nieuws

Vergeten Verhalen: de dagen ná 1 april 1572

De inname van Brielle door de watergeuzen in 1572 is zeker niet vergeten. "Op 1 april verloor Alva zijn bril" hebben veel mensen op school geleerd en ieder jaar wordt er in Brielle op 1 april uitgebreid stil gestaan bij die historische gebeurtenis.
Maar wat gebeurt er de dagen na die inname van Brielle? Dat is veel minder bekend. Eerst gaan we terug naar de aanloop naar 1 april 1572.

Filips II

In de zestiende eeuw weet Karel V zijn landsbezit enorm uit te breiden. Door slimme huwelijken, erfrecht en verschillende veroveringen kan hij zichzelf Koning van Spanje, Keizer van het Duitse Rijk en heerser over de Nederlanden noemen.
In 1555 komt zijn zoon Filips II op de troon. Zijn onverbiddelijke manier van regeren zullen samen met zijn geloofsvervolgingen uiteindelijk leiden tot de Opstand in de Nederlandse gewesten.
De plannen van Filips II om Spanje en de Nederlanden samen te voegen tot één groot land met één godsdienst - het katholieke geloof - stuit in de zeven gewesten op veel verzet.
Met name de edelen willen een zekere mate van zelfbestuur behouden en willen dat in de gewesten de godsdienstvrijheid behouden blijft. Deze tolerantie is goed voor de handel en zorgt voor rust onder de bevolking.

Geuzen

Filips II stelt zijn zus, Margaretha van Parma, aan als waarneemster over de Nederlandse gewesten. Aan haar bieden driehonderd edelen op 5 april 1566 het Smeekschrift aan, waarin ze Magaretha oproepen de Inquisitie af te schaffen.
Een van Margaretha's raadgevers zegt haar "ce ne sont que des geux" (het zijn maar bedelaars) en zo is de term 'Geuzen' geboren.

Beeldenstorm

Veel haalt het verzoek niet uit: de vervolging van de ketterse protestanten blijft doorgaan. Later dat jaar breekt de Beeldenstorm los.
De protestanten zien de beelden en versieringen in de katholieke kerk als iets verderfelijks en beginnen met een zuivering om de kerken geschikt te maken voor de sobere protestantse eredienst.
Filips is woedend over de ontwikkelingen in de Nederlanden. Hij geeft Margaretha de opdracht alle beeldenstormers ter dood te veroordelen, waarop zo'n 50 tot 60.000 mensen - onder wie veel edelen - het land ontvluchten.
Filips II stuurt daarop de hertog van Alva naar de Nederlanden. "Hij stelt de Bloedraad in en weet binnen een jaar zo'n duizend mensen te veroordelen en te executeren", aldus Bob Benschop van het Streekarchief Voorne-Putten.
Willem van Oranje trekt met zijn troepen ten strijde tegen de hertog, maar boekt aanvankelijk alleen maar verliezen.

Brielle

Het zijn vooral de edelen op het water die veel van hun strijden winnen: de watergeuzen. Op dinsdagmiddag 1 april 1572 zorgen zij voor een doorbraak.
De Brielse veerman Jan Pietrsz. Coppelstock gaat die dag aan boord bij de watergeuzen en keert terug naar het stadsbestuur met een boodschap: de geuzen willen Brielle als aanvoerbasis en transporthaven gaan gebruiken.
De stadsraad van Brielle vergadert urenlang over deze beslissing, zo lang dat de admiraal van de watergeuzen, Lumey, zijn geduld verliest. Die avond nemen de watergeuzen in naam van Oranje Brielle in.
Dit vormt een keerpunt in de Opstand: in de maanden erna beloven steeds meer steden hun trouw aan Willem van Oranje.

Bossu

De Spanjaarden laten het er niet bij zitten. Na bericht te hebben ontvangen van 'de invasie der piraten' reist de graaf van Bossu, stadhouder van Holland en verantwoordelijk voor de verdediging, diezelfde nacht nog met 200 soldaten naar Maaslandsluis.
Hij roept de hulp in van het Spaanse garnizoen in Utrecht en brengt Alva op de hoogte. De graaf van Bossu richt de aanval vooral op het zuidelijke gedeelte van Brielle, waar zich veel boomgaarden bevinden.
Bossu weet drie vendels watergeuzen terug de stad in te drijven. Het ziet er niet goed uit voor de geuzen.

Tegenaanval

De aanval wordt uiteindelijk afgeslagen doordat timmerman Rochus Meeuwisz. op 5 april het sluisje van de Nieuwlandse polder openhakt. Het had de dagen ervoor veel geregend en het water staat hierdoor erg hoog.
Doordat de de polder onder water loopt worden de Spanjaarden gedwongen zich samen te trekken op de dijk. Ook worden ze op deze manier afgesneden van hun aanvoerroute.
De Spanjaarden willen via de Hossebosdijk op de vlucht slaan maar ontdekken dat hun schepen in brand zijn gestoken door de geuzen. Verslagen druipen de Spanjaarden af.

Rotterdam

Ook Schiedam en Delfshaven weten de Geuzen te bezetten. In Rotterdam kiest het protestantse deel van de bevolking de kant van de watergeuzen, maar het stadsbestuur is begin april nog op Spaanse hand.
Dit verandert allemaal als op 9 april de 'Spaanse Terreur' plaatsvindt. De Spaanse versterkingen arriveren op 7 april bij Rotterdam, om van daar uit Delfshaven te kunnen veroveren, maar de Rotterdammers laten hen niet binnen de poorten.
Een dag later proberen de Spanjaarden de Oostpoort te forceren, maar ook nu houden de inwoners stand. Na onderhandelingen op 9 april wordt besloten dat de Spanjaarden in kleine aantallen naar binnen mogen.

Spaanse Terreur

Vrijwel direct stormt het Spaanse leger op de poort af en maakt veel doden en gewonden onder de Rotterdamse burgers. Eenmaal binnen de stadspoorten worden nog eens veertig Rotterdammers omgebracht, onder wie smid Swart Jan en toenmalig burgemeester Jan Jacobsz. Roos.
"Ook een beeld van Erasmus wordt besmeurd en verwoest. Het ging er dus niet zachtzinnig aan toe", noemt Bob Benschop.
Een dag later weten de Spanjaarden zich meester te maken van Delfshaven. Ze branden het gebied plat en bereiden zich voor om Brielle weer in te nemen, maar de bevolking wordt intussen steeds vijandiger.
Willem van Oranje's jongere broer Lodewijk van Nassau dreigt Rotterdam in te nemen en het Spaanse garnizoen verlaat uiteindelijk de stad.

Gedenkramen

Vandaag de dag herinneren de fundamenten van de verwoeste Noordpoort in Brielle nog steeds aan de strijd van de watergeuzen. Verder zijn in de St. Catherijnekerk enkele gebrandschilderde gedenkramen te zien.
Een van de ramen beeldt Rochus Meeuwiszoon af op het moment dat hij het sluisje kapot hakt en een ander raamwerk laat onder andere het moment waarop Coppelstock naar de geuzenvloot roeit zien.

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl