stichting in zijn thuisland, zodat zij het weer kunnen gebruiken om mensen te helpen.

Het verhaal van Jarek

Leszek is inmiddels een bekend gezicht in de Pauluskerk in Rotterdam, waar daklozen en verslaafden terecht kunnen voor een overnachting, medische hulp, en nog vele andere vormen van hulp. Zowel het personeel als de aanwezige daklozen groeten hem bij binnenkomst. Hij heeft meerdere gesprekken op de planning staan.
De eerste man met wie hij in gesprek raakt, is de 49-jarige Jarek. Hij ziet er verzorgd uit: hij draagt een bruin pilotenjack, zijn haren zijn naar achteren gekamd en zijn baard is geschoren. Ook spreekt hij een klein woordje Engels, maar het liefst praat hij in het Pools met Leszek.
Zoals vele anderen kwam hij zes jaar geleden naar Nederland om te werken. Toen het werk ophield, kwam hij op straat terecht. Ook raakte hij zijn paspoort kwijt: een bekend probleem voor veel dakloze arbeidsmigranten. Toen hij recentelijk dankzij Stichting Barka een vervangend paspoort kreeg, leek er verbetering in het verschiet te liggen, maar ook dat paspoort werd binnen twee dagen gestolen.
Jarek
Jarek © Tenny Tenzer
Tijdens hun gesprek vertelt Leszek over zijn eigen ervaringen en hoe het leven op de woon- en werkgemeenschap is. Jarek is blij om met iemand als Leszek te kunnen spreken, iemand die hem kan laten zien dat het ook anders kan.
Via Stichting Barka staat Jarek in contact met de Poolse ambassade, waar hij over een maand een afspraak heeft. Met een beetje geluk heeft hij een maand daarna zijn nieuwe paspoort.
Het liefst wil hij in Nederland blijven wonen en werken. Het paspoort moet hem daarbij helpen. Stichting Barka helpt Jarek omdat ze zien dat hij stabiel is. In de periode dat hij in contact staat met de stichting, lukt het hem om van de alcohol en drugs af te blijven. Als Jarek stabiel blijft, hoopt de stichting dat ook hij, net als Leszek, in de toekomst als leader aan de slag gaat.
Naast Jarek spreekt Leszek nog een paar andere kerkbezoekers aan. Sommigen zien eruit alsof ze nog maar net op straat zijn beland, anderen zijn al jaren vaste gast. Leszek wandelt onvermoeibaar van tafel naar tafel. Zelfs als hij de kerk verlaat, wordt hij nog aangesproken.

'Dakloosheid is ook een verslaving'

Zijn eigen jaren op straat helpen Leszek in het communiceren met de dakloze arbeidsmigranten die dikwijls niet zitten te wachten op gesprekken met vreemdelingen. "Ik kan aanvoelen of ik harder of zachter moet zijn in mijn woorden. Ik weet wat iemand nodig heeft, en ze communiceren met mij alsof ik één van hen ben. Ik spreek hun taal", zegt hij.
Veel van de problemen die in Rotterdam onder de daklozen spelen, herkent Leszek goed, zoals de veelvoorkomende alcohol- en drugsverslavingen. Maar, zegt hij, er zijn meer oorzaken. "Ze hebben schaamte, schaamte om terug te keren naar het thuisland en hun familie." Schaamte die hijzelf ook heeft gevoeld.
De ene dakloze is de andere niet, weet Leszek goed. Wanneer hij iemand benadert, kijkt hij altijd eerst goed naar de situatie. Zit iemand alleen, of met een groepje? Op straat of aan een tafel? Hij weet goed hoe het daklozenbestaan men doet wantrouwen. "Er is geen vertrouwen in de instanties, de politie bijvoorbeeld of journalisten. Daar lopen ze voor weg en ook voor de hulp die ze aanbieden."
Wanneer Leszek het vertrouwen van de daklozen eenmaal heeft gewonnen, laat hij weten wat hij voor ze kan betekenen. In zijn eigen woorden: "Op gegeven moment heb ik een soort weg naar verbetering gecreëerd en ben ik de pijl die naar die weg wijst."
Leszek weet precies hoe hij met dakloze arbeidsmigranten moet communiceren: "Ik spreek hun taal"
Leszek weet precies hoe hij met dakloze arbeidsmigranten moet communiceren: "Ik spreek hun taal" © Tenny Tenzer
Met de personen die hij benaderd, spreekt hij openhartig over zijn eigen verleden. Dat moet ook wel, legt hij uit. "Dan vertel ik hoelang ik in therapie heb gezeten en wat voor effect dat op mij heeft gehad. Ik kan uitleggen dat ze niet hoeven te drinken, dat je ook zonder alcohol een leven kan hebben."
Volgens Leszek moeten verslaving en dakloosheid niet als twee losse problemen worden gezien, maar eerder als een samenhangend geheel dat zichzelf versterkt. "Dakloosheid is ook een bepaalde verslaving. Het is een lang proces om eruit te komen en hoe langer je dakloos bent, des te langer het duurt", legt hij uit.
"De persoon moet opnieuw leren leven, opnieuw leren functioneren en anders tegen de wereld aankijken. Je moet laten zien dat je ook zonder alcohol kan leven. Als ze dan zeggen dat ze dat niet kunnen, zeg ik dat ik het levende voorbeeld ben dat het wel kan. 'Kijk naar mij, ik ben al jaren nuchter', zeg ik dan."
Dakloosheid is ook een bepaalde verslaving. Het is een lang proces om eruit te komen, en hoe langer je dakloos bent, des te langer het duurt.
Leszek
Niet iedereen die Barka van straat haalt, redt het in één keer. Sommigen vallen toch terug in oude patronen van verslaving en raken opnieuw in de problemen. Een deel van hen komt ook weer terug naar Nederland. "Omdat ze hier een leven hebben opgebouwd, ook in hun dakloosheid", legt Leszek uit. "Als we voor hen geen oplossing vinden, zullen ze hier in Rotterdam dakloos blijven. Die moeten juist geholpen worden met werk en opvang." De stichting hoopt dan ook in de toekomst een werk- en woongemeenschap in de regio te kunnen oprichten.
Leszek ziet ook andere redenen dat sommigen ervoor kiezen om toch in Nederland te blijven, in plaats van zich in Polen te laten helpen. "Ze komen hier makkelijk aan drank. In Polen mag je in de opvang geen druppel drank drinken, hier wordt het nog getolereerd. Ook marijuana is hier legaal en in Polen niet. Daar krijg je hoge straffen voor bezit."
In het geval van de Pauluskerk moeten daklozen alle drank en drugs opbergen in een kluisje waar ze er niet zomaar bij kunnen, maar bezit is geen reden tot afwijzing. Vroeger was er een ruimte in de kerk waar men, in een veilige omgeving, nog drugs kon gebruiken, maar dat kan inmiddels niet meer.

Malafide uitzendbureau's

Een belangrijke oorzaak voor het aantal dakloze arbeidsmigranten, naast de verslavingsproblematiek en schaamte, ligt volgens Leszek bij malafide uitzendbureau's die de arbeidsmigranten in de eerste plaats naar Nederland halen.
Volgens Leszek leven veel jonge Polen nog in de illusie dat ze in Nederland veel meer geld kunnen verdienen dan in Polen. "De tijden zijn veranderd. De mensen die een vak hebben geleerd, verdienen in Polen net zoveel als in Nederland. In grote steden tenminste", legt hij uit.
"Ze vertellen nooit het hele verhaal. Ze kiezen jongens uit arme dorpen. Als ze hier komen, weten ze niks. Ze spreken de taal niet, en kennen de regels niet. Ze zijn vaak nog nooit in het buitenland geweest en hebben geen vergelijkingsmateriaal."
In Polen wordt de mannen gouden bergen beloofd: een goed salaris, een woning en baanzekerheid. Die mooie beloftes spatten bij aankomst al snel uiteen. "Er wordt ze alleen verteld hoeveel ze kunnen verdienen, maar niet hoeveel een woning kost of hun verzekering. Er wordt ze niet verteld dat het werk maar voor een maand is en dan ook maar voor een paar uur per week. Te weinig om van te kunnen leven."
In sommige gevallen is het zelfs zo dat de arbeidsmigranten helemaal niet betaald krijgen van hun werkgevers. In dat geval moeten zij hun woning al verlaten voordat de betalingstermijn is verstreken. Omdat de arbeidsmigranten zelden een geregistreerd vervolgadres hebben en daardoor uit het zicht verdwijnen, blijft de betaling uit.
Mijn missie is om de mensen te laten zien dat je uit dakloosheid kunt komen, dat je wel hulp kan krijgen in je eigen land waar je verzekerd bent en je rechten hebt.
Leszek
In Nederland hebben dakloze arbeidsmigranten geen recht op opvang of een uitkering. Ook zijn ze zonder werk niet verzekerd, waardoor medische hulp vaak een onmogelijkheid is. Bij de Pauluskerk kunnen daklozen een paar keer per maand op afspraak terecht voor een consult met de straatarts, maar dat is lang niet voldoende om iedereen te kunnen helpen.
Dat gebrek aan toereikende hulp in Nederland is voor Leszek een belangrijke reden om de daklozen te helpen. "Mijn missie is om de mensen te laten zien dat je uit dakloosheid kunt komen, dat je wel hulp kan krijgen in je eigen land waar je verzekerd bent en je rechten hebt."
Dat de coronacrisis voor meer dakloosheid onder arbeidsmigranten heeft gezorgd, is Leszek niet ontgaan. Toch ziet hij ook een klein voordeel: "Mensen verloren hun baan en belandden op straat, maar tegelijkertijd was er opeens meer zicht op deze groep dan daarvoor. Mensen gingen vragen stellen: Waarom belandt deze groep op straat? Waarom wonen deze mensen zo dicht op elkaar? Waarom worden hun werkbusjes zo bomvol gegooid? Er was opeens meer aandacht."

Opvang vóór terugkeer

Exacte cijfers over de mate van succes van zijn interventies heeft hij niet, maar Leszek gokt zelf dat hij de afgelopen vijf maanden zeker 60 mensen zover heeft gekregen om terug te keren naar Polen. Daarvan zijn er 30 naar een Barka-gemeenschap gegaan.
"Het is moeilijk te zeggen hoeveel mensen ik heb geholpen. Het is een lang proces: de een heeft genoeg aan een halfjaar, de ander heeft drie jaar nodig. Sommigen zijn terug naar huis, maar als ze vragen om vervolgtherapie verwijs ik ze ook door", legt Leszek uit. Therapie die ze in Nederland als onverzekerde niet kunnen krijgen.
Een perfecte oplossing ziet hij niet. Wel heeft hij een suggestie om de mensen sneller en beter naar huis te kunnen begeleiden: "Er moeten informatiepunten komen waar ze opgevangen kunnen worden vóór vertrek naar het land van herkomst, waar ze de juiste hulp kunnen krijgen met betrekking tot recht, verslaving en therapie in hun eigen taal." Dat informatiepunt zou dan een soort Barka-huis moeten worden, waar de arbeidsmigranten worden voorbereid op terugkeer en tot rust kunnen komen voor hun vertrek.
Ook ziet hij graag dat Stichting Barka een ruimte krijgt toegewezen om ontmoetingen te organiseren voor alcohol- en drugsverslaafden. Die ontmoetingen wil hij desnoods zelf leiden en organiseren.
Hoewel hij goed doorheeft waar het schuurt bij de opvang van dakloze arbeidsmigranten in Nederland, wil hij daar niet over oordelen. "Het is moeilijk te zeggen hoe goed de ondersteuning hier is in Rotterdam. De hulp die men in Polen krijgt, is heel anders dan in Nederland, dus ik kan daar weinig over zeggen."
Voor Stichting Barka is het werk van Leszek van grote waarde. Mede dankzij zijn succesverhaal is de stichting nog altijd op zoek is naar andere toekomstige leaders. Gevraagd naar zijn eigen toekomst begint hij te glimlachen. "Ik ben 63, dus ik doe dit werk denk ik nog twee jaar. Daarna ga ik op vakantie tot het einde", lacht hij.
Leszek in gesprek met Jarek in de Pauluskerk
Leszek in gesprek met Jarek in de Pauluskerk © Tenny Tenzer

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl