Wie bepaalt waar de klemtoon van een woord ligt?

Wie of wat bepaalt waar de klemtoon van een woord ligt? Ik hoor bij het nieuws verschillende uitspraken bij de woorden 'Maastunnel' en 'Schiphol'.

De plaats van de klemtoon is in het Nederlands ten dele onvoorspelbaar.

Het ligt ook aan de streek waar je opgroeit

bijv monoppoly of monopoooolie

De woorden kolibrie, politie en politiek hebben een sterk vergelijkbare vorm, maar de klemtoon ligt in deze woorden op steeds een andere lettergreep. Dat betekent dat voor ieder woord apart onthouden moet worden waar de klemtoon ligt. Ook verschilt de klemtoon voor hetzelfde woord vaak per streek. Bovendien kan bij homografen betekenisverschil worden uitgedrukt door klemtoon, bijvoorbeeld in het verschil tussen overdrijven en overdrijven, of tussen voorkomen en voorkomen.

Het Nederlands verschilt hierin van andere talen, zoals het Frans (klemtoon altijd op de laatste lettergreep), het Hongaars (klemtoon ligt altijd op de eerste lettergreep) of het Pools (klemtoon ligt altijd op de een-na-laatste lettergreep).

Toch blijkt de Nederlandse klemtoon ook niet helemaal willekeurig te zijn. De zogenoemde sjwa (de toonloze e aan het eind van mode) krijgt bijvoorbeeld in het Nederlands nooit klemtoon.