Schiedam heeft 70 jaar geleden de allereerste zelfbedieningswinkel van AH: meer privacy, eigen tempo en niet meer op de pof

Op 29 februari 1952 is het een drukte van de belang in de Oranjestraat in Schiedam. Rijen dik staan de mensen voor de etalages. De officiële opening van de winkel wordt verricht door de echtgenote van de burgemeester van Schiedam, mevrouw Peek-Linthorst. Burgemeester J.W. Peek is er zelf ook bij. Net als directeur Gerrit Heijn van Albert Heijn. Die dag wordt de hele 'Oranje-Galerij' geopend, een aantal nieuwe winkels op de hoek van de Oranjestraat en de Lange Nieuwstraat.

'De meest modern ingerichte zelfbedieningszaak' schrijft De Schiedammer op 1 maart 1952 over de eerste zelfbedieningswinkel van Albert Heijn in Nederland. Het fenomeen zelfbediening staat nog in de kinderschoenen. Klanten moet een mandje of winkelwagentje pakken bij binnenkomst en zelf hun producten bij elkaar sprokkelen. Die producten zijn ook allemaal voorverpakt.

Dat is nog eens iets anders dan de mensen gewend zijn. Boodschappen doen bij de bedieningswinkels is dan toe gebruikelijk. De klant gaat naar de winkel en bestelt haar (want vrijwel altijd zijn het de vrouwen die boodschappen doen) spullen bij de kruidenier. Een pond suiker wordt afgewogen en in een zakje gedaan. Zo gaat het met alle producten.

"Je had weinig privacy", zegt Martin Gerssen van Albert Heijn Erfgoed. "Iedereen in de winkel hoorde exact wat jij nodig had. Je moest soms lang wachten." In het archief van Albert Heijn in Zaandam leest Gerssen voor uit de speciale folder waarmee Albert Heijn klanten uitlegt hoe zo'n zelfbedieningswinkel werkt:

"Er staat een handig mandje of winkelwagentje voor u klaar, u wandelt zo langzaam of zo vlug als u zelf wilt langs de aantrekkelijk uitgestalde artikelen. Vrij en zelfstandig kunt u uw keuze maken. De caissière staat voor u klaar om u accuraat en vriendelijk te bedienen."

Waarom kiest de grootgrutter uit Zaandam eigenlijk voor Schiedam om deze nieuwe manier van boodschappen doen te introduceren? "We hadden op dat moment weinig winkels in Schiedam en de omgeving van Rotterdam", legt Gerssen uit. "Andere winkelketens waren daar behoorlijk aanwezig, we vonden het belangrijk om juist zo'n nieuw concept uit te testen in Schiedam. Dat was zeer succesvol."

Het fenomeen zelfbedieningswinkel verandert het boodschappen doen. Naast meer privacy en eigen tempo, doet de caissière haar intrede en dat betekent niet meer op de pof winkelen. Ook nieuw: op alle producten in de winkel zit een prijsstickertje.

Maar ook leveranciers moeten zich aanpassen. "De producten moesten in consumenteneenheden worden aangeleverd", zegt Gerssen daarover. "Voor die tijd werd alles geschept of getapt in de winkels."

Leveranciers zijn daar niet meteen enthousiast over. Gerssen: "Ze waren er in het begin helemaal niet zo happig op. Leveranciers vonden het omslachtig en begrepen het ook niet helemaal. Ze moesten over de streep getrokken worden. Maggi was de eerste die erin meeging. Daar is dat beroemde flesje van, wat we nu nog kennen."

Die eerste zelfbedieningswinkel van Albert Heijn in Schiedam zet nog een aantal veranderingen in gang. "Producten moeten zichzelf verkopen, dus de eerste marketing wordt toegepast", legt Gerssen uit. "Mooi design, apart lettertype, mooi gepresenteerd in displays."

Maar er wordt een nadeel ontdekt: er staat niet zoveel op het etiket. Voor de introductie van de zelfbedieningswinkel vertelt de kruidenier over het product. "Dat moesten we dus op een andere manier gaan vertellen", zegt Gerssen. "We kwamen in 1954 tot de conclusie dat we een soort krant moesten gaan uitgeven. In december 1954 verscheen de eerste Allerhande, die gaf heel uitvoerig beschrijvingen over nieuwe artikelen in de winkel en hoe je bepaalde producten moest bereiden."

De zelfbedieningswinkel aan de Oranjestraat in Schiedam is een succes, hoewel ook veel klanten moeten wennen. Al snel worden meer filialen omgebouwd tot zelfbedieningswinkel. Schiedam opent dus op 29 februari 1952 de deuren, in 1959 telt AH 120 van dit soort winkels in Nederland.

"In het begin moesten klanten er heel erg aan wennen, dat heeft ongeveer anderhalf jaar geduurd. Toen ging de kritische massa ook wel overstag, omdat de mensen inzagen dat je veel meer privacy hebt, je kon je eigen tempo bepalen, alles was geprijsd, dat waren best wel veel voordelen. En 120 winkels in zeven jaar tijd, dat is ongekend. Klanten omarmden het echt."

De winkel aan de Oranjestraat in Schiedam is in 1994 verplaatst naar de Lange Kerkstraat. Opnieuw is de jeneverstad het toneel van iets bijzonders: "Een revolutionaire formule destijds, de ABC-formule. Dat zijn Albert Heijn, Blokker en C&A in één pand", verklaart Gerssen.

Niet lang na de primeur van de zelfbedieningswinkel in Schiedam, krijgt ook Rotterdam een nieuwe formule van Albert Heijn. Aan de Nieuwe Binnenweg wordt de eerste supermarkt van AH in Nederland geopend. "SuperMart met een t", lacht Gerssen. "Dat had alles te maken met de nieuwe vestigingswet waardoor we ook groente, vlees en brood mochten gaan verkopen. Daardoor kwam de echte supermarkt tot stand. De eerste dus in Rotterdam, die ging open in 1955."