Het verdwenen dorp Barendrecht

Het Middeleeuwse Barendrecht ligt in een grote polder: de Riederwaard. Daar liggen ook de dorpen Carnisse, Pendrecht, Ridderkerk en IJsselmonde. De dorpen hebben allemaal een kerkje.

De polder Riederwaard is ontstaan door het ontginnen van land en het aanleggen van dijken. "De Riederwaard wordt voor het eerst vermeld in een oorkonde uit 1214", weet Arco van der Lee. "Uit een andere oorkonde weten we dat er in 1264 in de Riederwaard een dorpje Barendrecht lag".

In die oorkonde schrijft de abt van de Sint-Paulusabdij in Utrecht onder meer dat er een kerk gebouwd zal worden in Barendrecht. De abt mag beslissen welke pastoor wordt benoemd. In die brief wordt overigens gesproken over 'Berendrech'.

Vanaf 1373 wordt de polder geteisterd door grote overstromingen. De dorpjes met hun kerken verdrinken. De overgebleven bewoners vluchten naar hoger gelegen plaatsen. Vertegenwoordigers van de graaf gaan eind 1374 en begin 1375 naar Carnisse om over het versterken van de dijk te praten.

Het is de laat. In oktober 1375 overstroomt de Riederwaard weer. De ambachtsheren krijgen dan van graaf Albrecht van Beieren (die ook graaf van Holland is) de opdracht om het gebied opnieuw te bedijken. In 1421 overstroomt de polder opnieuw. Van der Lee: "Er was geen houden meer aan, de Riederwaard verdween in de golven. En daarmee ook het dorpje Barendrecht."

Polder voor polder wordt het gebied daarna ingepolderd. Er komt een nieuw dorpje Barendrecht, dat in 1512 een kerk krijgt. Maar waar het eerste dorp Barendrecht heeft gelegen, is dan al niet meer bekend.

Wel ligt er tussen de Middeldijk en de Oude Maas een eilandje met de naam Den Ouden Dijck. Het is een restant van de oude dijk om de Riederwaard. Volgens de overlevering heeft daar in de buurt de kerk van het eerste Barendrecht gestaan.

Het eilandje komt in 1559 uitgebreid ter sprake als er voor de Provinciale Raden van Holland een zaak dient over visrecht in Barendrecht. Het is een zaak tussen de vissers en de bedijkers van het verdronken land. Om te weten hoe het zit met het visrecht moet vast gesteld worden waar het dorp en dijk ooit gelegen hebben.

Er worden maar liefst 138 jaar na de grote overstromingen drie getuigen opgeroepen. De 74-jarige Willem Adriaenszoon vertelt dat hij ruim veertig jaar ervoor het eilandje heeft bezocht. Bij laag tij is hij er met een visser naartoe gelopen. Op het oude kerkhof wroet hij in de grond en treft een geraamte in een kist aan. Hij neemt de schedel mee en brengt die naar het nieuwe kerkhof van Barendrecht, bij de Dorpskerk.

Een andere getuige is timmerman Jacob Cornelisse van 76 jaar oud. Hij heeft van zijn vader gehoord dat de kerk van Barendrecht tussen het eilandje en het dorp Heerjansdam heeft gestaan. Ook weet hij zich te herinneren dat een visser uit Heerjansdam van die plek ooit planken van doodskisten heeft weggehaald.

De jongste van de drie getuigen is de Job Aertszoon. Deze 42-jarige bevestigt dat het eiland Den Ouden Dijck verbonden is geweest met Heerjansdam. Ook weet hij dat er een kerk heeft gestaan tussen het eilandje het het dorp Heerjansdam.

"Uit luchtfoto's weten we nu waar een deel van de dijk van de Riederwaard heeft gelopen", aldus Arco van der Lee. "Maar de precieze plek van het oude Barendrecht is nog altijd niet duidelijk".

Het eilandje Den Ouden Dijck is in 1649 opgenomen in de Achterzeedijk. Van der Lee: "Over het stuk tussen het eiland en het dorp Heerjansdam weten we niets zeker". De bewoners van de Ziedewijdsekade 1 heeft in zijn tuin grote kloostermoppen (Middeleeuwse bakstenen) gevonden.

Dat zouden resten kunnen zijn van de kerk van het oude Barendrecht. "Of zijn ze door een overstroming op die plek terechtgekomen", is de vraag volgens Arco van der Lee. "Deze plek ligt trouwens tegen het huidige Heerjansdam aan".

In die omgeving is in 1993 onderzoek gedaan door de Historische Vereniging Barendrecht en de archeologen van het het Bureau Oudheidkundig Onderzoek Rotterdam (BOOR). Daarbij zijn resten van een boerderij gevonden uit ongeveer het jaar 1400. De plek is nu een archeologisch monument.

De afgelopen jaren is er veel veranderd in de polder. Land- en tuinbouw zijn vrijwel verdwenen en aan de 3e Barendrechtseweg is een nieuwe begraafplaats aangelegd. Die heeft de naam 'Den Ouden Dijck' gekregen.

De begraafplaats ligt ongeveer op de plek waar het eilandje Den Ouden Dijck heeft gelegen. "Als op die plaats iets in de grond zit, dan wordt dat door het pakket grond van de begraafplaats nog dieper de bodem ingeduwd", denkt amateur-archeoloog Ton Blinde van de Historische Vereniging Barendrecht.

Begin 2017 is er een theehuis geopend op de plaats waar het oude Barendrecht gelegen zou kunnen hebben. Van der Lee: "Ik heb het nagevraagd, ook daar is niets gevonden". De locatie van het oude dorpje Barendrecht is dus nog altijd niet met zekerheid aan te geven.

Vermoedelijk heeft het gelegen tussen de huidige begraafplaats Den Ouden Dijck en het dorp Heerjansdam. In dat gebied staan nu kassen die wellicht de komende tijd nog plaats moeten maken voor recreatiegebied. Arco van der Lee: "Als iemand daar dan kloostermoppen en resten van doodskisten vindt, dan kan dat maar één ding betekenen: we hebben Barendrecht teruggevonden!"