1572
Wat weet jij van het jaar 1572 en de Geuzen? Alva verliest 'zijn bril’ in Brielle en meer
31 maart 2022, 20:37 • 7 minuten leestijd
‘In naam van Oranje doe open die poort’, klinkt het op dinsdagavond 1 april 1572 bij de Noordpoort van Brielle. Met een scheepsmast wordt de poort geramd waarna de Geuzen de stad binnendringen. Via de openstaande Zuidpoort is een ander deel Geuzen Brielle al binnengekomen. Het is een historische gebeurtenis: het begin van het einde van de Spaanse overheersing van de Nederlanden. De Spaanse koning Filips II heeft het op dat moment voor het zeggen in de Nederlanden. Brielle is de eerste stad die uit naam van de verbannen Willem van Oranje wordt heroverd.
De wapenspreuk van Brielle luidt dan ook Libertatis Primitiae, wat Eersteling der Vrijheid betekent. Onder die naam wordt dit jaar stilgestaan bij de gebeurtenissen van 450 jaar geleden.
De inname van Den Briel is een keerpunt in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648). Het is de periode van de Spaanse overheersing van de Nederlanden. De Spaanse koning Filips II wil één land met één geloof, het katholicisme. Een aantal edelen onder wie Willem van Oranje wil ook het protestantisme toelaten en vindt dat hun belangen niet goed worden behartigd door Filips II.
‘Het zijn maar bedelaars’
De koning stelt zijn zus Margaretha van Parma aan als landvoogdes over de Nederlandse gewesten. Aan haar bieden driehonderd edelen op 5 april 1566 het zogeheten Smeekschrift aan waarin ze oproepen de Inquisitie af te schaffen. Eén van Margaretha’s raadgevers zegt over de aanbieders ‘ce ne sont que des geux’, het zijn maar bedelaars. Zo is de term ‘Geuzen’ geboren.
Een golf van vernielingen in katholieke kerken en kloosters volgt, de Beeldenstorm. Filips II slaat terug door het aanstellen van de hertog van Alva als gouverneur-generaal van de Nederlanden. Hij arresteert en vermoordt een aantal edelen. Willem van Oranje kan ontsnappen.
Met de Geuzen bereidt hij een invasie voor. De Geuzen houden zich vooral op het water op. Min of meer toevallig brengt de wind hen op 1 april 1572 voor de kust van Brielle. De Brielse veerman Jan Pietersz. Koppelstock gaat aan boord bij de Watergeuzen en keert terug naar het stadsbestuur van Brielle met een boodschap: de Geuzen willen de stad als aanvoerbasis en transporthaven gebruiken.
De stadsraad van Brielle vergadert urenlang. Het duurt admiraal Lumey van de Watergeuzen te lang. Twee groepen Geuzen trekken naar Brielle. De Noordpoort wordt geramd en de Zuidpoort staat open. De Geuzen nemen die avond Brielle in.
Een tegenaanval van het leger van koning Filips II volgt op 5 april. Via Zwartewaal rukken de troepen op naar Brielle. Stadstimmerman Rochus Meeuwisz. bedenkt een list: hij hakt het Nieuwelandse Sluisje open waardoor de polder rond Brielle vol water loopt. De Spanjaarden trekken zich terug.
De dagen erna trekken zowel de Spaanse troepen van Filips II als de Geuzen plunderend door steden en het platteland. Sommige steden sluiten zich aan bij de opstandelingen van Willem van Oranje, anderen scharen zich achter Filips II.
Rotterdam is verdeeld. Het protestantse deel van de inwoners steunt Willem van Oranje. Het stadsbestuur is op de hand van Filips II. Spaanse versterking voor het stadsbestuur arriveert op 7 april 1572 in Rotterdam. Delfshaven en Schiedam zijn dan al in handen van de Geuzen.
Vanuit Rotterdam willen de Spanjaarden Delfshaven heroveren. Op 8 april willen de Spaanse troepen via de Oostpoort Rotterdam binnentrekken. De Oostpoort van de stad staat ter hoogte van het huidige Oostplein. De vroedschap (het stadsbestuur, red.) staat de komst van de Spaanse troepen toe, maar de bevolking houdt de Spanjaarden bij de Oostpoort tegen.
Na bemiddeling van een pastoor kunnen de Spanjaarden de volgende dag de stad alsnog binnentrekken. Afgesproken is dat ze in kleine groepen naar binnen mogen. De bevolking vindt dat de Spanjaarden zich daar niet aan houden en er ontstaan gevechten.
Veertig Rotterdammers dood
Spaanse troepen slaan daarbij zo’n veertig Rotterdammers dood, onder wie oud-burgemeester Jan Jacobsz. Roos en de smid Swart Jan. Die laatste zou aanvoerder zijn geweest van het gewone volk. In de Rotterdamse wijk Oude Noorden herinneren de Zwart Janstraat en Burgemeester Roosstraat aan hen.
Korte tijd later kiest het stadsbestuur van Rotterdam de zijde van Willem van Oranje. Steeds meer steden kiezen voor hem of worden door de Geuzen veroverd. Op 25 juni 1572 schaart Dordrecht zich achter Oranje. Dat gebeurt niet helemaal vrijwillig; de Watergeuzen dreigen met blokkades die de handel zouden stil leggen.
Naast de oorlog om onafhankelijkheid van Spanje, speelt ook een religieuze kwestie. Katholieken zijn het mikpunt van de protestante Geuzen. In verschillende plaatsen worden priesters vermoord. Als de Geuzen eind juni 1572 Gorcum innemen, worden alle katholieke geestelijken gevangen genomen.
Ze worden dagenlang gefolterd en verleid hun geloof af te zweren. Op 5 juli worden de negentien per vrachtschuit naar Brielle vervoerd. Daar worden nog vier priesters uit andere plaatsen bij hen gevoegd. Bij de verhoren en terechtstelling vallen er vier weer af, waarna negentien geestelijken in de nacht van 9 juli naar een gesloten en geplunderd klooster in Rugge, even buiten Brielle, worden gebracht.
Van het vernielde klooster staat alleen de turfschuur nog overeind. Daar zijn de negentien opgehangen aan de houten balken van de schuur. Hun lichamen worden verminkt en in de turfschuur begraven. In 1675 zijn de negentien geestelijken door paus Clemens X heilig verklaard onder de titel Martelaren van Gorcum. In de 18de eeuw koopt de katholieke kerk de grond en bouwt er een houten kapel, die later wordt vervangen door een stenen kerk. De contouren van de turfschuur worden met betonnen randen aangegeven.
Deze Martelaren van Gorcum worden elk jaar op 9 juli herdacht met een Nationale Bedevaart. Maar het hele jaar door trekken pelgrims naar Brielle om te bidden en de gedachtenis aan de geestelijken die vermoord zijn om hun geloof, hoog te houden.
Ook dit jaar wordt stil gestaan bij de dood van de katholieke geestelijken die hebben geweigerd hun geloof op te geven. De Nationale Bedevaart georganiseerd door het Bisdom Rotterdam vindt op 9 juli 2022 plaats in de Bedevaartskerk HH Martelaren van Gorcum in Brielle.
Illegale Statenvergadering
Terug naar juli 1572. Dan verzoekt Willem van Oranje de steden die aan zijn kant staan om een Statenvergadering te organiseren. Dat is een illegale en dus risicovolle onderneming. De Nederlanden worden nog altijd geregeerd door koning Filips II. De hertog van Alva is landvoogd en de graaf van Bossu is stadhouder.
Dordrecht neemt het voortouw en organiseert van 19 tot 23 juli in het Augustijnenklooster deze Eerste Vrije Statenvergadering. Vertegenwoordigers van twaalf steden komen bijeen. Het gaat naast Dordrecht om Haarlem, Gouda, Leiden, Gorinchem, Oudewater, Alkmaar, Hoorn, Edam en Monnickendam. Vertegenwoordiger van Willem van Oranje is Marnix van Sint Aldegonde. Ook aanvoerder van de Watergeuzen Lumey is aanwezig. Steden als Amsterdam, Rotterdam, Schiedam en Brielle komen niet.
De twaalf steden nemen in Dordrecht een aantal belangrijke besluiten. Ze erkennen Willem van Oranje als Stadhouder van Holland. Ook verklaart de vergadering dat Van Oranje als voornaamste lid van de Staten-Generaal het recht en de plicht heeft om Nederland te behoeden tegen onderdrukking door vreemdelingen. Zolang de koning in Spanje zit, heeft Willem van Oranje daarom de taak om als beschermer van het land op te treden. Lumey wordt tot gouverneur benoemd.
Vrede van Munster
Ook wordt besloten dat de steden financieel gaan bijdragen aan de opstand tegen de Spaanse overheersing geleid door Willem van Oranje. De oorlog tussen Spanje en de Nederlanden zal nog jaren voortduren. In januari 1648 tekenen gezanten van Spanje en van de Nederlanden na lang onderhandelen in het nu Duitse Münster een vredesverdrag. Na ratificatie daarvan wordt op 5 juni de vrede afgekondigd. Filips II en Willem van Oranje maken dat niet mee.
Willem van Oranje wordt in 1584 door de katholieke Baltazar Gerards vermoord. Hij wordt opgevolgd door zijn zoon prins Maurits. Koning Filips II overlijdt in 1598. Zijn zoon Filips III volgt hem op. Ten tijde van de vrede van Münster staat Filips IV aan het hoofd van Spanje. Prins Maurits is in 1625 opgevolgd door zijn halfbroer prins Frederik Hendrik. In 1647 is zijn enige zoon prins Willem II zijn opvolger.
Het Dordtse Augustijnenklooster waar de Eerste Vrije Statenvergadering is gehouden, is verbouwd tot het museum Hof van Nederland. Daar wordt elk jaar herdacht dat op die plek ‘Nederland is geboren’. Ook dit jaar wordt in Dordrecht uitgebreid stil gestaan bij deze gebeurtenis van 450 jaar geleden.
