Straatintimidatie staat na het mislukken van het sisverbod in Rotterdam weer op de kaart. 'Hé, mooie tieten! is geen compliment'

De locatie is het Eudokiaplein in Rotterdam. Beter gezegd: het plaats delict. Naomi Landman(20): “Via Instagram heb ik een catcall gekregen, van iemand die op straat loopt en door een ander wordt lastig gevallen doordat er iets wordt geroepen. Dan ga ik dat krijten op de plek waar het is gebeurd.”

Ze toert door heel Rotterdam om de confronterende teksten aan te brengen. “Stoepkrijt is heel kinderlijk en dat heeft iets theatraals tegenover wat hier daadwerkelijk staat.” Zelf heeft ze ook van jongs af aan te maken gehad met straatintimidatie. “Het begint al op de basisschool dat er naar je gefloten wordt. Je slaat het op als iets waarmee je kennelijk moet leven omdat je vrouw bent. Daar ben ik het natuurlijk niet mee eens en daarom ben ik met catcallsofrot begonnen om meer bewustzijn te creëren.”

Het bewustzijn onder vrouwen en mannen groeit, zo constateren onderzoekers Tamar Fischer en Gabry Vanderveen van de Erasmus Universiteit in Rotterdam. In opdracht van de gemeente deden zij in 2017 en 2021 onderzoek naar straatintimidatie in de stad. “Vrouwen kwamen er tijdens ons onderzoek achter: goh, dit is eigenlijk niet normaal. Ook mannen en professionals op straat zoals politieagenten snappen veel beter wat ze meemaken.”

‘Hoer! Mag ik je nummer? Lekkere tieten!’ Het is een scala aan kreten dat over straalt wordt geschald. En, zo constateren de onderzoekers, het neemt niet af. In 2021 zei 47 procent van de vrouwen last te hebben van seksuele straatintimidatie, ongeveer evenveel als vier jaar eerder. Ondanks de campagnes van de gemeente Rotterdam, ondanks de StopApp waarin vrouwen intimidatie kunnen melden. Tamar Fischer: “Dat had ik al voorspeld, de meldingen nemen niet af juist omdát vrouwen het er veel meer met elkaar over hebben.”

De campagnes zijn dus niet genoeg. Misschien kan de rechter een handje helpen door straatintimidatie strafbaar te stellen. In Rotterdam is het zogeheten sisverbod in de APV (Algemeen Plaatselijke Verordening) gezet en dat leidt in december 2018 tot een proefproces. De 36-jarige Everon el F. krijgt een voorwaardelijke boete van 200 euro nadat hij zich heeft opgedrongen aan vrouwen en ‘hé mooie dame, hé schatje!’ heeft geroepen.

Het gerechtshof werpt het vonnis in de prullenbak: het sisverbod is in strijd met de vrijheid van meningsuiting. Verbazing in de Rotterdamse raad. “Loop maar door slet, vieze hoer. Vrijheid van meningsuiting volgens het gerechtshof”, is de smalende reactie. Maar het hof biedt een escape: regel het gewoon landelijk in een nieuwe zedenwet. En die ligt er nu, klaar voor behandeling in de Eerste en Tweede Kamer.

De Stichting Stop Straatintimidatie is een van de drijvende krachten achter het wetsvoorstel. Voorzitter Lieke Lorea Gaminde is bij de stichting gekomen na eigen, nare ervaringen. “Toen ik dertien was, vroeg een man of ik hem wilde pijpen. Nog steeds word ik lastiggevallen en het overkomt alle meisjes en vrouwen in mijn omgeving. Vrouwen passen hun gedrag aan, uit angst dat het niet alleen bij woorden blijft.”

Een serieus probleem dat een serieuze straf verdient, zegt zij. “Als een man nu meeloopt en om seks vraagt, is dat niet strafbaar want hij heeft je niet aangeraakt. Dat kan natuurlijk niet.” Ze benadrukt: wimpel de kreten niet te snel af als een compliment. “Het is vaak heel beangstigend.” Maar waar ligt de grens tussen ‘fout en flirt’? “Het gaat om de ruimte om ‘nee’ te kunnen zeggen. Straatintimidatie is indringend en opdringerig. Het is meer een machtsspel dan verleiding.”

In juni biedt Lorea Gaminde samen met de Rotterdamse advocaat Erik Verweij een petitie aan in de Tweede Kamer, om de fracties te bewegen vooral voor de nieuwe wet te stemmen. Natuurlijk, het gaat om een totale aanpak, zegt Verweij: opvoeding, onderwijs, voorlichting, maar straffen kunnen wel degelijk helpen.

“Je maakt duidelijk: dit is gedrag dat wij niet accepteren. Het geeft een opsporingsambtenaar een instrument om er iets tegen te doen. Ik denk dat een boete van 90 of 150 euro echt wel afschrikt. Dat je dan tegen je maten zegt: je raadt nooit waar ik nou een boete voor gekregen heb, voor het raar aanspreken van een vrouw. Dan zal je het wel laten om het nog een keer te doen.”

Zijn optimisme wordt niet gedeeld door de criminologe Marijke Drogt. “Dit gaat echt het verschil niet maken, er wordt veel te veel gewicht aan de strafbaarstelling gehangen.” Een van de voetangels en klemmen is al genoemd: waar ligt de grens tussen intimidatie en een compliment? “Als je iets veroordeeld wilt krijgen, zal je er bewijs voor moeten hebben en dit gaat over intenties en belevingen. Dat is subjectief en moeilijk aan te tonen. Ik betwijfel of het stand houdt bij de rechter.”

Roepen naar vrouwen, het is gedrag van de straat, impulsief, vaak vanuit groepjes. “Het gebeurt in een flits. Het zijn primaire reacties waarbij niet echt wordt nagedacht over de gevolgen van de woorden.” De afschrikkende werking van boetes dan? “Dat is een illusie. We weten dat de pakkans een veel grotere rol speelt bij de afschrikking. Door alle aandacht gaan mensen zich misschien bedenken en dat is dan wel weer het goeie ervan.”

Haar collega’s van de Erasmus Universiteit zien ook daar de winst en hebben dezelfde vraagtekens bij de bestraffingen. “De jongens waar het om gaat zeggen: we zijn echt niet bang voor die boetes want de pakkans is zo laag. Tegelijkertijd, de strafbaarstelling helpt wel bij het stellen van een norm. Het geeft handhavers als boa’s een mandaat om mensen aan te spreken.”

Bij zedenzaken is behandelen vaak meer aan de orde dan straffen, weet ook Wineke Smid, psycholoog en hoofd onderzoek in de Van der Hoeven Kliniek. “In dit soort gevallen helpt opvoeden beter dan er boetes voor te geven. Het gaat hier veelal om onbegrip: jongens en mannen denken dat vrouwen en meisjes iets leuk vinden om te horen, terwijl die vrouwen dat zelf als vervelend, intimiderend en bedreigend ervaren. Daar moet je het met elkaar over hebben.”

Leidt straatintimidatie tot ernstig seksueel geweld? Is er een rechtstreekse lijn van roepen naar verkrachten? Lieke Lorea Gaminda vreest wel dat ‘woorden in daden worden omgezet’. Wineke Smid betwijfelt of de ‘straatintimidant’ veel overlap kent met de zedendelinquent die zij dagelijks behandelt. “Die stepping stone-theorie gaat niet zonder meer op. Straatintimidatie komt zoveel voor, dan zouden er veel meer zedendelinquenten moeten zijn.”

Het valt Smid op dat een andere groep waarbij die overgang wel kan gelden, de exhibitionisten, nu juist weer buiten de nieuwe zedenwet gaat vallen. “Die gaan naar ‘ordeverstoringen’, terwijl je die echt in de gaten moet houden omdat exhibitionisten wel kenmerken hebben die horen bij zedendelicten, meer dan bij straatintimidatie.” In dat opzicht vindt zij de wegen van de politiek wat ondoorgrondelijk. Ze heeft nog een reden om terughoudend te zijn. “Het onderwerp kan gekaapt worden als ‘het zijn de buitenlanders die het doen’.”

Wie zijn die daders eigenlijk, de ‘hoer!’-roepers en hinderlijke volgers? In de politiek wordt, zoals Smid al aangeeft, expliciet een zondebok aangewezen. In een campagnefilmpje van het Forum voor Democratie draait het om ‘niet-Westerse mannen met een andere cultuur’. Maurice Meeuwissen van de PVV in Rotterdam is nog uitgesprokener: “Goed dat het probleem van straatintimidatie aangepakt wordt, maar het blijft dweilen met de kraan open zolang een tsunami aan gelukszoekers met Middeleeuwse normen en waarden onze mooie stad overspoelt.”

Het rapport van de Erasmus Universiteit laat de vrouwelijke slachtoffers aan het woord en heeft minder zicht op de mannen die het doen. “Uit alle verhalen horen we dat het overal gebeurt. Het is een cultuurprobleem. Jongerenwerkers zeggen: we hebben een goed gesprek over hoe je leuk met elkaar omgaat en wat niet ok is, maar dan zien ze weer een paar clips waarin alles gebeurt wat je maar kunt bedenken, dan kunnen wij wel weer naar huis gaan.”

Lieke Lorea Gaminde zegt wel een duidelijk beeld te hebben. “Het is echt een misvatting dat het buitenlandse jongens zijn. Ik heb studentenavonden meegemaakt dat ik perplex stond van wat er dan gebeurt. Het zijn ook hangbejaarden, opa’s die op indringende wijze kijken of iets roepen. Was het maar waar dat het één specifiek groep is, dan konden we het gericht aanpakken.”

Straatintimidatie, het komt veel voor, de campagnes gaan onverminderd door en een nieuwe wet zal misschien niet als toverstokje gaan fungeren, het zet het probleem in ieder geval extra op de kaart. En dat is al winst zegt Gabry Vanderveen: “Heel veel vrouwen vertellen ons dat ze het belangrijk vinden dat dit onderzoek gebeurt. Bijna een soort dankbaarheid van: wat goed en fijn dat hier aandacht voor is.”