GGD

Het intense jaar van huisarts Shakib Sana: 'Ik zag patiënten naar adem happen en vragen om vaccin, maar dan was het te laat'

Shakib Sana
Shakib Sana © Rijnmond
Shakib Sana is een van de huisartsen die door corona een nationale bekendheid werd. Hij schuift aan bij OP1, Nieuwsuur en bij Rijnmond. Hij kreeg bezoek van demissionair minister Hugo de Jonge nadat hij een brandbrief stuurde waarin hij zijn zorgen deelde over de lage vaccinatiegraad in achterstandswijken. Ondertussen viel zijn geboorteland, Afghanistan, in handen van de Taliban. Hoe kijkt hij terug op dit hectische jaar?
Het is maandagavond, iets na zevenen. Huisarts Shakib Sana zit in de auto, van zijn praktijk in Delfshaven onderweg naar zijn woonplaats op ongeveer een uur rijden van Rotterdam. Hij heeft net een onverwachte spoedvergadering achter de rug over de boosterprik, en belt daarom onderweg. “Media te woord staan, dat komt er vaak nog even bij. Maar ik vind het wel mijn verantwoordelijkheid om uitleg te geven.”
En niet alleen aan media legt Sana (42) uit. In de tv-studio in Rotterdam ontmoette hij internist Robin Peeters van het Erasmus MC. Samen zetten ze een plan op om de informatiekloof over vaccineren te verkleinen, na zorgen over de lage vaccinatiegraad in achterstandswijken. Het afgelopen jaar waren de twee, met andere huisartsen, wekelijks op de markt te vinden om te praten over de prik.
Daarnaast werkt hij ook aan een promotieonderzoek aan universiteit naar de effecten van corona op de huisartsenzorg en is hij bestuurslid van de Landelijke Huisartsenkring Rotterdam. En dat alles naast zijn huisartsenwerk. Wat drijft hem?

Waarom had u een spoedvergadering met huisartsen?

“We voelen de hete adem van omikron en wilden kijken of we, naast de grootschalige vaccinaties van de GGD, ook iets kunnen bijdragen aan het boosterprikken. Denk aan een inlooplocatie of het informeren van de kwetsbaren – mensen zonder DigiD, of die digibeet zijn – om hen te helpen een afspraak te maken. Het is een les uit de eerste vaccinatierondes: niet alleen grootschalig prikken, maar ook kleinschalig, fijnmazig, laagdrempelig.”

Maakt het u moedeloos, de nieuwe variant en de nieuwe lockdown zo met de feestdagen?

“Toen ik hoorde dat we waarschijnlijk weer in lockdown gingen, was ik wel even verdrietig en moedeloos. Maar dat zette ik eigenlijk in de loop van de dag weer om in actie. Je hebt eigenlijk ook geen andere keuze dan toch weer helpen, als huisarts. Het is nu zaak dat we iedereen zo snel mogelijk een booster geven, zo zorgen we dat we er met z'n allen uit komen.”

Ja, gaan we er zo uit komen?

“Natuurlijk kan er wellicht een nieuwe variant komen, dus zeker is dat niet. Maar ik blijf hoop houden. Aan de ene kant hebben we de afgelopen tijd gezien hoeveel ellende de mens kan veroorzaken. Maar het is ook de tijd waarin we zien hoeveel goeds de mens kan. We kunnen nu zoveel meer dan we eind vorig jaar konden. We weten al veel meer over die ziekte, en kunnen meer mensen thuis behandelen. Dat geeft mij hoop, ook voor 2022.”

Wat had er beter gekund in het vaccinatieproces?

“Vaccineren is een probleem met meerdere lagen. Deels lag het probleem in de communicatie. Heel lang was het beeld: we zijn er wel, na de zomer, als iedereen gevaccineerd is. Maar nu is het kerst geweest en zijn we er nog steeds niet. Dat maakt het lastig. Wat ik in de praktijk nog het meeste merk, is dat mensen zeggen: ‘dokter, ik snap het niet.’ Ze missen gewoon informatie en vragen bijvoorbeeld: ‘Waarom, als we al twee prikken hebben gehad, ook nog een derde? Moeten we ook nog een vierde? Wanneer stopt het?'"
“Wat ook meespeelt: voor sommige mensen is de overheid onbetrouwbaar, vanwege de Toeslagenaffaire bijvoorbeeld. Op hen en op mensen die informatie missen, richten wij ons met onze informatie-acties op de markt. Want op de dokter vertrouwt negentig procent van de mensen nog wel, blijkt uit onderzoek. Een gesprek in een vertrouwde omgeving, de markt, met een vertrouwd gezicht, hun huisarts, helpt. Daarna moeten ze hun eigen keuze maken. Dat is ook belangrijk: wij luisteren, maar pushen niet.”
Shakib Sana (links) met collega's op de markt.
Shakib Sana (links) met collega's op de markt. © Rijnmond

Waarom bent u huisarts geworden?

“Vroeger wilde ik piloot worden, dat blijft altijd een jongensdroom. Maar ik besloot toch voor dokter te gaan; ik wilde echt mensen helpen. Het mooie van huisarts zijn is dat je een klacht in perspectief kan plaatsen. Als huisarts bouw ik een band op met patiënten, die ik soms een heel leven ken. Ik behandel daardoor geen ziekte in de spreekkamer, maar een persoon. Bij de ene neem ik een totaal ander besluit dan de ander, ook al hebben ze dezelfde diagnose. Er kan namelijk veel meer een rol spelen: leeftijd, samenstelling van het gezin of andere risicofactoren.”

U heeft dit jaar veel extra taken op zich genomen: u staat ook op de markt, vertelt over uw werk op tv en bedenkt strategieën voor boosterprikken. Hoeveel extra tijd kosten die taken u?

“Veel. Vanaf het moment dat we bedachten om op de markt te staan, staan we er wekelijks, op de zomervakantie en de herfstvakantie na. Nu met de lockdown kan het even niet. Dat was wel een aanslag op je tijd: op zaterdagen ben ik in Delfshaven. Daarnaast ondersteunden we collega's in andere delen van het land waar nodig, als zij de straat op gingen.”

Hoe houdt u het vol?

“Het allerbelangrijkste: het thuisfront. Mijn echtgenote is ook huisarts, dus zij snapt wat ik doe. Haar steun houdt me op de been. Maar ook de steun van collega’s die op belangrijke momenten bijspringen en hun agenda vrijmaken als dat nodig is. Daarnaast probeer ik keuzes te maken: hoofdzaken en bijzaken van elkaar scheiden. Anders word je tien, twintig uur per dag geleefd.”
“En ik rust goed uit. Als ik thuis ben, ben ik thuis, en pak ik goede nachtrust. Ik neem mijn momenten om buiten te wandelen, en zoek contact met vrienden en familie. Zo laad ik op.”

Hoe kijkt u terug op 2021?

“Aan de ene kant ben ik tevreden. De mogelijkheden die we hadden als huisarts, benutten we. Er werd geluisterd naar de oproep van Robin Peeters en mij om beter te informeren. Het is ons gelukt om dat op de politieke agenda te zetten, Hugo de Jonge kwam langs nadat we hem een brief schreven over de informatiekloof. Hij gaf het startsein voor een informatiecampagne, ook in andere talen. Dus dat is goed. Maar we zijn er nog niet zolang informatie nog niet voor iedereen toegankelijk is. Daarom is een initiatief als de Twijfeltelefoon ook zo belangrijk. Daar kunnen mensen mee bellen als ze twijfels hebben over het vaccin.”

Heeft u ook moeilijke momenten gehad?

“Ik heb van veel mensen afscheid moeten nemen. Het meest pijnlijk is het als patiënten overlijden door desinformatie. Ik heb weleens patiënten gehad die naar adem happen en zeggen: ‘Dokter, ik wil een vaccin.’ Maar dan was het al te laat. Die momenten raken me echt. Niet zozeer van: ‘man, man, man, dat is je eigen schuld’. Absoluut niet. Maar echt verdriet van het effect van desinformatie. Wij worden als dokter altijd – en terecht – aangesproken op het moment dat wij een verkeerde behandeling of verkeerde informatie aan mensen geven. Maar op het moment dat iemand min of meer door desinformatie op social media overlijdt, dan heeft dat amper gevolgen. Dat is pijnlijk.”

U schoof ook met enige regelmaat bij de talkshowtafels aan en neemt altijd de tijd om media te woord te staan. Waarom doet u dat?

“De eerste keer was spannend: een groep huisartsen vertegenwoordigen brengt een verantwoordelijkheid met zich mee. Woorden hebben betekenis en kunnen gevolgen hebben. Maar het is belangrijk om te doen, de noodzaak om te informeren is hoog. Ik weet het nog precies: mijn eerste deze pandemie op 9 april bij Rijnmond. Op 24 april met een landelijke oproep bij NOS. Bij RTL4 en ’s avonds bij Nieuwsuur met Robin Peeters. Dat zijn voor mij belangrijke data die ik – net als persoonlijk belangrijke data als de verjaardag van mijn kinderen en mijn huwelijksdag – niet vergeet.”

U komt uit Afghanistan. Het moet met de Taliban die de macht pakten in uw geboorteland, ook wat dat betreft een zwaar jaar zijn geweest.

“Dat was het zeker. Het land is nu in een klap twintig jaar terug in de tijd gezet, dat is erg pijnlijk. Afghanistan was een land waar de afgelopen jaren mogelijkheden waren om naar de universiteit te gaan en, hoe klein ook, iets voor jezelf op te bouwen. Dat dreigt nu verloren te gaan. Ook soldaten uit Nederland zijn daar jarenlang geweest, om te voorkomen wat nu is gebeurd. Erg wrang.”

Heeft u daar veel familie?

“We hebben nog een hele familie in Afghanistan. Neven, nichten, ooms en tantes. Zij maken nu eigenlijk hetzelfde mee als wij dik twintig jaar geleden. Toen ik zestien was vluchtte ik met mijn ouders naar Nederland. Dat is voor mij best wel een persoonlijk verhaal en pijnlijk, iets waar ik niet veel over vertel. Het raakt je als je noodgedwongen je geboorteland moet verlaten. Naarmate je ouder wordt, komt bij vlagen de heimwee om de hoek kijken.”
Demissionair minister Hugo de Jonge op werkbezoek bij Shakib Sana (links).
Demissionair minister Hugo de Jonge op werkbezoek bij Shakib Sana (links). © Rijnmond

Hoe heeft u die eerste momenten in Nederland beleefd?

“Er ging een wereld voor me open. In het asielzoekerscentrum had ik veel contact met andere jongeren die opgegroeid waren in andere culturen en landen. Iedereen had zijn eigen verhaal, en ik was ook wel nieuwsgierig, als jongeman. Dus ik keek mijn ogen uit. Vanuit de taalscholen zijn er verschillende docenten die mij toen gemotiveerd hebben om iets van mijn leven te maken. Uiteindelijk moet je het zelf doen, maar je moet wel de kans en het vertrouwen krijgen. Dat is het belangrijkste. En als dat samenkomt, kan je best ver komen.”

Voelt 2021 ook als het jaar van de herwaardering van de huisarts?

“Dat geldt voor artsen in het algemeen, ook voor huisartsen. Huisartsen hebben in 2021 veel zorg van het ziekenhuis overgenomen. We hielden bijvoorbeeld het moeilijke gesprek over iemands wensen, mocht corona aankloppen, om te voorkomen dat artsen dat moeten vragen aan iemand die naar adem hapt. En ook nu trekken wij de handschoen aan: de immobiele thuiswonende wordt door de huisarts geprikt.”
“Wat me wel zorgen baart: Als huisarts probeer je de toegankelijkheid in de zorg te garanderen. Vooral dat staat op dit moment erg onder druk. Deels ligt dat bij de overheid, maar deels ook bij mensen zelf. Het valt me op dat mensen weinig kennis hebben over hun eigen lichaam. Ik denk dat we meer vertrouwen moeten krijgen in onze gezondheid en meer moeten leren over ons lichaam. Zodat iedereen weet of hij of zij de huisarts moet bellen, of niet.”

Wat is er vanuit de overheid nodig?

“Voor de lange termijn zijn de fijnmazige huisartsenlocaties heel belangrijk. Als er een nieuwe wijk uit de grond wordt gestampt, wordt niet altijd rekening gehouden met een plek voor de huisarts. Dat is een gemiste kans: als de huisarts een goede locatie heeft, kunnen ze alle patiënten in de wijk beter behandelen en voorlichten. Zo kunnen we een generatie opvoeden die gezond is.”

U heeft al een roman geschreven over een jongen die vlucht uit Afghanistan. Is corona ook een boek waard?

Lacht. “Ik post momenteel weleens iets op LinkedIn. Daarmee probeer ik wat gedachten die in mij opkomen op papier te zetten. Soms voel ik die behoefte. We maken in deze tijd heel veel ontroerende, inspirerende momenten mee. Maar voor een boek moet ik zelf alles eerst even alles laten uitkristalliseren. Wie weet in de toekomst.”

Wat zijn in het nieuwe jaar uw plannen?

“Ik zou graag de gezondheidskloof verder verkleinen. Daarmee bedoel ik dat je sociaaleconomische status eigenlijk bepaalt hoeveel kwalitatief gezonde jaren je hebt. Beeld je maar in: als je vijftig euro te besteden hebt per week, dan is het lastig om de magen te vullen met gezond eten. Dan ga je toch gemakkelijker over op voeding met veel calorieën, met alle risico’s van dien. Dat is de nieuwe kloof die we in de toekomst zullen moeten gaan dichten. Door die kloof te dichten, bouwen we aan een gezonde generatie en kunnen wij een nieuwe pandemie veel beter aan.”
“Verder wil ik vooral weer gewoon op vakantie kunnen. Het liefste even terug naar Afghanistan, maar dat kan niet. Dus dan droom ik van een rondreis in het thuisland van mijn vrouw: Turkije. Zonder QR-codes, mondkapjes en formulieren.”

Wat kost al deze inzet – op straat, in de praktijk tijdens de pandemie, maar ook in de media – u?

“De tijd die dit in beslag neemt, kan ik niet met mijn gezin doorbrengen. Mijn tweejarige kind groeit op tijdens deze pandemie en daar mis ik momenten van. Het is tijd die voorbij gaat en nooit meer terugkomt.”

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl