Stokdoof, tandeloos en 119 nakomelingen: dit was Opoe Herfst die Rotterdammers kennen van de uitdrukking 'Zo oud als Opoe Herfst'

De uitdrukking 'Zo oud als Opoe Herfst' is voor veel Rotterdammers een begrip. Het gezegde krijgt landelijke bekendheid als in de jaren '70 een boekje over het Rotterdams dialect deze titel krijgt. Rotterdammer Jan Oudenaarden schrijft in de jaren 80 een boek over de woordenschat van Rotterdam: De terugkeer van Opoe Herfst.

Petronella Elisabeth Braams wordt op 8 december 1841 geboren in Amsterdam. Ze trouwt in juni 1864 in Kralingen met Pieter Herfst uit Capelle aan den IJssel. Hij wordt later bestuurder van de paardentram in Rotterdam. Het stel gaat aan de Lange Honingerdijk in Rotterdam-Kralingen wonen. Ze krijgen 16 kinderen. Als Opoe Herfst in 1948 overlijdt, heeft ze 119 nakomelingen.

Vele andere Rotterdammers zijn door haar op de wereld gezet. Ze werkt jarenlang als vroedvrouw. Haar man overlijdt in 1924 op 85-jarige leeftijd. Opoe Herfst blijft dan nog een aantal jaar zelfstandig wonen, waarna ze intrekt bij haar dochter aan de Libanonweg, ook in Kralingen.

Tijdens de Duitse bezetting viert Opoe Herfst haar honderdste verjaardag. In 1941 komen er zo'n driehonderd mensen op haar verjaardagsreceptie, onder wie NSB-burgemeester Muller. Verschillende kranten schrijven over de honderdjarige: "Een krasse oude dame die haar krantje veelal nog zonder bril leest."

Vanaf dat moment is de verjaardag van Opoe Herfst jaarlijks nieuws. In 1943 kondigt het Rotterdamsch Nieuwsblad op 7 december haar verjaardag aan: "Ze maakt het nog best". Ook schrijft de krant dat de 102-jarige nog regelmatig met de tram gaat en bestuurders soms een oogje toeknijpen: "Nu de halte bij de Ramlehweg is vervallen, wordt er toch voor Opoe Herfst wel eens gestopt. Zoals kort geleden toen zij op zondagmorgen naar de Rivièrahal in Blijdorp ging om een concert van de tramharmonie bij te wonen."

Op 8 december doet de krant verslag van de feestelijkheden. Opnieuw komt burgemeester Muller met zijn vrouw langs. De jarige krijgt een taart en een envelop distributiebonnen. In het Rotterdamse Nieuwsblad is te lezen dat Opoe Herfst verder een kist puike aardappelen krijgt en bruine bonen en eieren.

Een jaar later is de situatie anders. De geallieerden rukken op, de strijd verhardt en de hongerwinter staat voor de deur. In het Rotterdamsch Nieuwsblad van 8 december 1944 staan maar een paar woorden over de 103e verjaardag van Rotterdams oudste inwoner: "De oude dame blijft kras en heeft nog steeds belangstelling voor de dingen die rondom haar gebeuren. Ook is haar eetlust nog uitstekend en daaraan weet de uitgebreide familie met vereende krachten te voldoen. De verwarming is een moeilijker probleem."

De volgende verjaardag van Opoe Herfst wordt weer in vrijheid gevierd. Het Vrije Volk kondigt op 7 december 1945 haar verjaardag van een dag later aan: "Ze staat er nog puik op", schrijft de krant, die verder meldt dat zij de oorlog goed is doorgekomen 'al heeft ze het de laatste winter niet gemakkelijk gehad, zij woog toen geen 33 kilo meer'. Opoe Herfst is inmiddels niet alleen de oudste inwoner van Rotterdam, maar van heel Nederland.

In 1946 is burgemeester Oud één van de gasten op de dag Opoe Herfst 105 jaar oud wordt. Van de bekende Amerikaanse familie Rockefeller krijgt ze een telegram met gelukwensen. Ook het Polygoonjournaal komt naar Rotterdam-Kralingen om de 105-jarige te feliciteren. In Het Vrije Volk van 9 december 1945 is een verslag van de verjaardag te lezen: "Een groot cadeau kwam van het Amerikaanse Rode Kruis en uit het grote pak kwamen honderden echte Chesterfields (sigaretten, red) tevoorschijn, waar de jarige verre van karig mee omsprong, want in minder dan geen tijd hing er een dichte blauwe rook in de kamers."

De krant is er ook bij als de man van het Polygoon journaal binnenkomt: "Vrijdag zien we u in alle bioscopen, zegt de filmer. Het jarige oudje werd er stil van. Zij op haar leeftijd nog een filmster. Ze moest even een extra scheutje eau de cologne op haar zakdoek hebben." Op de beelden is te zien dat de opoe de burgervader een goedmoedige tik in het gezicht geeft.

De oude dame is nog altijd goed bij de pinken, hoewel haar gehoor haar wel in de steek laat. Met haar tandeloze mond kan ze goed eten. Ze heeft wel eens de wens uitgesproken om kennis te maken met koningin Wilhelmina. Die wens gaat in april 1947 in vervulling. Koningin Wilhelmina bezoekt Rotterdam en maakte een rondvaart door de haven. Ze bekijkt de voortgang van de herstelwerkzaamheden, die nodig zijn na vernielingen door de Duitsers.

De koningin gaat van boord bij Roei- en Zeilvereniging de Maas en daar is Opoe Herfst uitgenodigd om Wilhelmina de hand te schudden. Dat is kennelijk nog niet genoeg voor de oude Rotterdamse dame, want als prinses Juliana een maand later Rotterdam bezoekt, vraagt Opoe Herfst om ook aan haar te worden voorgesteld. En dat gebeurt! Juliana opent een tentoonstelling over het Rode Kruis en maakt tijdens die opening kennis met Opoe Herfst.

Zeven maanden later wordt de oudste inwoner 106 jaar oud. Het Vrije Volk kondigt een week voor haar verjaardag al aan dat het niet meer zo goed gaat met Opoe Herfst. Opnieuw staat Polygoon bij haar op de stoep. Op de beelden is te zien dat de jarige rustig blijft zitten terwijl ze vele verjaardagskussen krijgt. Twee kleindochters komen ook in beeld: de één een baby, de ander 53 jaar oud.

Het blijkt haar laatste verjaardag. Op 29 juni 1948 overlijdt de dan oudste inwoner van het land. Vanuit haar huis aan de Libanonweg wordt ze onder grote belangstelling begraven op begraafplaats Crooswijk. Haar naam leeft in Rotterdam nog altijd voort in de uitdrukking Zo oud als Opoe Herfst.

In de collectie van Museum Rotterdam zijn ook herinneringen te vinden aan de krasse opoe uit Kralingen. Haar achterkleinzoon schenkt in 2005 haar 'zondagse outfit': een zwart jak, een hoedje en een broche. Ook een houten rozenkrans en haar bril zijn opgenomen in de collectie van het museum,

Op foto's is Opoe Herfst vaak in het zwarte jak te zien. "Onze expert heeft het in 2005 gedateerd op ongeveer 1900/1910", vertelt Rob Noordhoek van het museum, "Op de foto's die we van haar kennen op haar verjaardagen in de jaren '40 is het dus al zo'n dertig, veertig jaar oud." Het is in die tijd niet ongebruikelijk dat mensen zuinig zijn op hun 'goeie goed' en er jaren en jaren mee doen.

"Zij is een Rotterdams fenomeen, ze kan de concurrentie aan met de uitdrukking 'zo oud als de weg naar Kralingen'. Dus haar outfit past bij de collectie van het museum." In Museum Rotterdam is ook kleding te vinden van onder anderen de Reus van Rotterdam, Hugo de Groot, Jules Deelder en Pim Fortuyn.

Opoe Herfst overlijdt dus in 1948 op een leeftijd van 106 jaar en 204 dagen. Zo oud wordt pas in de jaren '70 weer iemand in Nederland. Elisabert Weddinge-Tedsen is 107 jaar en 151 dagen oud als ze in 1971 overlijdt. De oudste Nederlander in december 2021 is een vrouw uit het Groningse Leek: Ebeltje Boekema-Hut is op 31 augustus van dit jaar 110 jaar oud geworden. Voor zover bekend is Henny van Andel Schipper de oudste Nederlander ooit. De inwoonster van Hoogeveen is 115 jaar en 62 dagen oud geworden en in 2005 overleden.