Hoe (on)gezond is werken in de nacht?

Door nachtwerk raakt het lichaam uit balans. Het natuurlijk ritme, de biologische klok, wordt verstoord en daarmee zijn ook fysiologische processen zoals spijsvertering minder goed op elkaar afgesteld. Over de korte termijneffecten van slecht of te weinig slapen is al veel bekend en veel gepubliceerd, zegt Bert van der Horst, onderzoeker van het Erasmus MC. Mensen zijn bijvoorbeeld meer vermoeid, minder geconcentreerd of maken makkelijker fouten. Maar uit onderzoek bij mensen en muizen blijken ook effecten op de lange termijn te zijn, zoals een groter risico op bijvoorbeeld diabetes type 2 of obesitas.

Uiteraard gebeurt dit niet van de een op de andere dag. "Het gaat niet zó snel. Net als bij een overgevoeligheid voor zaken, geldt dat de dosis van de stof belangrijk is. Maar bijvoorbeeld ook de duur: als je iets langer doet, wordt het risico groter. Dat is precies wat we willen onderzoeken."

De gedachte achter dit Rotterdamse onderzoek naar het effect van nachtdiensten is dat we steeds langer moeten doorwerken, vertelt Van der Horst. "In dit onderzoek willen we kijken of die risico's in kaart te brengen zijn. Of we er een getalletje aan kunnen plakken, het kunnen 'kwantificeren'', legt hij uit. Ze richten ze op het bloed en het zweet van nachtwerkers. Die gegevens geven sterkere en objectievere informatie over de gezondheid van deelnemers dan vragenlijsten die zij zelf kunnen invullen.

"Als we vervolgens kunnen zeggen dat mensen een bepaald gezondheidsrisico lopen en in een bepaalde categorie zitten, kunnen we kijken wat er gebeurt als we mensen persoonlijke adviezen geven." Die persoonlijke adviezen kunnen bestaan uit meer korte slaapjes (powernap), een ander voedingspatroon of het gebruik van blauwlichtbrillen. Die laatste optie helpt je biologische ritme versneld naar de dag of de nacht.

In het onderzoek wordt ook gekeken naar het effect van licht of naar het verschil tussen ochtend- en avondmensen in de gezondheidseffecten van nachtdiensten. Want dat er ochtend- en avondmensen bestaan, is volgens Van der Horst een feit. Zo zijn baby's, kleine kinderen en oudere mensen over het algemeen meer ochtendmensen en blijven de pubers en jongvolwassenen vaak 's avonds langer wakker. "Wijken de tijden waarop je normaliter waker wordt af van de tijden van je werkdagen, dan heb je te maken met een sociale jetlag. Zo'n jetlag is net als werken in ploegendiensten een bepaald gezondheidsrisico."

Een eerste, verkennend onderzoek naar ploegendiensten deed het Erasmus MC tijdens de Volvo Ocean Race in 2017 en 2018. De zeezeilers volgden daarbij een schema van vier uur slapen afgewisseld met vier uur waken. Met die uitkomsten wordt verder onderzoek gedaan tijdens de volgende Ocean Race in 2023. Omdat dit slaapschema niet te vergelijken is met de meeste nachtdiensten, volgen de onderzoekers ook de nachtwerkers van de Koninklijke Roeiers Vereeniging Eendracht, die verantwoordelijk zijn voor het aanmeren en losmaken van de schepen in de Rotterdamse haven. Het onderzoek start in het najaar.