KUNST

Geen schaamte meer voor laaggeletterdheid: Koos (62) en Ria (64) gingen opnieuw naar school

Koos (links) en Ria (rechts)
Koos (links) en Ria (rechts) © privéfoto's
Koos (62) en Ria (64) uit Schiedam waren hun halve leven laaggeletterd: ze hadden moeite met lezen en schrijven. Koos zat vroeger met honger in de klas en kon daardoor niet opletten. Ria had van jongs af aan last van astmatische bronchitis en was liever thuis dan op school. Op latere leeftijd gingen de twee terug naar school. Dat heeft hun leven compleet veranderd.
In Schiedam is ongeveer 32 procent van de beroepsbevolking laaggeletterd. Dat zijn mensen tussen de 15 en 65 jaar die een baan hebben of als werkloos staan ingeschreven. Dat komt neer op zo'n 24.320 mensen.
In heel Nederland is zo'n 12 procent van de beroepsbevolking laaggeletterd. Het percentage in Schiedam ligt dus aanzienlijk hoger dan in de rest van het land, blijkt uit cijfers van de Algemene Rekenkamer. Ook in andere grote steden, zoals Amsterdam (16 procent) en Utrecht (2 procent), ligt het percentage lager. In Rotterdam (19 procent) ligt het percentage juist hoger.

Koos Vervoort uit Schiedam, 62 jaar

Koos Vervoort
Koos Vervoort © Maarten Corbijn

‘Ik was eenzaam en voelde mij zo dom’

Koos is een geboren en getogen Schiedammer. Hij groeide op in een gezin van acht kinderen, met een alcoholist als vader. Thuis was er armoede, omdat zijn vader al het geld verbraste aan drank. "Ik had soms drie of vier dagen geen eten gehad, droeg versleten kleren en liep met grote stukken karton in mijn schoenen.”
Toen Koos naar de lagere school ging, was hij heel erg op zichzelf. "Ik werd afgerekend op hoe ik eruitzag, andere leerlingen sloegen mij. Ik had iedere dag wel een tand door mijn lip of een bloedneus. Dat had heel veel impact op mijn schoolprestaties."
Koos had de hele dag honger en kon zich daardoor slecht concentreren. "Dan zat een jongetje voor mij een appel te eten. Mijn hele lichaam wilde dat appeltje pakken. Dus stopte ik mijn hoofd onder de schoolbank totdat hij die appel op had. Ik kon mijn hoofd dan niet bij de les houden. Ik dacht alleen maar: waar kan ik aan eten komen?”
Omdat Koos niet mee kon komen met de rest, bleef hij zitten. De leraren wisten zich geen raad met hem en stuurde de 9-jarige Koos naar het Bijzonder Laag Onderwijs (BLO). "Ik schaamde mij zo", zegt hij. "Ik keek naar leerlingen die zwakzinnig waren. Mijn zelfvertrouwen verdween volledig. Ben ik dan zo dom?" Soms werd Koos op straat nageroepen: hé BLO’er! "Vanaf dat moment ging ik stil door het leven. Dat deed zoveel pijn."
Vanaf zijn zestiende ging Koos aan het werk in onder meer de bouw en bij de reinigingsdienst. Maar het fysiek zware werk hield hij niet lang vol. Al op z’n dertigste werd hij afgekeurd met ontstekingen in zijn ellebogen en rug.
Koos voelde zich eenzaam, verdrietig, dom. Zo nu en dan kreeg hij een vriendinnetje, maar hij vertelde haar nooit over zijn grootste schaamte: niet goed kunnen lezen en schrijven. "Ik was bang dat ze mij in de steek zouden laten." Dat veranderde toen hij z’n huidige vrouw ontmoette. Koos was 45 jaar. Hij wilde een zoekterm intypen op haar computer: figuratieve kunst. ‘Kunst’ schreef hij correct, maar ‘figuratieve’ niet. Z’n vrouw kwam erachter, werd heel boos, maar verliet hem niet.

'Eerste drie weken op school waren de hel'

Op z’n 45ste ging Koos terug naar school.
“De eerste drie weken waren echt de hel voor mij”, zegt Koos. Hij herinnert zich nog goed dat hij een oefening moest doen die ging over de lange ‘ij’ en korte ‘ei’. “Ik begon te zweten, voelde me niet lekker.” De juffrouw wilde Koos al naar huis sturen, maar hij hield dat tegen. "Het komt door dat blaadje.” Koos maakte de opdracht; hij had 80 procent fout en 20 procent goed. Lerares Tine vroeg of hij het nog een keer wilde proberen. “Moet ik nu weer laten zien dat ik dom ben?”, dacht Koos. Toch deed hij het. De lerares liep weg, keek de opdracht voor de tweede keer na, kwam vervolgens weer terug en liet Koos enorm schrikken.
Lerares Tine: "Jij kan heel goed leren! Onthoud je dat?”
Koos: “Ze staat aan het verkeerde bureau, ze vergist zich.”
Lerares Tine: “Welke naam staat op dit blaadje?”
Koos: “Ja, die van mij.”
Lerares Tine: “Net had je 80 procent fout en 20 procent goed. Nu is het andersom.”
Koos: “Ik heb toen heel hard gehuild, dat mag je best weten.”
(Koos huilt aan de telefoon)
“Je neemt het op tegen iets wat je jarenlang heeft achtervolgd. Snap je dan wat er met mij gebeurt als iemand zoiets zegt?”
Vanaf dat moment groeide zijn zelfvertrouwen. Binnen een aantal jaar kon Koos goed lezen en schrijven. Ook werd hij taalambassadeur van stichting Lezen en Schrijven en ontmoette hij prinses Laurentien. “Ik keek al op tegen de bakker, laat staan een prinses”, lacht hij. Ook schreef Koos een boek: Koos, van laaggeletterde tot schrijver. “Kunnen lezen en schrijven heeft mijn leven compleet veranderd.”

Ria Schaper uit Schiedam, 64 jaar

Ria Schaper
Ria Schaper © Privéfoto

'Ik schreef alles zoals ik het uitsprak'

Ria Schaper groeide ook op in Schiedam, in een liefdevol gezin. Voor Ria betekende thuiszijn gezelligheid. Ze was liever thuis dan op school. Al had dat vooral te maken met haar ziekte: Ria heeft astmatische bronchitis. "In de klas hoestte ik altijd heel erg en lang. Dat was heel storend voor iedereen. Ik schaamde me, dus paste liever op mijn jonge broertjes thuis.”
Ria was op haar achtste zo ziek dat ze nog nauwelijks naar school ging. "Ik kon amper lopen en was enorm benauwd." De schoolinspectie besloot dat Ria niet meer naar school hoefde. "Ik heb misschien een klas doorlopen, meer niet. Ik zat vooral benauwd thuis." Op haar 18e trouwde Ria en op haar 19e kreeg ze een kind. Haar man verdiende het geld, zij zorgde voor het kind. Op haar 21e scheidde ze van haar man.

'Het heeft mij veel gebracht'

Tot haar 58ste wist Ria nooit echt dat ze niet goed was in lezen en schrijven. “Ik schreef wel lelijk, maar niemand zei tegen me dat het niet goed was.” Het was haar zoon die zei dat Ria terug naar school moest. "Hij vond dat ik veel te vaak vroeg hoe ik een woord moest schrijven."
Terug op school kwam ze erachter dat ze fonetisch schreef, zoals je een woord uitspreekt. "Dat is hartstikke fout natuurlijk."
Binnen vijf jaar kon Ria goed lezen en schrijven. "Ik ben heel blij dat ik naar de klas ben gegaan, het heeft mij veel gebracht. Ik kan nu goede brieven en kaarten schrijven. Ja, ik ben heel trots op mezelf.”
Ria is, net als Koos, ook taalambassadeur van stichting Lezen en Schrijven. Ze helpt bijvoorbeeld de gemeente en de belastingdienst om moeilijke woorden uit brieven aan burgers te halen. Ook moedigt ze andere laaggeletterden aan om naar school te gaan. "Ga er mee aan de slag. Ga naar een buurthuis in de buurt of vertel het tegen je huisarts. Er is altijd iemand die je wil helpen."

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl