Zo probeert de politie jongeren te ontmoedigen om drugsuithaler te worden: Als je eenmaal hebt meegedaan, kan je er niet meer uit

Drugsuithalers klimmen over de hekken van haventerreinen en verplaatsen drugs of voeren het de terminal af. In 2020 werden 349 uithalers opgepakt, dit jaar zijn het er al meer dan 450. Tot nu toe komen ze weg met een boete van 95 euro, of een korte celstraf als ze na een gebiedsverbod toch in de haven aanwezig zijn. De nieuwe uithalerswet, die onlangs door de Eerste Kamer is aangenomen, maakt het straks ook mogelijk om een langere celstraf van op te leggen.

Rijnmond sprak drie agenten die zich inzetten voor deze doelgroep: Reinier de Groen (senior jeugd Charlois), Thomas Schippers (wijkagent Pendrecht) en Judith van Schaik (voormalige wijkagent Pendrecht en initiatiefnemer van het project). Waar de zeehavenpolitie vooral actief is met het oppakken van de uithalers en het traceren van de drugs ( tot nu toe al meer dan 60.000 kilo cocaïne), probeert de jeugdpolitie een misstap te voorkomen.

RdG: Thomas heeft in het verleden een criminele jeugdgroep in kaart gebracht. Hij zag in die tijd veel instapcrimineeltjes van ongeveer 14-15 jaar, die niet eerst traditioneel kozen voor een fiets- of winkeldiefstal maar meteen overstapten op grote misdaden als straatroven, inbraken en woningovervallen.

TS: Ze hingen destijds vooral rond bij metrostation Slinge. Er zat één jongen tussen die regelmatig in de haven werd gesignaleerd. Het uithalersprobleem was toen nog niet zo bekend. Pas vanaf 2019/2020 kwamen meerdere namen vaker voor bij aanhoudingen in de haven. En omdat ik die jongens al kende, ben ik gevraagd om hier verder mee aan de slag te gaan. Nu zien we steeds vaker dat de jeugd meteen kiest om uithaler te worden. Het levert meer geld op, de pakkans is kleiner en je maakt minder slachtoffers. Als je een gestolen laptop wil verkopen, kan je gepakt worden voor heling. Bij uithalen is die kans klein en de boete is laag. En als het lukt, kun je er ook nog eens goed mee cashen.

Tekst gaat door onder de foto:

RdG: De criminaliteit verschuift van de wijk naar online en de haven. Ik zeg niet dat ze eerst een fiets moeten stelen, maar dat is wel wat anders dan meteen kilo’s cocaïne veilig stellen. Je hebt het dan meteen over zware criminaliteit. En dat terwijl ze nog zo jong zijn. Er is zelfs al een uithaler van 14 jaar in de haven opgepakt.

RdG: Het zijn risicojongeren die makkelijk te beïnvloeden zijn. Kwetsbare jongvolwassenen die niet veel meer te verliezen hebben en ook niet weerbaar genoeg zijn. Dat zijn allemaal risicoverhogende factoren.

TS: De meeste uithalers zijn niet meer leerplichtig. Ze staan vaak al ergens geregistreerd: bij de zorg of de politie. Het zijn alleen maar jongens, ze leven vooral op straat en hebben een groot probleem met zichzelf, hun identiteit. Als je al op je 16e jaar zelfredzaam moet zijn, moet je ook ergens je geld vandaan halen. Dan ga je niet naar school, maar dan pleeg je een diefstalletje, verkoop je een paar lijntjes coke, óf je gaat uithalen.

JvS: Het heeft zich als een olievlek verspreid. De jongens zagen dure kleding en dure auto’s bij anderen en dat willen zij ook. Status is belangrijk. Respect krijg je als profvoetballer of rapper maar ook als crimineel. De jongens komen niet alleen meer uit Pendrecht, maar uit heel Charlois, Delfshaven en Feijenoord. De Waterweggemeenten hebben ook een aantal uithalers, maar lang niet zoveel als in Pendrecht.

RdG: Als eentje overstag gaat, kunnen z’n vriendjes volgen. Daarom moeten we op verschillende sporen inzetten: niet alleen op de uithalers die er al zijn, maar ook op de jongens die eromheen hangen.

TS: We hebben de groepen in kaart gebracht en een paar projecten gedraaid met het jongerenwerk en de gemeente. Je spreekt ze aan bij een buurtmaaltijd, een evenement of bij de sport en geeft dan aan dat je het beste met ze voor hebt. Ze praten niet snel tegen de politie en dragen het mij ook persoonlijk na als ik ze een bekeuring moet geven of ze aanwijs bij persoonsherkenning na een inbraak of overval. Dan word ik als snitch (verrader) gezien. Ik heb ook heus weleens mijn naam op een muur zien staan, samen met wat lelijke woorden. Maar we blijven investeren in die relaties.

TS: Daar hebben we nog onvoldoende zicht op, maar we hebben onze vermoedens. Ik zie wel eens jongens die als een soort uitzendbureau te werk gaan. Oudere jongens waar anderen tegen op kijken. Ik vergelijk ze wel eens met loverboys: je laat ze een dure auto zien, ze mogen even achter het stuur zitten en dan zeg je: als jij dat ook wilt moet je iets voor me doen. Als ze dan toehappen en een keer gecasht hebben, zeggen ze daarna: nu moet je een gratis klusje voor mij doen. Ik weet waar je woont.

De uithalers worden met een busje naar de haven gebracht of liften mee in de kofferbak van een werknemer. Dat gaat vrij makkelijk. Ze rijden mee de terminal op, klimmen over de hekken en slapen soms meerdere dagen in een lege container op het terrein. En dan is het wachten tot ze een sms’je krijgen dat de container is vrijgegeven. Dan kunnen ze de drugs pakken en verplaatsen naar een andere container. Ze worden dus geholpen door terminalmedewerkers, anders heb je niet de juiste informatie.

Tekst gaat door onder de foto:

RdG: Wij promoten als politie dat jongeren gaan studeren of aan het werk gaan. Je ziet daarbij een stijging in de vraag naar banen in de haven. Mogelijk kunnen ze vanuit deze functies de uithalers helpen, of worden ze hiertoe gedwongen.

TS: Een verzegelaar kan een doorgeknipt zegel opnieuw verzegelen. De kans op controle bij een volle container is groter dan bij een lege container. Dus als je de drugs verplaatst naar een lege container, rij je die zo het terrein af en kunnen ze de drugs buiten het terrein verdelen.

TS: Zo’n uithaler kan tot wel 40.000 euro verdienen, maar ik heb me laten vertellen dat iemand die een container ergens neerzet vanwege het extra risico zelfs tonnen kan verdienen.

JvS: Het klinkt misschien mooi als je tienduizenden euro’s voor een klus kunt krijgen, maar daar zit ook een andere kant aan. We hebben hier te maken met zware criminelen. Als je eenmaal hebt meegedaan, kan je er niet meer uit. En die druk neemt gigantisch toe, dat gaat je leven beheersen.

De focus is nu vooral op de uithalers. Pak je het probleem daarmee écht aan, als de grote jongens buiten beeld blijven?

TS: Niemand zegt wie z’n opdrachtgever is, maar hier is echt wel zicht op bij de politie. Dat is voor ons niet belangrijk. Wij focussen ons als jeugdpolitie vooral op de onderste lagen in de hiërarchie: de uithalers , de jongeren die meelopen en de andere jongeren in de wijk. Van de groep die we als eerste in beeld hadden, zijn sommigen inmiddels flink in de hiërarchie gestegen.

RdG: Ze komen ook niet alleen bij ons vandaan, maar ook uit Amsterdam, Brabant en België bijvoorbeeld. Ze vormen samen één groep maar kennen elkaar soms niet. Dat betekent dat ze door iemand worden aangestuurd. Geweld is er nog niet gebruikt, want het risico dat je gepakt wordt is niet heel groot en de straf ook niet. Straks met de nieuwe uithalerswet komt er wel meer druk om uit handen van de politie te blijven.

RdG: Eerst hadden we alleen die boete van 95 euro. Een lachertje, want ze kregen er ook nog eens een gratis ritje met de politiebus bij terug naar Rotterdam. Alle smoesjes om op de Maasvlakte te zijn, hebben we gehoord: ‘ik was meeuwen spotten, ik had een tinderdate (haha, lekker romantisch, je waait uit je hemd) of: ik ben geïnteresseerd in boten’.

JvS: Sinds kort krijgen ze ook een gebiedsverbod en een last onder dwangsom voor als ze nog eens in de haven worden gesnapt. Dan kunnen ze een gevangenisstraf krijgen.

TS: De politie pakt ook sommige waardevolle spullen af, die zijn witgewassen met crimineel geld. Je ziet dat de druk wordt opgevoerd. En de nieuwe uithalerswet is hopelijk het begin van een langere straf. Het heeft wel lang geduurd voordat dit probleem werd ingezien. Misschien zijn we al te laat, maar feitelijk zijn we dat altijd. We moeten eerst een probleem signaleren voor we daar een maatregel tegen kunnen bedenken. En die criminelen zijn ons altijd voor: die bedenken altijd weer een andere strategie. Waar wij dan weer op moeten zien te anticiperen.

TS: Ik zie het meer als een uitdaging om steeds weer iets nieuws te bedenken. Het is wel frustrerend dat het soms zo lang duurt voor ze straf krijgen. Zeker voor deze jongens is een korte termijn consequentie veel beter. Ze willen nu dure kleding, een scooter of AirPods en zien later wel of een deurwaarder op de stoep staat. Ze zijn aan het overleven en echt niet met de consequenties bezig.

RdG: Wij weten vaak wel een oplossing, bijvoorbeeld strafverhoging, maar dat moet altijd eerst in de wet worden geregeld en dat duurt lang. Ondertussen ben je met allerlei noodoplossingen bezig om de tijd door te komen. En dan loop je achter de feiten aan.

Tekst gaat door onder foto:

TS: Ik denk dat ze banger zijn voor de eigen opdrachtgever als ze opgepakt zijn en de drugs zijn zoek. Dan hebben ze iets uit te leggen en komt de opdrachtgever echt wel achter ze aan. Ze worden thuis bedreigd als iets niet is gelukt of als ze niet meer willen. Ik heb gelukkig nog geen jongeren in mijn wijk die zoek zijn. Je ziet het wel meteen aan hun kleding als een klus is gelukt.

RdG: Wij hopen op zoveel mogelijk aandacht in de media voor dit onderwerp. Het moet bij iedereen doordringen dat het een serieus probleem is wat doorwerkt in de wijken.

TS: En je helpt veel jongeren ermee. Laat maar zien dat de pakkans groot is. Als iemand veroordeeld is, moet je dat met koeienletters melden. Laat zien dat het aan het einde van de streep niet lonend is. Ze willen allemaal Taghi of Holleeder zijn. Maar wij wijzen ze liever op de consequenties voor henzelf, hun zusjes en broertjes. De hele familie komt in de problemen als ze meedoen aan een drugsdeal. Daarna is er geen uitweg meer. Daar willen we uiteindelijk met onze aanpak naartoe: ze weerbaar maken om nee tegen een ronselaar te kunnen zeggen.

RdG: We krijgen twintig Virtual Reality-brillen, die we op middelbare scholen gaan inzetten. Daarmee kun je scènes naspelen die herkenbaar zijn voor de wijk: hoe je geronseld wordt, bij de deur wordt opgewacht, hoe je in een container wordt aangehouden door het arrestatieteam. We willen laten ziet hoe het echt gaat. Daarna gaan we erover praten, op scholen, bij veiligheidsdagen en op straat. Het project sluit aan bij een soortgelijke weerbaarheidsaanpak voor medewerkers in de Rotterdamse haven.

JvS : Die brillen zijn bedoeld voor jongeren die nog geen uithaler zijn. Daarnaast bieden we samen met de City Stewards scholings- en werktrajecten aan. Je moet ze alternatieven aanbieden voor het leven op straat. Ze kunnen hun VCA-certificaat halen of krijgen een baan aangeboden, allemaal op vrijwillige basis. We proberen ze zo lang mogelijk aan ons vast te laten kleven door te focussen op hun talenten in plaats van wat ze niet kunnen. Waar zit je kracht?

TS: We zoeken alle uithalers ook thuis op. Willen laten zien dat we weten wie ze zijn. We bieden ze een alternatief aan, maar houden ze ook in de gaten. En stellen vragen: wat heb je gedaan, waar leef je voor, welk rolmodel heb je? En ze krijgen een contract en een manager in plaats van een hulpverlener, die ze begeleidt bij het vloggen of rappen. Sommige gasten zijn daar heel gevoelig voor: ‘kijk ik heb een management’, maar je geeft ze een doel en een podium. We laten ze niet los, ook al gaat het soms met vallen en opstaan.

JvS: Iedereen wil gezien worden. We hopen dat ze de kans grijpen, zodat we de angel eruit kunnen halen, ook bij potentiële uithalers. Daarnaast proberen we de moeders erbij te betrekken. Met het project Onwijze Moeders bespreken we elke maand maatschappelijke onderwerpen. Verder heb je de Buurtvaders, PolitieKids, Boef in de Wijk: allemaal projecten om het gesprek aan te gaan. Als je dan een keer moet aanbellen als een jongen de fout in is gegaan, dan is dat anders dan wanneer je de ouders helemaal nog niet kent.

TS: Ik vind het vooral leuk om te investeren in de jongeren die nog niet de fout in zijn gegaan. De uithalers zijn de moeilijkste groep om ze nog naar de goede kant te krijgen. Je kan beter investeren in de jeugd die misschien over vijf jaar wordt geronseld, dan nu alles op alles zetten om 1 of 2 uithalers te redden. En gelukkig stoppen ze vaak met de criminaliteit als ze een vriendinnetje krijgen, met een huisje en een kind. Dan gaan ze zich toch afvragen: is dit wat ik wil?