BRAND

Een felyx-loods in Capelle aan den IJssel ging in vlammen op, wetgeving om dat in de toekomst te voorkomen ontbreekt

De felyx-loods in Capelle aan den IJssel staat in lichterlaaie
De felyx-loods in Capelle aan den IJssel staat in lichterlaaie © MediaTV
Een grote brand in een felyx-loods vorig jaar lijkt geen toeval. Het pand was chaotisch, medewerkers gingen onzorgvuldig met brandgevaarlijk materiaal om en felyx sloeg adviezen inzake brandveiligheid van de veiligheidsregio in de wind. Rijnmond sprak met (oud-)medewerkers en accu-experts, zij zijn bezorgd. Het incident is illustratief voor een groter probleem: de noodzakelijke wetgeving om dergelijke toestanden te voorkomen ontbreekt.
De rook is zwart en lijvig. De wolken zijn dermate dik dat de veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond tweemaal een NL-Alert verstuurt, met daarin de oproep dat omwonende moeten binnenblijven en de ramen sluiten. Een woonbuurt wordt gedeeltelijk ontruimd en tientallen huishoudens worden opgevangen in een sporthal. Hun woningen worden preventief besproeid door de brandweer.
Het zijn de gevolgen van een uitslaande brand bij elektrische deelscooterverhuurder felyx in Capelle aan den IJssel aan de Radarstraat op 18 november 2021. Het vuur ontstaat ’s avonds, de brandweer is de hele nacht bezig met blus- en bergingswerkzaamheden. In het gebouw zijn op het moment van de brand twee busjes, tientallen scooters en honderden accu’s aanwezig. Het betreft lithium-ion accu’s: batterijen die licht ontvlambaar en moeilijk te blussen zijn.
(Oud-)Medewerkers maakten zich al langer zorgen om de brandveiligheid bij felyx. Zij verklaren tegen Rijnmond dat er onzorgvuldig met lithium-ion accu’s werd omgesprongen aan de Radarstraat. Als dat gebeurt, is de kans op brand aanzienlijk, zeggen experts. Zij zijn ongerust, maar instanties leggen uit dat felyx wettelijk gezien niets fout deed en doet. Hierdoor is ingrijpen lastig.

Expansie

De eerste felyx-scooters verschijnen in de zomer van 2017 in Amsterdam, na lang overleg met de gemeente. Daarna gaat het hard. In 2018 wordt uitgebreid naar Rotterdam en in 2019 naar Den Haag. Inmiddels zit felyx in Groningen, Enschede, Den Bosch, Delft, Eindhoven, Haarlem en grote delen van Zuid-Holland. Felyx heeft zodoende opslaglocaties door heel het land. Daar worden e-scooters gerepareerd en accu’s en overig materiaal opgeslagen.
Zo ook in Capelle aan den IJssel. Sinds wanneer felyx daar gevestigd zit, weet de Capelse gemeente niet precies. Felyx huurt de loods van een derde partij en mag zich conform het bestemmingsplan gewoon op het bedrijventerrein vestigen. Een vergunning is niet nodig, de deelscooterverhuurder hoeft zich enkel bij de DCMR Milieudienst Rijnmond te melden.
Uit een evaluatierapport na de meest recente brand blijkt dat de deelscooterverhuurder er al zeker sinds 24 september 2020 zit, dan ontstaat er namelijk voor het allereerst brand: een scooter fikt vóór het gebouw af. De DCMR Milieudienst ontdekt in november 2020 pas dat felyx op het bedrijvenpark huist, tijdens een gebiedscontrole. Na een volgend brandincident, op 28 oktober, leert ook de gemeente dat felyx op het bedrijventerrein huis: in een defecte accu ontstaat kortsluiting, er ontstaat dusdanig veel rook dat er twee bluswagens op afkomen.
Bluswerkzaamheden bij het brandincident van 28 oktober 2020
Bluswerkzaamheden bij het brandincident van 28 oktober 2020 © MediaTV
Op 4 december 2020 krijgt felyx bezoek van de veiligheidsregio. Vanwege de incidenten krijgt het bedrijf advies over brandveiligheid. Er wordt onder andere geadviseerd om accu’s in brandwerende kluizen op te laden, te zorgen voor cameratoezicht en beter bereikbare blusmiddelen. Ook adviseert de veiligheidsregio dat er een ‘clean floor policy’ wordt ingevoerd: volgens de veiligheidsregio houdt dit in dat je netjes omgaat met de materialen die je bezit.

Rommeling en chaotisch

Na de grote brand van november 2021 blijkt dat een deel van die adviezen in de wind zijn geslagen. In het begin tracht felyx in Capelle om de raad op te volgen, maar door de harde groei van het bedrijf wordt weer overgestapt naar de oude manier van werken, schrijft het rapport. Gesprekken met vier (oud-)felyx-medewerkers*, die anoniem willen blijven, bevestigen deze uitkomst. Ze waren werkzaam als ‘swapper’: ze reden rond in elektrische bussen gevuld met accu’s om ervoor te zorgen dat iedere felyx-scooter voorzien is van een volle batterij.
Zij vertellen dat de loods in Capelle chaotisch was. Door de snelle groei van het bedrijf waren er niet genoeg brandwerende kasten om de accu’s in op te laden, zoals de veiligheidsregio aanraadde. Een deel van de lithium-ion accu’s werd daarom in open stellages opgeladen.
Het was rommelig in de loods, zo wijzen aangeleverde foto’s door de (oud-)swappers uit. Het pand staat vol scooters en elektrische bussen, overal bevindt zich karton: op de grond, in containers en zelfs bovenop stellages waarin accu’s opladen. Het verantwoordelijkheidsgevoel in de Capelse loods ligt laag volgens de (oud-)medewerkers: er wordt onvoorzichtig met lithium-ion accu’s omgegaan, tijdens het tillen wordt er soms ‘een slinger’ aan de batterij gegeven waardoor ze hard neerkomen.
De meest recente brand begon bij een opladende lithium-ion accu. Er ontstond een thermal runaway: een faalmechanisme dat leidt tot zelfverhitting en (mogelijk) tot brand. Hierdoor ontstond een kettingreactie met de overige accu’s in de loods – ‘een paar honderd’, volgens de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond – waardoor die in zijn totaliteit werd verwoest.

Wat maakt lithium-ion accu’s gevaarlijk?

De getuigenissen van de medewerkers, aangeleverde foto’s en overige bevinden zijn voorgelegd aan een drietal onafhankelijke deskundigen. Zij vinden allen dat de deelscooterverhuurder forse risico’s nam in de omgang met lithium-ion accu’s, maar wijzen erop dat felyx wettelijk niets fout deed.
Eerst: wat maakt lithium-ion accu’s gevaarlijk? "Het is een optelsom", zegt Peter Coppes. Hij is onafhankelijk technisch onderzoeker, wat inhoudt dat hij technische ongevallen uitdiept, waaronder accubranden. Coppes somt op: "lithium-ion accu’s zijn brandbaar, kunnen uit zichzelf ontvlammen, zijn lastig te blussen en kunnen ontploffen. Een accu met kortsluiting moet langdurig worden gekoeld wil deze stabiliseren en geen gevaar meer vormen." Dat houdt in: in een ton water onderdompelen voor geruime tijd. Lastig, wanneer het om tientallen of honderden lithion-ion accu’s gaat.
Kortsluiting ontstaat sneller wanneer accu’s af en toe dreun krijgen. Het legt een zwakte bloot in felyx’ business model: gebruikers gaan onvoorzichtig om met deelscooters omdat het niet hun bezit is, zien de (oud-)medewerkers. Zo krijgen de twee lithium-ion accu’s waarvan iedere deelscooter is voorzien constant tikjes, die kunnen voor inwendige deformaties zorgen, zegt Coppes. Daardoor kan er direct of pas na dagen kortsluiting ontstaan. Coppes noemt lithium-ion accu’s ‘intrinsiek onveilig: “accu’s die een oplawaai hebben gehad moeten twee weken apart liggen, om zeker te weten dat ze niet in een thermal runaway belanden.”
De felyx-loods de dag na de brand
De felyx-loods de dag na de brand © MediaTV

Unanieme zorgen

Coppes is na het zien van de foto’s van de loods niet onder de indruk van de brandveiligheidssituatie. Volgens hem wijzen ze op ‘een bedrijf dat niet is ingericht op het verwerken van lithium-ion batterijen’, op basis van alleen al ‘gezond verstand’ keurt hij de veiligheidssituatie af. “Al met al een slordige, onverzorgde, niet goed georganiseerde hal zonder enige maatregelen voor de opslag van meerdere scooters met lithium-ion batterijen, behalve natuurlijk de blauwe (brandwerende, red.) kasten.”
Volgens Jay Smeekes, onder andere technisch specialist bij onderzoeksbureau F+E dat falende elektrotechnische systemen bestudeert, is het grootste probleem dat accu’s, scooters en karton kriskras door elkaar worden opgeslagen. “Als er één slechte accu tussen zit die ontbrandt, dan gaat de rest ook branden. In die zin heb je best een explosieve formule.” Hij wijst naar het karton op een foto: “Dat kan allemaal branden, hè? Wat je zou willen is dat het gedeelte waar de risicoproducten staan zoveel mogelijk gescheiden is van de andere spullen.” Zijn conclusie: “Dit is niet zoals het hoort.”
Ook Johan van Peperzeel is niet enthousiast over de brandveiligheidssituatie bij felyx. Hij is directeur bij Van Peperzeel BV, een bedrijf dat jaarlijks duizenden tonnen aan accu’s inzamelt en recyclet. Van Peperzeel benadrukt: je kunt niet veilig genoeg omgaan met lithium-ion accu’s. Van de drie deskundigen is hij het minst uitgesproken: “Ik zou het in ieder geval niet zo doen.”

Wettelijke leemte

Maar wettelijk doet felyx weinig fout. Want: “Tot op heden zijn er geen wettelijke eisen voor het opslaan van accu’s”, verklaart de burgemeester van Capelle aan den IJssel in het evaluatierapport. Ook de veiligheidsregio benadrukt dit meermaals: “Er kan wettelijks niets worden afgedwongen, er is simpelweg nog geen wetgeving voor.”
“Er zijn wel wetten over het vervoer van accu’s, maar niet over het opslaan ervan”, zegt Van Peperzeel. Die juridische leemte wordt spoedig opgevuld, zegt hij. Want er komt regelgeving aan die voorschrijft hoe accu’s moeten worden bewaard: de PGS 37-2. Het is een nieuw artikel in de Publicatiereeks Gevaarlijke Stoffen (PGS), een richtlijn voor het werken met risicovolle substanties en materialen. Het advies dat de veiligheidsregio felyx gaf over de brandveiligheidssituatie in de loods in december 2020 was gebaseerd op dit artikel.
Alleen strikt gezien is de PGS 37-2 geen wet, maar een regel. ‘Vrijblijvend advies’, volgens Coppes. Dat wordt bevestigd door Paula Bohlander van Stichting Koninklijk Nederlands Normalisatie Instituut (NEN), de organisatie die de PGS beheert. Veiligheidsregio’s hanteren de PGS bij adviezen over vergunningen en de Nederlandse arbeidsinspectie gebruikt het als referentiekader, maar ‘hij is niet wettelijk verankerd, totdat hij in het BAL wordt opgenomen’, zegt Bohlander.
Het BAL is het Besluit Activiteiten Leefomgeving en valt onder de Omgevingswet, daar moeten bedrijven zoals felyx zich wél aan houden. Volgens Bohlander is het de bedoeling dat de PGS 37-2 in het BAL wordt opgenomen, waardoor de opslag van lithium-ion accu’s wettelijk beschreven gaat zijn. Maar dat laat nog even op zich wachten. Eind dit jaar hoopt de NEN de definitieve richtlijn te publiceren, de opname in het BAL zal weer langer duren, denkt ze.
Een brandkast vol intacte accu's na de brand van 18 november 2021
Een brandkast vol intacte accu's na de brand van 18 november 2021 © Gemeente Capelle aan den IJssel

Eigen verantwoordelijkheid

Zonder wetgeving is het opslaan van lithium-ion accu’s de verantwoordelijkheid van bedrijven zelf. Achterstallige wetgeving is geen vrijbrief om onvoorzichtig te zijn, vindt Jay Smeekes. “Het is niet zo dat wanneer je dingen doet die nog niet zo bekend zijn, of nieuw zijn, dat je dan geen rekening met risico’s hoeft te houden.” Zeker als je weet wat de gevaren zijn. Het was immers al de derde brand bij felyx te Capelle en de veiligheidsregio heeft het bedrijf geadviseerd om brand te voorkomen.
De kwestie is groter dan felyx. Lithium-ion batterijen zijn overal te vinden: in elektrische auto’s, e-bikes en zelfs laptops. En met mondiale duurzaamheidsambities op de stoep zullen ze de komende jaren alleen maar vaker gebruikt worden – en daar zitten risico’s aan verbonden.

Reactie felyx

In een schriftelijke reactie laat felyx weten zich niet te herkennen in het beeld dat ‘veiligheid ondergeschikt is aan de groei van het bedrijf’ en dat het veiligheidsrisico’s wel serieus neemt. De e-scooterverhuurder zegt dat veiligheid en verantwoordelijkheid twee belangrijke pijlers in de bedrijfsvoering zijn. Ook wordt benadrukt dat het bedrijf voorloper is wat betreft het gebruik van brandwerende kasten. “Die hebben we op de Radarstraat getest (in de kasten is de brand ook niet ontstaan) en inmiddels zijn voor alle locaties brandkluizen aangeschaft, ondanks het feit dat dit geen wetgeving is en de aanschaf een flinke investering vraagt.”
Ook wordt benadrukt dat PGS-richtlijnen worden nageleefd, en dat eventuele stringentere wetgeving wordt aangemoedigd. “Daarnaast werken we samen met onder andere de veiligheidsregio Rotterdam om te kijken naar het introduceren van passend maatwerk hierop.”
Felyx benadrukt dat het een jong, snelgroeiend bedrijf is dat blijft ontwikkelen en leren. Nieuwe medewerkers worden onderworpen aan een reeks tests en dienen veiligheidsprotocollen te leren voordat zijn starten als swapper, ook wordt er op wekelijks basis met iedere swapper gesproken waar ‘suggesties vrij gedeeld kunnen worden’.
Het bedrijf vindt het onverantwoordelijk als een medewerker ‘een slinger’ aan een accu geeft, dat is ‘niet volgens de standaarden en regels die wij hanteren’. “Ondanks alle voorzorgsmaatregelen en protocollen is de veiligheid ook vooral afhankelijk van hoe dit wordt uitgevoerd: het blijft mensenwerk. Wij zullen het cultuuraspect nogmaals in de teams bespreken om de kans op zulke gevallen verder te minimaliseren, iets dat we overigens ook doen door het uitlezen van het rijgedrag van onze chauffeurs via gespecialiseerde software.”
* Van de vier medewerkers werk(t)en er drie bij de loods in Capelle aan den IJssel. De vierde werk(t)e bij felyx in Den Haag, met diegene is gesproken over felyx’ in het algemeen. Alle vier wilden anoniem blijven in verband met mogelijke repercussies.
Behalve de loods brandde ook het naastgelegen pand, Garage Smits, compleet uit
Behalve de loods brandde ook het naastgelegen pand, Garage Smits, compleet uit © MediaTV

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl