VERGETEN VERHALEN

We hebben Voorne-Putten, Westvoorne, Oostvoorne en straks Voorne aan Zee. Maar wat weet je van de Van Voorne's die eeuwen over dit gebied heersten?

De ruïne van de Burcht van Oostvoorne
De ruïne van de Burcht van Oostvoorne © Rijnmond
De naam Voorne leeft voort, maar het geslacht Van Voorne is 650 jaar geleden uitgestorven. Op 12 maart 1372 - zaterdag 650 jaar geleden - overlijdt de laatste telg: Machteld van Voorne. Deze vrouw die jarenlang over het gebied Voorne regeert, is niet heel bekend. Terwijl zij toch veel voor Voorne heeft betekend.
Voorne kennen we natuurlijk allemaal van het eiland Voorne, onderdeel van Voorne-Putten, en van de gemeente Westvoorne met daarin dorpskern Oostvoorne. De gemeenten Hellevoetsluis, Brielle en Westvoorne fuseren per 1 januari 2023 en ook in de naam van de nieuwe gemeente die dan ontstaat, komt Voorne terug: Voorne aan Zee.
De familie Van Voorne zwaait vanaf ongeveer het jaar 1100 de scepter op Voorne. "Het is een beetje het kip en het ei verhaal: zijn zij vernoemd naar het gebied waarover ze heersten of is het gebied vernoemd naar hoe zij heetten?", legt Bob Benschop van het Streekarchief Voorne-Putten voor. Een zeker antwoord is op die vraag niet te geven. "Het is onbekend. Waarschijnlijk heette het gebied al Voorne en zijn zij zich zo gaan noemen. Maar met oude namen weet je het nooit helemaal zeker. Dat blijven mythes en die koesteren we."
We spreken Benschop bij de ruïne van de Burcht van Voorne in Oostvoorne. De ruïne staat bij veel mensen bekend als de Jacoba Burcht, vernoemd naar Jacoba van Beieren. "Dat komt door de Jacoba van Beierenfeesten die hier al decennialang worden gehouden", verklaart Bob Benschop. "Jacoba van Beieren is één van de opvolgers van het geslacht van Van Voorne."
Lees verder onder de foto
De Burcht van Oostvoorne in 1962
De Burcht van Oostvoorne in 1962 © Streekarchief Voorne-Putten
Machteld van Voorne lijkt dus een beetje ondergesneeuwd door Jacoba van Beieren. "Machteld verdient zeker een prominentere plek in de geschiedenis met alles wat ze voor Voorne heeft gedaan. Onder meer de inpoldering waardoor ze het gebied economische voorspoed gaf." Haar vader Gerard van Voorne verleent in 1330 Brielle stadsrechten, Machteld breidt die rechten in 1342 uit.
"Ze was een zelfstandige vrouw", weet Benschop. "Ze is twee keer getrouwd geweest maar beide mannen zijn overleden. Ze is kinderloos gebleven en heeft zo'n 25 jaar lang zelfstandig over Voorne geregeerd. Ze was een vrouw van adel die wist wat ze wilde."
Het gebied Voorne waarover familie Van Voorne regeert, is veel groter dan het huidige Voorne. Ook een delen van Goeree-Overflakkee en Zeeland horen erbij. Onderstaande kaart uit de 15e eeuw laat zien welk gebied onder Voorne valt. Op de kaart zijn noord en zuid omgedraaid. De zee ligt in dit geval dus rechts van de eilanden. De roze gedeelten zijn Voorne, het gele is Putten. Het bovenste eiland op de kaart is dus Goeree-Overflakkee, dat in de 15e eeuw verdeeld is tussen Voorne en Putten. "Goeree-Overflakkee had dus ook zomaar Voorne-Putten kunnen heten", lacht Benschop.
Lees verder onder de afbeelding
verdeling gebied tussen Heren van Voorne en Heren van Putten
verdeling gebied tussen Heren van Voorne en Heren van Putten © Nationaal Archief
De Heren van Voorne, voorvaderen van Machteld, hebben de Burcht van Oostvoorne laten bouwen. Met Bob Benschop wandelen we langs de gracht om de ruïne en kijken naar de resten van wat ooit een imposant kasteel is geweest: "Het moet in de middeleeuwen een prachtig gezicht zijn geweest. Het lag hoger in het landschap, op een zogeheten motte, een kunstmatig aangelegde heuvel. Hoe hoog het kasteel is geweest, is niet precies duidelijk, waarschijnlijk een meter of acht tot tien. Dus het torende wel boven het landschap uit, je zag het van verre liggen."
Na het uitsterven van het geslacht Van Voorne komt het gebied Voorne onder de graaf van Holland te vallen. "Die kwam hier niet zo vaak en als een gebouw niet wordt gebruikt, vervalt het langzaam", zegt Benschop. Jacoba van Beieren krijgt in haar hoedanigheid van gravin van Holland de beschikking over de burcht. Ook zij is niet vaak in het kasteel op Voorne te vinden.

Niemand weet hoe oud ze was

In de loop van de tijd zijn er delen afgebroken, stenen hergebruikt en heeft de burcht z'n functie verloren. De ruïne midden in het dorp Oostvoorne is in de jaren '60 gerestaureerd en nu een rijksmonument. Ondanks dat het in de volksmond Jacoba Burcht wordt genoemd, herinnert de ruïne veel meer aan de Van Voorne's. Dat geslacht sterft dus op 12 maart 1372 uit met het overlijden van de kinderloze weduwe Machteld van Voorne. Hoe oud zij dan is? Ook daarop moeten we het antwoord schuldig blijven. Bob Benschop: "Dat is helaas niet bekend. Haar ouders zijn in 1297 getrouwd, ze zal een paar jaar later zijn geboren dus ze is rond de 70 geworden. Een behoorlijke leeftijd."
De sterfdatum van Machteld is bekend omdat die wordt genoemd in verschillende stukken in het archief, haar geboortedatum wordt nergens vermeld. In het archief zijn wel andere stukken van Machteld te vinden. We gaan naar het depot van het Streekarchief Voorne-Putten in Brielle.
Daar haalt streekarchivaris Aart van der Houwen een oorkonde van perkament tevoorschijn met daaraan vijf zegels uit het jaar 1342. Het is de akte waarin de stadsrechten van Brielle worden bezegeld en uitgebreid door Machteld van Voorne en haar man, de graaf van Holland en twee andere edelen.
Lees verder onder de foto
Bob Benschop en Aart van der Houwen met de akte uit 1342
Bob Benschop en Aart van der Houwen met de akte uit 1342 © Rijnmond
"Deze vijf hebben hier toen bij elkaar gestaan om de akte te bezegelen", zegt Van der Houwen. De koordjes aan de zegels zijn authentiek. "Bijna 700 jaar oud."
Ook de naam Voorne is in de regio uiteraard niet uit te wissen. "Die is al meer dan duizend jaar in dit gebied verankerd, die blijven we koesteren. Dat zie je ook in de naam van de nieuwe gemeente die op 1 januari 2023 start, Voorne aan Zee. De naam zal nooit meer verdwijnen."
En Machteld? De vergeten, sterkte Vrouwe van Voorne uit de 14e eeuw? Zou iedereen op Voorne haar ook niet moeten kennen? Benschop: "In ieder geval zou iedereen moeten weten dat zij in de traditie van Heren en Vrouwen van Voorne de scepter zwaaide over dit gebied en het in ontwikkeling bracht en door inpoldering, stadsrechten verleende en het veilig stelde in tijden van nood."

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl