Hoe de Rotterdamse kogelbriefschrijver Peter S. Nederland in zijn greep hield

Nederland is nog in shock door de moord op Pim Fortuyn in mei 2002 als zich een nieuwe dreiging aankondigt. Politici en andere bekende Nederlanders krijgen kogelbrieven en moeten voor langere tijd persoonsbeveiliging aanvragen. Is er een tweede Volkert van der G. actief? Zit hier een ideologisch geïnspireerde organisatie achter? Of is het slechts een grap? Het is het begin van een lange en nagelbijtende speurtocht van de recherche waarbij ‘garnalenhersens’ en roddelbladen de codekrakers blijken te zijn.

Sparta Rotterdam, de oudste betaald voetbalclub van Nederland, dreigt in het seizoen 2001-2002 te degraderen uit de eredivisie als het moet deelnemen aan de nacompetitie. Op 19 mei 2002 wordt een smadelijke nederlaag geleden tegen FC Volendam: 1-3. Twee dagen later komt er een brief binnen op het Kasteel, gericht aan trainer Frank Rijkaard. “Alsdan zullen wij onze in bezit zijnde pistoolmitrailleurs en stenguns leegschieten vanaf de tribunes met behulp van onze zware, dodelijke munitie en patronen!”

Op de brief zitten twee kogelpatronen geplakt. Het bestuur van Sparta neemt de bedreiging serieus en overweegt zelfs de volgende wedstrijd in de nacompetitie, een dag later tegen Excelsior, niet te spelen. De weigering zou directe degradatie hebben betekend. Sparta speelt alsnog, verliest en daalt een week later af naar de eerste divisie. Frank Rijkaard dient direct zijn ontslag in.

De kogelbrief blijkt de eerste te zijn in een lange reeks, waarbij andere sporters, politici en tv-persoonlijkheden de geadresseerden zijn. Het is een bonte verzameling: de trainers Bert van Marwijk (Feyenoord) en Guus Hiddink (PSV), koningin Beatrix, politici als premier Balkenende, Mat Herben, Herman Heinsbroek (beiden LPF) en Piet Hein Donner (minister van justitie, CDA) en tv-persoonlijkheden als Jeroen Pauw, Jaap Jongbloed, Harm Edens en Katja Schuurman.

Vingerafdrukken en DNA op het plakband en de kogels leveren geen match op maar geven wel aan dat het om één persoon gaat. Alle brieven zijn geschreven op een ouderwetse typemachine, maar die moet een beschadiging hebben: de hoofdletter ‘R’ is onvolledig op het papier afgedrukt. De auteur heeft dat opgelost door de R soms met pen aan te vullen. Het taalgebruik blijkt vormelijk (‘ofschoon’, ‘inliggend’) en het vermelden van de merkwaardige woorden ‘garnalenhersens’ en ‘hersengarnalenmassa’ valt op. Het grote profilen kan beginnen.

Het onderzoek wordt in handen gelegd van de Rotterdamse recherche, aangezien alle brieven het poststempel hebben van het grote sorteercentrum van TPG Post aan de Terbregselaan in Rotterdam. Er zijn meer clues: de briefschrijver heeft het regelmatig over Feyenoord en Sparta, hij maakt zich druk over het preventief fouilleren in Rotterdam, kijkt naar TV Rijnmond én hij spreekt niet over de wijk Vreewijk maar Tuindorp Vreewijk, zoals het in de volksmond heet.

Direct na een uitzending van het tv-programma Opsporing Verzocht rollen er tips binnen over de aanduiding ‘hersengarnalenmassa’ en ‘garnalenhersens’. Kijkers weten dat het woorden zijn die in het Indonesisch worden gebruikt. De recherche schakelt deskundigen in van de Faculteit der Letteren in Leiden en de redactie van het Groot Woordenboek der Nederlandse Taal (‘Dikke van Dale’). Het daderprofiel luidt als volgt: “Waarschijnlijk een man van 50 jaar of ouder met een Indische achtergrond, met voortgezet onderwijs op mulo-niveau, geoefend in het formeel-ambtelijk schriftelijk taalgebruik dat kenmerkend is voor militair middenkader”.

Ook al lijkt Jan en alleman te worden bedreigd en kan het net zozeer een spel zijn, per persoon worden maatregelen getroffen. Albert Verlinde en Jeroen Pauw krijgen bodyguards en bij de tv-studio komt een detectiepoort. Voor premier Balkenende wordt 24-uursbeveiliging geregeld en voor zijn huis in Capelle aan den IJssel komt politiebewaking. Annemarie Jorritsma, minister van Economische Zaken, wordt permanent begeleid door medewerkers van de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging (DKDB).

Het onderzoek lijkt genoeg ingrediënten te bevatten waarmee het net steeds strakker kan worden aangetrokken. Want hoeveel mannen van ongeveer 50 jaar en ouder van Indonesische komaf zouden er in Rotterdam wonen? Roep deze groep op, neem vingerafdrukken af en kijk dan of er een match is. Het blijken er 1587 te zijn en het College van Procureurs-Generaal geeft geen toestemming voor dit grootschalige onderzoek.

Groen licht komt er wel voor een andere inzet van de recherche, die minstens zo arbeidsintensief blijkt te zijn: het controleren van alle postzakken die op het sorteercentrum in Rotterdam binnenkomen. In de hoop dat er op een goed moment kogels zichtbaar worden.

Op 31 juli 2003 is het raak. Het is een brief gericht aan SBS-directeur Fons van Westerloo. Hij wordt met de dood bedreigd omdat de zender wil stoppen met het uitzenden van seksfilms. De brief is een ongekend stukje proza. “Weet je wat jij moet doen, sterk vergrijsde, demente diepgerimpelde, uitgedroogde, impotente, afgepijpte paardenlul? Van de buis verdwijnen en meteen met pensioen gaan, flink afgesjorde hoerenjong!” Was getekend ‘een erotiekliefhebber.’

De brief blijkt te zijn gepost bij een brievenbus in de Dirkslandstraat in Rotterdam Pendrecht. Er wordt een camera geplaatst die de brievenbus permanent in de gaten houdt. Bij een volgende, onderschepte kogelbrief worden die beelden bekeken: een man met een auto post een grote witte enveloppe. Het natrekken van het kenteken geeft al direct een ‘bingo!’-gevoel: de bezitter is een 48-jarige Rotterdammer die is geboren in Djakarta.

Peter Alexander S. wordt op 9 september 2003 bij een tankstation langs de A15 aangehouden. De doorzoeking van zijn woning levert het volgende op: twee revolvers met 428 kogelpatronen en een hagelgeweer met 96 hagelpatronen. Maar het belangrijkste wapen dat wordt aangetroffen is een typemachine met een kapotte ‘R’.

Na vijftien maanden komt er een einde aan de bedreiging van een groot aantal bekende Nederlanders. In totaal komt justitie uit op 22 personen bij wie het ontvangen van kogelbrieven bewezen kan worden.

Op 15 april 2004 staat de verdachte terecht, in de extra beveiligde rechtbank van Rotterdam. Deze zaal is speciaal gebouwd voor rechtszaken met een groter veiligheidsrisico. Het publiek zit achter glas, dat bazooka-proof is.

Daar is dan de entree van de man naar wie zo lang is gespeurd. De schrik van Nederland, de onzichtbare vijand, de gedaante die je in de spiegeling van de etalageruit achter je vreest, zoals Guus Hiddink het beschreef. Peter S. heeft zeer lang, zwart haar. Een snor en een vlassig baardje. Hij is klein, tenger en straalt aan alle kanten uit dat hij hier niet wil zijn. Rechter Stephaan van Klaveren somt met zijn sonore stem de personalia op: Peter Alexander S., geboren op 11 juni 1955 te Djakarta, Indonesië, woonachtig te Rotterdam. De verdachte knikt slechts.

Peter S. heeft een spraakstoornis en stottert. “Ik vind het vervelend erover te praten, ik schaam mij.” Als de rechter de voorbeelden langsloopt en de namen van al die prominenten noemt, komt hij met een haastige, nerveuze reactie: “Jaja, ik beken, ik beken!”

Niet toevallig is de eerste brief verstuurd na de moord op Pim Fortuyn. “Ik was een persoonlijk aanhanger van hem, hij was mijn held. Zijn dood heeft mij zeer aangegrepen. Dat was voor mij de druppel.”

Peter S. heeft gewerkt bij de verzekeringsmaatschappijen Ruys & Co en RVS in Rotterdam en een auto-ongeluk in 1985 heeft zijn leven drastisch veranderd. Hij raakt in coma en loopt een hersenbeschadiging op die meer dan alleen de spraakstoornis tot gevolg heeft. Het leidt tot onbeheerst gedrag, ‘zich uitend in decorumverlies en seksuele en gedragsmatige ontremming en een gebrek aan zelfinzicht op die vlakken’, schrijven de gedragsdeskundigen. Op zijn werk maakt hij zich onmogelijk door dreigbrieven naar klanten te sturen. Alsof het een vingeroefening is voor later.

Na het oplopen van het hersentrauma verliest hij zijn baan en gaat een betrekkelijk eenzaam leven leiden in Rotterdam-Zuid. Een leven dat tot dat moment toch al niet swingend en sociaal was. Zijn vader maakt zijn woning schoon. Hij heeft geen vrienden en geen contact met verdere familie. “Een oesterbestaan”, zo noemt hij het zelf.

In zijn eenvoudige bestaan klampt hij zich vast aan die paar zekerheden die hij heeft en als die dierbare zaken aangetast worden, ja, dan komt hij in actie. Dat is zo bij de dood van Fortuyn. Dat is zo bij zijn geliefde club Feyenoord. Dat is zo bij het onzalige plan om erotische films op de late avond te schrappen. Dat treft hem, hij, die zijn dagen grotendeels slijt voor de tv.

Kan het zo gebeuren dat hij, die eenzame man met een hersenbeschadiging, in 2002 verandert in een activist en agressor? Die het hele beveiligingsapparaat in Nederland op code rood zet? Hoezeer het er ook hortend en stotend uitkomt op deze 15e april 2004, zijn levensverhaal vertelt nog iets anders. Het raakt de fundamenten van het menselijke bestaan, van de behoefte aan zingeving. Een nadere blik op een dag uit zijn leven maakt dat duidelijk.

Het leven van Peter S. kent een ijzeren regelmaat en monotonie. Stipt om zeven uur staat hij op en maakt een ontbijt. Daarna wandelt hij naar de kiosk om kranten en boulevardbladen te kopen. De hele ochtend gaat hij zitten lezen, een thermosfles koffie bij de hand. Vervolgens boodschappen doen en dan, vanaf de middag, bijna permanent tv en video kijken. Series over liefdesrelaties hebben zijn voorkeur, verhalen uit de showbizzwereld, voetbal en als het alweer bijna nacht is seksfilms.

De volgende dag herhaalt zich dat patroon: roddelbladen en tv. Hij laaft zich aan een wereld waar hij zelf geen deel van uitmaakt. Vanuit zijn isolement spiegelt hij zich aan de sterren. Op 19 mei 2002 zegt hij zijn nietige bestaan vaarwel, gaat brieven schrijven en stapt in een universum waar mensen groots en meeslepend leven. Een paar dagen later koopt Peter S. de ochtendkranten en leest: ‘Trainer Frank Rijkaard met de dood bedreigd’. Dat heeft hij veroorzaakt. Er loopt nu een lijntje van hem naar Rijkaard, naar koningin Beatrix, naar Albert Verlinde. Hij telt mee.

Peter S. vertelt het aan rechter Van Klaveren: “Als mijn kogelbrief in de media kwam, dan stak ik altijd mijn armen omhoog. Een triomf! Je gaat je een hele grote jongen voelen.” Elke keer als hij achter zijn typemachine kruipt, legt hij verbinding met de buitenwereld. Gedurende ruim een jaar geniet hij van de publiciteit waarin hij het middelpunt is. “Het gaf een groot, machtig gevoel.”

Justitie eist drie jaar cel, waarvan een jaar voorwaardelijk en daarna behandeling in een ggz-instelling als de Bavo. De rechter neemt dat laatste over, maar komt uit op een iets lagere straf: twee jaar cel, waarvan acht maanden voorwaardelijk.

Officier van justitie Dedy Woei-A-Tsoi heeft in haar loopbaan vele onderzoeken gedraaid, zoals ook de MH17-zaak, maar de zaak van de kogelbriefschrijver zal altijd op haar netvlies staan. “Met het hele team hadden we het idee dat we op een levensgevaarlijk persoon aan het jagen waren. Uiteindelijk bleek het een man te zijn die simpelweg geen crimineel genoemd kan worden. Als officier van justitie stond ik in 2002 nog aan het begin van mijn carrière en was daar wel verbaasd over. Ik wist nog niet dat ‘de geharde crimineel’ niet veel voorkomt.”

Advocate Teddy Arkesteijn zegt terugblikkend dat Peter S. een bijzondere cliënt was. “Ik wil niet te veel citeren uit het onderzoek naar zijn persoonlijkheid, maar ik kan zeggen dat de hersenbeschadiging een grote rol heeft gespeeld. Ik herinner mij dat hij een foto van zichzelf kreeg getoond en dat hij zei: “Zo, die mag wel eens naar de kapper.” Alsof hij het over een ander had. Hij was eerder zielig dan gevaarlijk.”

Arkesteijn weet niet hoe het hem in latere jaren is vergaan. Waarschijnlijk is Peter S. weer verdwenen in de anonimiteit. Misschien is hij zich wel gaan spiegelen aan de heilige kluizenaar Bavo, die eenzaam en alleen de dagen sleet, levend in een holle boom.