Maikel bedenkt rampscenario's die nu onwaarschijnlijk lijken maar toch zomaar kunnen gebeuren

Ooit was Lenssen het prototype-jongetje dat bij de brandweer wilde. Dertig jaar later werkt hij bij de afdeling cirsisbeheersing van de veiligheidsregio en nu is hij de regionaal operationeel leider van de planningsstaf Oekraïne. Dat is een speciaal team van de brandweer, politie, ambulance, gemeenten en Havenbedrijf Rotterdam, aangevuld met zogeheten vitale partners als Stedin, Eneco (energie) en Evides (water).

Het crisisteam stelt zich alleen maar de vraag: wat bedreigt ons en hoe erg is dat? De focus ligt daarbij op veiligheid en voortbestaan van de regio en haar burgers. Hij heeft geen glazen bol, maar door zijn jarenlange ervaring kan hij wel de verschillende risico’s bedenken en scenario’s uitwerken. "Think the unthinkable, dat is wat ik doe."

Vroeger keek Lenssen graag naar rampenfilms. Toen leken veel verhaallijnen onwaarschijnlijk. Inmiddels weet hij beter. "Wie had nou ooit kunnen bevroeden dat twee goederentreinen precies onder een snelwegviaduct tegen elkaar zouden botsen, waardoor het treinverkeer tot in Zürich stilstond? Het gebeurde in 2009 in Barendrecht. De uitbraak van een pandemie leek wel mogelijk, maar dat we dan net als in de Tweede Wereldoorlog een avondklok zouden invoeren? Nee, dat leek niemand waarschijnlijk. En toch gebeurde het vorig jaar, zelfs met rellen tot gevolg."

Tegenwoordig heeft Lenssen een dagtaak aan het uitwerken van de gevolgen van de Russische invasie in Oekraïne. De economische sancties raken namelijk ook de Rotterdamse haven. De containers met Russische goederen stapelen zich op en Russische schepen worden geweerd. Nu is daar ook een importverbod van Russische kolen bijgekomen. Alleen een importverbod van olie en gas ontbreekt nog aan het sanctiepakket van de Europese Unie. Toch wordt daar nu ook al rekening mee gehouden.

"Als planningsstaf proberen we de gevolgen en risico’s die de oorlog in Oekraïne met zich meebrengt in kaart te brengen. Alleen de opvang van vluchtelingen behoort niet tot mijn pakket." Alle bestaande plannen worden tegen het licht gehouden. Moet er iets aangepast worden? Waar zitten de kwetsbaarheden? Welke voorbereidingen heeft iedereen getroffen? Welke knelpunten zien ze? En wat zijn de effecten op bepaalde gebieden?

Dat gebeurt normaal gesproken ook al, maar door de situatie in Oekraïne zijn sommige plannen versneld gecheckt. Het blijft niet alleen bij een hoop papierwerk. De rampenscenario’s worden ook gereregeld nagespeeld. "Door met elkaar te oefenen ben je veel beter op elkaar ingespeeld als het er echt op aan komt", weet Lenssen.

Een reëel scenario zou dus een acuut tekort aan gas kunnen zijn. Sommige sectoren, gebieden of landen kunnen daardoor in de problemen komen. Ook de Russen zelf kunnen elk moment besluiten de gaskraan dicht te draaien. Is er dan een Plan B?

Jazeker, zegt Lenssen. Maar in dat geval heeft niet zijn team, maar het ministerie van Economische Zaken & Klimaat de leiding. Het ministerie heeft een crisisplan gemaakt, waarin de volgorde in escalatiestappen is vastgelegd. "We hebben natuurlijk wel het belang van de Rotterdamse haven aangegeven, maar we hebben geen directe invloed op de keuzes die gemaakt worden."

Het noodplan is een vertrouwelijk document, dat alleen op hoofdlijnen openbaar is. Zo is in het zogeheten Bescherm en Herstelplan Gas voor de zestig grootste bedrijven in kaart gebracht wat de maatschappelijke impact is als de gaskraan dichtgaat. "We zeggen voor de veiligheid niet uitgebreid wat de maatregelen zijn. Maar denk aan het gefaseerd afsluiten van bepaalde economische sectoren, een gebied of zelfs een hele provincie.”

Door de zachte winter en de gasvoorraden is het noodplan nog niet in werking gezet. "We proberen wel onze afhankelijkheid te beperken. Raffinaderijen kunnen olie verwerken tot brandstof; we kunnen meer vloeibaar aardgas invoeren of de gaskraan in Groningen verder opendraaien."

Als er toch krapte ontstaat, wordt volgens havenvereniging Deltalinqs grootverbruikers zoals kunstmestfabrieken en chemische bedrijven gevraagd het gasverbruik te verminderen. "Die bedrijven zijn daar zelf goed op voorbereid. Ze kunnen hun processen op een veilige manier stopzetten, maar dat kan wel voor overlast zorgen. Affakkelen bijvoorbeeld gaat gepaard met licht, geluid en soms zwarte rook met roetdeeltjes."

Een fabriek sluiten raakt een hele keten en heeft zware maatschappelijke en economische consequenties. Dat gebeurt dan ook niet zomaar. "De coronacrisis heeft laten zien hoe afhankelijk we van grondstoffen zijn en dat maakt ons kwetsbaar. Daarom bekijken we nu ook nadrukkelijk hoe we onze eigen broek kunnen ophouden."

Iedereen is ervan doordrongen dat burgers niet zonder elektriciteit, gas of water kunnen. Daarom hebben vitale partners als Stedin en Evides ook hun kwetsbaarheden in beeld gebracht. "Dat ligt in het verlengde van wat ze altijd al doen, alleen houden ze nu rekening met een andere schaalgrootte. Want of een wijk een paar uur zonder stroom of water zit, of dat ze helemaal geen water en elektriciteit meer kunnen leveren: dat is andere koek."

Is er een toekomstscenario wat hij écht onwaarschijnlijk acht? "Tsja, hoe ver wil je gaan met een vraag als ‘wat als’? We beperken ons nu primair tot scenario's die redelijkerwijs voorstelbaar zijn. En dan is er vast nog een scenario dat we ons niet hadden kunnen voorstellen..."