Zeldzame vondst: een 16e-eeuws skelet met mogelijk het syndroom van Down

Nog even wat minder ver terug in de tijd: juli 2021. Bij graafwerkzaamheden voor de verbouwing van het Oude Raadhuis in Oud-Beijerland stuitten archeologen van SOB Research op zes graven. Opmerkelijk, want in alle historische kaarten van het gebied liggen de graven buiten de grenzen van het kerkhof. "We wisten uit ervaring dat we hier archeologie konden verwachten, maar we hadden geen begravingen verwacht", vertelt Jeroen Ras, de archeloog die het onderzoek leidt.

Van de zes graven blijkt er nog maar één helemaal intact. De rest is tijdens eerdere graafwerkzaamheden in de jaren '80 vernield. Volgens Ras kwamen de graven in die tijd al aan het licht, maar werd de archeologische waarde ervan toen nog niet goed ingeschat. "Er is toen besloten om geen onderzoek te doen", vertelt Ras. "Zo ging dat toen altijd. Onderzoek betekent vertraging. Drie keer om je heen kijken of niemand kijkt, en verder."

De gemeente Hoeksche Waard besluit dit keer wél dat de intacte kist grote wetenschappelijke waarde heeft en laat hem uitgraven. Een feest voor de archeologen, want dit betekent dat de kist uitvoerig onderzocht kan worden. "Als archeologen normaliter begravingen opgraven, doen ze dat in het veld. Met alle beperkingen en tijdsdruk van dien. Wij hebben besloten om de kist naar boven te takelen en naar een veilig plek af te voeren."

En dat bleek de juiste zet. Samen met Vita Schouten, studente aan de Universiteit Leiden die onderzoek doet naar menselijke botresten, werd de kist vervolgens 'gezeefd'. Daarbij worden de aarde en de klei gescheiden van de botten. "Zo hebben we bijvoorbeeld het hele gebit teruggevonden, en we hebben ook alle vingers: kleine botelementen", vertelt Ras enthousiast.

Maar nog veel opmerkelijker dan haar tanden en vingers, was de schedel van de vrouw: de schedeldelen bleken nooit te zijn dichtgegroeid. "Dat heet metopisme", legt Ras uit. "Bij de meeste mensen vergroeien die delen tussen nul en twee jaar oud, maar dat is hier niet gebeurd." Volgens Ras was het Schouten die opmerkte dat dat kenmerkend is voor mensen met het syndroom van Down.

"Dit wordt in archeologische context bijna nooit aangetroffen", vertelt Ras. "We weten natuurlijk dat er mensen met het syndroom van Down waren, maar het is heel zeldzaam dat je het aantreft. Er is er ooit één in Frankrijk gevonden uit 500 na Christus. Het mooie van deze vondst is natuurlijk dat we hem integraal geborgen hebben."

Om te bepalen of de vrouw echt het syndroom van Down had, moet er eerst een DNA-onderzoek worden gedaan. Voor dat onderzoek wordt een kies van de vrouw gebruikt, maar zo ver is het nog niet. "Er is nog geen geld voor DNA-onderzoek", vertelt Ras ietwat teleurgesteld. "Het zou mooi zijn als er een fonds opstaat dat ons wilt helpen." Volgens Ras zou het onderzoek 'keihard uitsluitsel' geven of de vrouw het syndroom van Down had of niet.

"Er zijn plannen om misschien een gezichtsreconstructie te maken. Dan moet je wel goed weten hoe iemand eruit ziet en of ze het syndroom van Down hadden", beargumenteert Ras. Omdat het gebit van de vrouw compleet is, hoopt hij dat de kies bij een eventueel DNA-onderzoek intact blijft.

Als uit nader onderzoek blijkt dat de vrouw daadwerkelijk het syndroom van Down had, zou dat volgens Ras inzicht kunnen geven in de manier waarop men er daar in de late middeleeuwen mee om ging. De vrouw zou gezien de omstandigheden wel eens van goede komaf kunnen zijn geweest. "Ze is met alle egards begraven: mooi in een kist, op het westen gericht. Maar dus wel buiten het kerkhof', vertelt Ras. In de kist werd ook een speld aangetroffen, maar geen kleding. "Het zou kunnen dat de vrouw bij haar begrafenis een lijkwade aan had, zoals gebruikelijk was in die tijd, die was vastgemaakt met spelden."

Naar het leven dat de vrouw in Oud-Beijerland had, kunnen we alleen maar raden. Ras: "We weten dat Oud-Beijerland is ontstaan rond 1560, en dat het een heel welvarende handelsplaats is geweest. Ze zal rond 1550 geboren zijn, dus het zou goed kunnen dat ze een geruime tijd in het vroege Oud-Beijerland heeft rondgelopen."

Ras hoopt dat het onderzoek de financiële steun krijgt die ze nodig hebben om verder te graven in het verleden van de vrouw. "We zijn wel zover dat we wat met de kist willen doen. Als die uitdroogt, blijft er niks van over." Volgens Ras heeft het Museum Hoeksche Waard gezegd dat zij de kisten gaan conserveren. "Dat is heel mooi."

Ongeacht wat de toekomst brengt, Ras wil de vrouw graag op een zo eerbiedwaardig mogelijke manier onderzoeken. Ze krijgt dan ook niet, zoals in het verleden wel vaker bij opmerkelijke skeletten gebeurt, een naam. Denk bijvoorbeeld aan 'Treinie', het 7000 jaar oude skelet van een vrouw die in 1997 bij Hardinxveld-Giessendam werd opgegraven. "Ik vind dat maar niks. Ik ga iemand niet een naam geven die ze niet had", zegt Ras resoluut.