Wat gaat er om in het hoofd van een relschopper?

Op maandag 25 januari 2021 zorgen honderden jongeren in de omgeving van de Beijerlandselaan, de Groene Hilledijk en omliggende straten voor grote opschudding. Winkels worden vernield, geplunderd en straatmeubilair wordt beschadigd. De schade loopt in de honderdduizenden euro’s. Een jaar later is de verontwaardiging nog steeds groot. Winkeliers, omwonenden en politici kijken vol afschuw terug op avondklokrellen. Maar hoe kijken relschoppers zelf terug?

Ik bel in totaal drie keer met Sawyer en krijg zelfs na een paar lange gesprekken maar moeilijk hoogte van hem. Onderstaand een fragment uit ons eerste gesprek.

Ik: "Laten we teruggaan naar een jaar geleden. Er waren maatregelen, een lockdown en avondklok. Hoe was dat voor jou?"

Sawyer: "Het was fucked-up dat je niets kon doen. Onze vrijheid werd afgepakt. Ik miste dat je naar een restaurant of feestje kon gaan. Snap je? Aan de andere kant: corona is er en we moeten ermee leven. We kunnen er niets aan doen. Ik ben ook niet zo van vaccinaties, ben jij gevaccineerd?"

Ik: "Ik ben vorig jaar gevaccineerd. Ik had wel weer zin in een feestje en festivals."

Sawyer lacht.

Ik: "Laten we teruggaan naar vorig jaar maandag. Op social media werd de hele dag al opgeroepen om te gaan rellen. Had dat ook invloed op jou?"

Sawyer: "Ik zit op Snapchat maar ik doe niet mee aan dat soort dingen. Ik was toevallig op de Beijerlandselaan, omdat ik naar mijn zus moest. Om 19:00 uur begon het druk te worden en later op de avond begon de chaos. De politie stond op de rotonde in de aanvalstand. Ik moest daar langs."

Hoe verder het gesprek vordert en hoe meer we het over de politie hebben, hoe geïrriteerder Sawyer klinkt. Hij vertelt hoe hij door een arrestatieteam van zijn bed is gelicht en een paar dagen heeft gezeten. Volgens Sawyer onterecht, omdat er sprake was van een persoonsverwisseling. Scheldend laat Sawyer weten dat de politie niet zijn beste vriend is.

Ik: "Wat was het moment dat het echt losging op de Beijerlandselaan?"

Sawyer: "Opeens werd er vuurwerk gegooid. Ik heb toen stenen gegooid."

Ik: "Wat gaat er in jouw hoofd om op het moment dat je een steen naar de politie gooit?'

Sawyer: "Het was toen het juiste moment om mijn woede te uiten tegen de politie."

Als ik wil doorvragen, wordt de verbinding verbroken. Net nu we in de buurt komen van wat ik zo graag wil weten, vindt Sawyer het genoeg. Hij neemt niet meer op.

Waren de meeste relschoppers die avond jongens als Sawyer? Ik vraag het aan officier van justitie Ad de Beer, een ervaren Rotterdamse aanklager die ook de rellen in 1999, toen Feyenoord kampioen werd, op zich nam. In zijn loopbaan heeft hij veel jeugd zien langskomen, onder wie de jongeren die meededen aan de avondklokrellen.

“Het zijn niet de meest slimme jongens", weet De Beer. "Het waren ook geen jongens met kwade inborst. Ze hebben zich bijna allemaal laten meeslepen in de chaos van de avond.” Als ik de naam van Sawyer noem, gaat er meteen een belletje rinkelen bij De Beer. Hij noemde Sawyer zelfs bij zijn bijnaam.

"Ik ken hem al vanaf zijn twaalfde. Hij is vaker voor de rechter verschenen. Sawyer heeft zich laten uitlokken en is herkend op beelden, op basis daarvan heeft hij bekend. Hij is niet een van de grote schurken van de avond", zegt De Beer.

De Beer heeft veel camerabeelden bekeken tijdens de avondklokrellen en zag twee soorten jongeren. "Er waren opruiers en meelopers. De opruiers zijn buiten schot gebleven. Dat zijn de slimme jongens. Ze hadden een hoodie, mondkapje op en stonden in de schaduw. De meelopers die we wel hebben gepakt, droegen geen gezichtsbedekking."

Terug naar Sawyer, die op de avond van de rellen zijn gezicht onbedekt liet. Ik kan maar moeilijk hoogte van hem krijgen. We spreken relatief lang en ik probeer iets van zijn woede te begrijpen. Maar hij kan zijn gedachten en gevoelens gewoon niet zo goed verwoorden.

Ik: ”Waar komt jouw afkeer van de politie vandaan?”

Sawyer: ”Dat heb ik sinds ik klein was en van wat ik heb gezien in de buurt.”

Ik: ”Laten we weer teruggaan naar vorig jaar. Je was met andere jongeren aan het rellen.”

Sawyer: ”Ik was daar alleen. Om me heen zag ik kleine jongens. Ik was daar om mijn woede eruit te gooien.”

Ik: ”Hoe voelde je jezelf nadat je die steen had gegooid?”

Sawyer: ”Ik was stoned, dus ik was niet bij de les. Ik voelde me na het gooien wel opgelucht.”

Ik: ”Het is best heftig wat je zegt. Je kan die woede ook op een andere manier uiten. Door boksen of sporten?”

Sawyer: ”Nee, dit was precies goed.”

Ik: ”Denk je op dat moment niet na over dat je iemand kan verwonden met zo’n steen?”

Sawyer: ”Nee.”

Ik: ”Wanneer ben je opgepakt?”

Sawyer: ”Niet die avond, een tijdje later.”

Volgens aanklager Ad de Beer waren er een paar honderd jongeren betrokken bij de rellen. Voor het achterhalen van de verdachten hebben politie en justitie alles uit de kast getrokken. “Een groep politieagenten heeft duizenden filmpjes bekeken. Ongeveer 60-70 jongeren stonden op internet, Bureau Rijnmond en Opsporing Verzocht. Uiteindelijk hebben we hebben er een stuk of 40-50 kunnen identificeren en vervolgd.”

“De jongens die beperkte mogelijkheden hebben, zijn de jongens die het vaakst gepakt worden”, vervolgt Ad de Beer. “Is dat rechtvaardig?”, vraagt hij zich af. “Dat is de discussie: moet je hard ingrijpen of moet je ze helpen te stoppen met die stommiteiten? Het gaat niet om straffen, maar ook om de vraag hoe je nieuwe strafbare feiten voorkomt."

Ik: ”Het is nu een jaar geleden. Je hebt je straf uitgezeten. Heb je spijt?”

Sawyer: ”Nee.”

Ik: ”Hoe komt het ooit goed tussen jou en de politie? Dit is toch ook geen leuke manier van leven?”

Sawyer: ”Het hoeft niet goed te komen.”

Ik: ”Wat zijn je dromen?”

Sawyer: ”Ik werk nu in de bouw en wil later wat voor mezelf beginnen."

Na het telefoongesprek met Sawyer ben ik benieuwd naar zijn straf. Het blijkt inderdaad dat hij is veroordeeld. En niet alleen voor het gooien van stenen. Hij heeft ook meegedaan aan het plunderen van winkels en heeft vernielingen aangericht. In het vonnis staat dat op basis van camerabeelden kan worden geconstateerd dat de verdachte ruim een uur heeft deelgenomen aan de avondklokrellen. Zijn straf: 45 dagen gevangenis. Als hij nog een keer in de fout gaat, komen daar 30 dagen bij met een proeftijd van twee jaar. Hij wordt dus nog twee jaar in de gaten gehouden.

Uit een rapport van de reclassering blijkt dat Sawyer verstandelijk beperkt is. Daardoor overziet hij zijn handelen niet goed. Door groepsdruk lijkt hij makkelijker te bezwijken voor grensoverschrijdend gedrag, staat in het rapport.

Om juist dit kopieergedrag tegen te gaan, werd daags na de rellen het snelrecht toegepast. Justitie wilde een signaal afgeven aan toekomstige relschoppers. Verdachten kregen tijdens deze zittingen hogere straffen dan bij latere zaken. De Beer noemt het een ‘paardenmiddel’. “Je wilt niet dat de stad afbrandt of platgegooid wordt. Daar grijp je op in.”

Kort na het gesprek met De Beer, heb ik nog een afspraak met Sawyer. Ik vraag aan jeugdofficier De Beer of ik nog iets namens hem kan doorgeven. Dat hoeft niet, maar hij heeft wel een advies. "Neem hem een beetje in bescherming. Het is geen kwade jongen, maar hij kan zichzelf gigantisch in de problemen brengen."

Ik: "Hi, Sawyer."

Sawyer: "Ja, hallo."

Ik: ”Sawyer, ik wil je nog iets vragen over je veroordeling. Het gaat niet alleen om het gooien van stenen, zoals je zelf vertelde. Je bent ook veroordeeld voor het plunderen van winkels."

Sawyer: ”Ik ben helemaal klaar met die dingen, man."

Dan verbreekt Sawyer de verbinding. Dit was het laatste gesprek met hem, ik krijg hem niet meer te pakken.