Energietoeslag 'ontoereikend' voor minima om rekeningen te betalen

Selma* kon eind vorig jaar haar ogen niet geloven toen ze haar nieuwe maandafrekening voor het verbruik van energie zag: die steeg van 181 naar 404 euro. En vorige week volgde er nog een klap voor de Dordtse. Toen ze voor het computerscherm zat kwam ze erachter dat ze samen met haar man blijkbaar nét iets teveel verdient om de nieuwe gemeentelijke energietoeslag van 800 euro te krijgen. En dat terwijl het gezin met vier kinderen de broekriem al moest aanhalen om het hoofd boven water te houden en boodschappen te kunnen blijven doen. "Ik kon het nauwelijks geloven, dit is echt enorm balen", zegt ze geschokt.

Net als in andere gemeenten komen ook in Dordrecht de mensen met de kleinste beurs in aanmerking voor een eenmalige tegemoetkoming van 800 euro. Selma en haar gezin lieten deze winter de verwarming uit en haalden al maandenlang een minimum aan boodschappen. "Die zijn veel duurder geworden. Ik koop echt alleen nog basisproducten", zegt ze. "Geen luxe meer." Daarmee lukt het min of meer om binnen budget te blijven. Ze had haar hoop gevestigd op het extraatje van de gemeente om hun bestaan financieel weer wat kleur te geven. Maar dat dus werd een koude douche.

Wethouder Peter Heijkoop van Dordrecht én portefeuillehouder Sociale Zaken bij de Vereniging van Nederlandse Gemeenten maakt zich zorgen over de huishoudens die tussen wal en schip vallen. "Er is een grote groep mensen die eigenlijk wel recht heeft op hulp maar die toch niet krijgt. Denk aan werkende mensen met een laag inkomen. Deze mensen worden enorm hard geraakt door de stijgende energieprijzen en de daardoor stijgende kosten voor levensonderhoud. Ze zijn niet in beeld bij ons en zijn dat ook niet bij het rijk. Voor hen is er geen hulp beschikbaar. Daardoor kunnen ze diep in de problemen komen en in de schulden raken."
Het hele systeem moet nog op toeren komen. Maar voor mensen die tot 120 procent van een bijstandsuitkering verdienen is er eenmalig bedrag van 800 euro beschikbaar, de energietoeslag. De gemeente Dordrecht schroeft de grens op eigen kosten op tot 130 procent van het wettelijk sociaal minimum. Maar ook dat is eigenlijk nog onvoldoende, zegt Heijkoop. "Deze mensen staan gewoon om acht uur 's ochtends op om te gaan werken. Voor de lagere middeninkomens is een stijging van de energierekening met vierhonderd euro per maand gewoon niet op te vangen. Vergis je niet: dit is een enorme groep.

Landelijk gaat het echt om honderdduizenden gezinnen. Deze mensen worden onvoldoende geholpen."
De hulp vanuit Den Haag is mooi maar ontoereikend, vindt Heijkoop. Neem een gezin zoals dat van Selma en haar man die net teveel verdienen voor steun maar die toch financiële problemen hebben. "Hier helpt alleen grote verandering in het belastingstelsel. Den Haag moet dit repareren. Door gewoon te werken kom je niet rond. Ook het minimuminkomen moet omhoog. Dat heeft tijd nodig." Tot die tijd moet financiële verlichting via de gemeente komen. "Al is dat een lapmiddel."

Ook Rotterdamse ombudsman Marianne van den Anker krijgt verontruste telefoontjes. "Mensen maken zich zorgen. Wij horen verhalen van mensen bij wie de energierekening ineens van 150 euro naar 450 euro per maand stijgt." Wat daarbij voor onduidelijkheid zorgt, is dat verschillende gemeenten verschillende hulp bieden. Waar Dordrecht de grens opschuift tot 130 procent van het wettelijk sociaal minimum, kiest Rotterdam ervoor om 800 euro uit te delen tot 120 procent.

Hoe dat kan? Een woordvoerder van de Vereniging Nederlandse Gemeenten (VNG) legt het uit. "Gemeenten mogen zelf bepalen wanneer ze uitkeren. Ze mogen zelf bepalen aan welke groep ze hoeveel energietoeslag uitkeren. Hierdoor ontstaan verschillen tussen plaatsen."

Ook verschillen de momenten van uitbetaling. Aan mensen die een uitkering krijgen via de gemeente, is het relatief gemakkelijk om uit te betalen. Het is voor gemeenten lastiger om mensen op te sporen die op een andere manier weinig inkomsten hebben en daarom in aanmerking komen. Dat moeten deze inwoners zelf aanvragen. Niet alle gemeenten faciliteren die mogelijkheid op dit moment.

Op de website van de gemeente Rotterdam staat bijvoorbeeld dat Rotterdammers de toeslag kunnen aanvragen vanaf 2 mei. Tot voor kort was het nog onduidelijk wanneer mensen dat konden aanvragen. Maar op aandringen van ombudsman Van den Anker is de gemeente met deze datum gekomen. De tijd dringt, merkt Van den Anker. "De energierekeningen komen al binnen." En daarnaast loopt ook de inflatie op. "De stijging van de kosten van levensmiddelen raakt dezelfde mensen onevenredig hard."

Heijkoop hoopt als wethouder van Dordrecht dat iedereen in een positie als Selma zich toch meldt bij zijn gemeente. "Ook als mensen nét boven de grens verdienen, kunnen ze soms een energietoeslag krijgen. Als ze er gewoon niet uitkomen met hun begroting, hoe creatief ze er ook naar kijken, dan helpen we in zulke gevallen soms ook. Omdat we ze anders over een half jaar weer zien. Maar dan voor een schuldhulpverleningstraject."
Selma probeert zich ondertussen te herpakken en is blij dat het lente is. "Zon is altijd goed voor een mens én het scheelt in de stookkosten." Ze wil het allemaal een paar dagen laten bezinken en gaat dan nog eens proberen om een toeslag aan te vragen. "Misschien heb ik het niet goed gedaan en heb ik iets verkeerd ingevuld. Ik ga mijn aanvraag samen met het wijkteam doen. Ik hoop dat het dan wel lukt."

Ron van den Bovenkamp, wonend in het Rotterdamse Delfshaven, behoorde tot de groep mensen van wie de energiemaatschappij failliet ging. “In november stelden ze me daarvan op de hoogte.” De curator kwam erbij en bepaalde wie de nieuwe leverancier werd. “Ik kreeg een variabel contract aangeboden. Het maandbedrag stelden ze uiteindelijk vast op 206 euro. En dat was een schatting in november, nog voordat de oorlog uitbrak in Oekraïne. De jaarafrekening kan en zal waarschijnlijk hoger zijn. Bij mijn vorige energiemaatschappij betaalde ik maandelijks 110 euro.”

Ron krijgt een AOW, maar verder geen pensioen. “Ik ben altijd zelfstandige geweest. Ik heb twee horecabedrijven gehad.” Voor iemand met alleen een AOW is een verdubbeling van het maandbedrag en een onzekere jaarafrekening een probleem. Ron houdt zijn hart vast. “Het loopt allemaal helemaal uit de klauwen. En ik zal niet de enige zijn in zo’n situatie. Zo’n verdubbeling, en de extra afrekeningen al helemaal, zijn niet te betalen van de 1240 euro die ik maandelijks krijg.”

Als hartpatiënt met vier hartinfarcten achter de rug, heeft hij geleerd om niet te piekeren. “Ik geniet van elke seconde en probeer zoveel mogelijk ontspannen door het leven gegaan. Uiteindelijk komt het allemaal wel goed. Die eindafrekening is over acht maanden, dus waarom zou ik daar nu over in de piepzak zitten.”

Van den Bovenkamp is blij met de bepaling van de overheid waarmee hij voor 800 euro gecompenseerd kan worden. Alleen één probleem: “Ik zit niet in de bijstand. Naar mij wordt het niet automatisch overgemaakt. Ik wacht op de webpagina van Rotterdam waarbij ik de compensatie kan aanvragen. Maar voorlopig zit ik in onzekerheid terwijl de rekeningen binnenkomen. Voor een andere regeling kwam ik niet in aanmerking omdat ik teveel verdiende met mijn toeslagen en AOW.”

Hij draait op koude dagen de temperatuur in zijn huis niet meer al te hoog. En roken? “Misschien ook maar mee stoppen. Te duur. Dat zou trouwens ook beter zijn voor mijn gezondheid.”