Column: racisme als fata morgana

Maar dat was dan ook in een tijd, dat er nog geen link werd gelegd tussen Zwarte Piet en Surinamers. Dat was nog de tijd dat je de Efteling verliet, zonder het idee dat iedere neger je in een kookpot zou stoppen. Toen was geluk nog heel gewoon.

Was er dan geen racisme? Zeker wel. In mijn kindertijd (jaren ’70) golden negers als lui. Ik leerde lezen in Oki en Doki bij de nikker. En de leverancier van mijn vaders textielwinkel in het Oude Noorden van Rotterdam was ‘een typische jood’. Racisme is van alle tijden. Maar vermeend racisme ook.

Feyenoord is bestraft voor het werpen van een opblaasbanaan. De combinatie banaan-donkere speler kan je racistisch noemen. Maar dat maakt niet iedere banaan op een voetbalveld een racistisch symbool. Zie Engeland, waar het door clubs zelf wordt aangemoedigd om opblaasbananen mee te nemen. Zie de context bij Feyenoord: projecten tegen discriminatie en een elftal vol gekleurde spelers.

Alert zijn op racisme is prima, maar je kan het ook overdrijven. Ik kom elk jaar in de Efteling. Een geweldig, verzorgd pretpark waar je blijmoedig van wordt. Waarom? Je kunt je er voor even ‘laven’ aan een wereld die niet bestaat.

Dus Monsieur Cannibale is gewoon een verzonnen persoon. Ik heb nooit gedacht: "Hé, daar heb je de broer van Quinsy Gario!" Stom misschien, maar ik heb de link met negroïde mensen nooit gelegd.

Dat verbanden leggen doe ik ook niet bij de andere slechteriken in de Efteling. Niet bij de stiefmoeder (blank) van Sneeuwwitje, de heks (blank) van Hans & Grietje of de reus (blank) die Klein Duimpje wil opeten.

Om maar te zwijgen van zijn (blanke) ouders die hun kinderen in het bos achterlieten. Na een dagje Efteling is mijn beeld van vrouwen en mijn ouders echt niet anders geworden.

De actiegroep SOS maant de Efteling nu tal van ‘racistische attracties’ aan te passen. Waaronder Monsieur Cannibale, Carnaval Festival en Fata Morgana. Zij spreken van ‘onderdrukkende stereotyperingen’.

En daar zit de denkfout. De sprookjesfiguren in de Efteling zijn geen stereotypen, maar kleurrijke, onwerkelijke personages, karikaturen. Ze zeggen alleen iets over zichzelf. Niet over vrouwen, blanken, moslims of negers.

Net zomin is de lijkbleke Dracula een typisch blanke uitbuiter. Het is een vampier en die bestaan niet. Sinterklaas, die nurkse oude man die wellicht pedofiele trekjes toegeschreven kunnen worden ("kom jij maar eens bij mij op schoot, jongetje") is geen exemplarische blanke overheerser en weldoener. Hij zegt alleen iets over zichzelf, als sprookjesfiguur.

Voor Zwarte Piet geldt hetzelfde. Activisten maken daar nu een heel negatief personage van: dom, onderdanig en zíj leggen dan de relatie met gekleurde Nederlanders.

Hun actie heeft daarom een boemerang-effect. Waar ik Zwarte Piet altijd als een op zichzelf staand, leuk en slim karakter zag, word ik nu gedwongen hem in al zijn domheid te associëren met Surinamers.

En kennelijk hebben gekleurde mensen om mij heen ook iets met kookpotten en mensenvlees. Dat is nieuw voor mij. Ik kende dat beeld alleen uit vergeelde, spannende verhalen die niemand serieus nam.

Ondertussen woekert het werkelijke racisme gestaag voort. Een collega vertelde mij dat haar zoon, waarschijnlijk vanwege zijn Arabisch klinkende achternaam, niet werd uitgenodigd voor een sollicitatiegesprek. Dat vermoeden kreeg zij, toen een bevriend meisje met hetzelfde cv wel direct mocht langskomen en zij (blank, blond, blauwe ogen) kon direct aan de slag.

De felle reacties op de Zwarte Pieten-discussie laten ook zien dat racisme stevig verankerd zit in de Nederlandse samenleving. Eisen als ‘volk’ dat een verzonnen figuur kost wat kost zwart blijft, beter kan je racisme haast niet omschrijven.

Maar Piet uitsluitend zien als een negatief stereotype, net als sommige attracties in de Efteling, dat is eigenlijk ook een vorm van racistisch -, want generaliserend denken. In die zin glijden de activisten uit over hun eigen bananenschil.