Drugsuithalers onder druk gezet door zware jongens: 'Nu doe je wat voor ons, zeiden ze'

Het is een bijzondere dag geweest in de rechtszaal en die dag krijgt een passend, nogal ongewoon, slot. Rayan* (34) heeft net te horen gekregen dat hij een jaar de cel in moet en verlaat onder begeleiding van politie de zaal. Dan stopt hij, draait zich om en vraagt: "Bent u de rechter die een enkelband heeft gedragen om uit te proberen hoe dat is?"

Dat kan Jacco Janssen, de rechter in kwestie, bevestigen. "Wat leuk dat u dat heeft gelezen”, zegt de man in de zwarte toga. Rayan vindt het op zijn beurt goed dat de rechter nu weet hoe zo’n straf in de praktijk voelt. Het is een vrolijke dialoog net nadat er een celstraf is opgelegd. Dan loopt Rayan door, heft zijn arm en wuift naar de drie rechters en griffier achter hun lange tafel. "Bedankt!"

Het past in de open sfeer van de nieuwe, zogenoemde STMK-zitting. Dat staat voor 'Snelle Toekomstgerichte Meervoudige Kamer'. Het is een experiment van de Rotterdamse rechtbank waarbij er direct een straf wordt uitgesproken, de verdachten snel op zitting komen en vooral heel goed wordt onderzocht met welke straf ze hun leven zo goed mogelijk weer op de rails kunnen krijgen.

Over snelheid gesproken: deze verdachten werden welgeteld 57 dagen geleden op heterdaad betrapt met gereedschap op zak op verboden gebied bij een container vol drugs. Normaal kan de aanloop tot de rechtszaak negen maanden of meer duren. De drijvende kracht achter het experiment is de rechter van vandaag, Jacco Janssen.

De zittingsdag mag dan ‘uitbundig’ eindigen, hij begint stroef. “Edelachtbare, ik weet dat ik fout bezig was, daar wil ik het bij laten”, luidt de eerste verklaring. Zoals vaak bij drugszaken zullen de verdachten zich vooral gaan beroepen op hun zwijgrecht. Bang als ze zijn om als ‘snitch’, als ‘rat’, aangemerkt te worden en het risico op vreselijke represailles te lopen. “Je hoort tegenwoordig vaak in het nieuws dat er handgranaten voor iemands huis liggen", zegt Imran. Hij zegt dat hij foto's krijgt opgestuurd van huizen van familieleden.

Daarom begint de zaak met zes filmpjes die de verdachten zelf hebben gemaakt tijdens het uithalen. Vermoedelijk deden ze dat voor hun opdrachtgevers. De beelden geven een ongekende inkijk in hoe uithalers te werk gaan. Buiten is het licht als er een geel zegel wordt opengeknipt, de deur van een zeecontainer zwaait open, de ruimte ligt vol met zwarte sporttassen met witte nummers erop gekalkt. We zien ook dat de mannen vanaf grote hoogte de tassen omlaag gooien. De containers zijn afkomstig uit Balboa, Panama.

“Ik heb samen met mijn dochter zitten kijken”, zegt rechter Janssen. “Ze telde dat u vier containers hoog stond. Ze vond dat u erg gevaarlijk werk deed.” Het is wellicht onconventioneel wat de rechter doet, maar het lijkt wel te werken. Beetje bij beetje gaan de verdachten praten. Er gebeurt wat de magistraten hopen: dat alle partijen samen tot een constructieve oplossing komen.

Dat verhaal van de verdachten is juist zo essentieel voor een straf op maat. Daarom hebben justitie en advocaten en rechtbank en reclassering vooraf contact gehad met elkaar. Wat is de situatie nu? En vooral ook: wat is de achtergrond waartegen het vermoedelijke misdrijf is gepleegd? Die ‘omerta’, zwijgplicht, wordt verbroken als de stille, duidelijk gespannen 26-jarige Chadi door zijn advocaat Haroon Raza wordt aangemoedigd een brief voor te lezen. Al weet iedereen: hij zal geen namen noemen.

“Ik ben 26 jaar, volg een opleiding in de zorg en werk als kapper. Ik ben mantelzorger voor mijn zieke ouders. Ik ben fijn en netjes opgevoed. Daar zit bij mij de plicht om voor hen te zorgen.” Chadi wordt emotioneel als hij dat vertelt. Ook legt hij uit hoe hij in de haven bij alle drugs belandde. “Jongens uit de buurt hebben mij ooit geholpen toen ik een conflict had. Later kwamen ze bij me terug. Nu doe je wat voor ons, zeiden ze. Ik kreeg een week van tevoren te horen: daar en daar moet je zijn. Ik kon niet anders. Het waren zware jongens.”

Hij vertelt ook over het gebrek aan rolmodellen in zijn Rotterdamse buurt, Kralingen-Crooswijk. “Veel jongeren hebben slechte bedoelingen. Ze hebben grote auto’s en mooie vrouwen. Ze doen slechte dingen.” De verdachten vertellen over ook over de soms honderden sollicitatiebrieven die ze schreven en waarop geen enkele geen uitnodiging kwam. Imran uit de wijk Feijenoord haalt zijn diploma boekhouden, maar krijgt nergens een betrekking. "Ik zie eruit als een stereotype Marokkaan. Blijkbaar ben ik de typische 'kutmarokkaan'."

Medeverdachte Youssef (27) kwam op straat te staan, had geld nodig en leende 6.000 euro van de verkeerde personen. Toen hij geen andere manier zag om dat bij elkaar te sprokkelen, nam hij een klus aan waarvan hij zelf ook wel wist dat het vermoedelijk niet in de haak was, vertelt hij. Nu zit hij al maanden vast en ziet zijn pasgeboren baby vooralsnog niet opgroeien. "Ik heb gemist dat ze tandjes kreeg", zegt hij met spijt.

Imran is jaren geleden al eens veroordeeld voor een drugsdelict. De toenmalige ‘investeerders’ wilden een ton van hem als schadevergoeding voor de mislukte deal. Met het uithalen van de partij van 899 kilo cocaïne kon hij die ‘fout’ weer ‘terugbetalen’. “Maar nu willen ze me niet meer, ik ben twee keer mislukt”, lacht hij wrang.

Het criminele pad is ook niet wat Imran zelf wil, betoogt hij vurig. Hij vertelt dat hij na zeven maanden ‘vrijwilligerswerk’ lekker draaide, personeel had en inmiddels vijfhonderd euro per dag verdiende met een installatiebedrijf in zonnepanelen. Maar de schuld uit het verleden bleef hem achtervolgen. “Dit zijn geen jongens om oorlog mee te hebben. Ik wist dat ik het moest doen."

Rechter Janssen reageert op de angst waarmee de jongemannen leven dat hen of hun familie iets wordt aangedaan. "Vreselijk lijkt me dat." Dat beaamt Imran. "Dat is het ook."

De officier van justitie vertelt over zijn tweestrijd. Aan de ene kant zijn er de verhalen, aan de andere kant is er de roep om vergelding. “Ik heb vandaag gehoord - en dat verrast me niet - hoe moeilijk het kan zijn om eruit weg te blijven. Wat voor methodes die organisaties toepassen om verdachten na een tijdje weer te confronteren met bijvoorbeeld een schuld. Waardoor je toch weer in ‘de business’ wordt teruggetrokken. Aan de andere kant kunnen we u ook niet zomaar op uw blauwe ogen geloven.”

Hij eist twee jaar celstraf en één jaar voorwaardelijk. Dat is minder dan hij zou kunnen eisen op grond van het wetboek van strafrecht.

“U heeft ons kunnen overtuigen dat het u niet heeft meegezeten”, zegt de rechter in zijn vonnis dat ruim een uur na de zitting volgt. Aan de andere kant stelt hij ook streng te moeten zijn, omdat uithalers met hun drugs de volksgezondheid in gevaar brengen en een keiharde criminele wereld in stand houden.

Als hij zijn vonnis uitspreekt (één jaar in de cel, anderhalf jaar voorwaardelijk en een lijst aan voorwaarden waar de verdachten aan moeten voldoen om vrij te blijven) zegt hij ook wat iedereen weet: “Dit is een eenmalig iets, volgende keer kan dit niet meer.” De verdachten knikken instemmend. Ze lijken het te beseffen.