Het metro-ongeluk in Spijkenisse op lp, en nog zes wonderlijke platenhoezen uit de regio Rijnmond

Velen zullen zich het ongeloof nog wel kunnen herinneren bij het zien van de eerste beelden van het bizarre metro-ongeluk in november 2020, nu twee jaar geleden. In de vroege nacht van zondag op maandag denderde een metro bij station De Akkers in Spijkenisse dwars door het stootblok en bleef tien meter in de lucht op een kunstwerk hangen. Het rijstel strandde op een van de twee staarten van De Walvisstaarten, een kunstwerk van metro-architect Maarten Struijs. Al twintig jaar stond het kunstwerk in het verlengde van de twee hooggelegen metrosporen die bij dit kopstation ophouden.

Later heeft onderzoek uitgewezen wat allemaal een rol heeft gespeeld bij het ongeluk. Een te hoge maximumsnelheid op het traject, natte rails, te laat afremmen door de bestuurder en een te licht stootblok. Maar meteen na het ongeluk heerste vooral verbazing over de aanblik. Ontwerper Maarten Struijs beschouwde het nieuwe tafereel - een tafereel dat zich in volle glorie ontvouwde bij het eerste licht op maandagochtend - als een kunstwerk op zich. Het deed hem denken aan die rode BMW van het collectief Kunst & Vaarwerk, die door de reling van een parkeergarage bij het Weena lijkt te zijn gereden.

Het metro-ongeluk trok al snel hordes fotografen - amateurs en beroeps. Ook freelance fotograaf Arie Kievit spoedde zich die maandag naar metrostation De Akkers nadat hij over het ongeluk had gehoord en er de eerste beelden van had gezien. Vanuit zijn woonplaats Nieuw-Beijerland nam hij het pontje naar Spijkenisse. Hij was er zo, en hij schoot een hele serie foto’s voor zowel De Volkskrant als het AD. Voor de foto die De Volkskrant over twee pagina’s afdrukte had Arie een zodanig standpunt gekozen dat je nog iets zag van de begroeiing in het aanpalende park. “Dan heb je nog een klein beetje perspectief.”

De foto’s van Arie, en die van anderen, gingen de hele wereld over. De verwondering reikte ver. Wat was nou helemaal de kans dat een metrostel door het stootblok rijdt, precies op zo’n kunstwerk stuit en daarop blijft hangen?

De Amsterdamse min of meer avant-garde jazzpianist Oscar Jan Hoogland, die geregeld in het Rotterdamse kunstcentrum Worm optreedt, zag de beelden ook in het nieuws. En hij zag die geweldige foto van Arie Kievit in De Volkskrant. Een foto die aardig aansloot bij de muziek waar hij zelf mee bezig was, en ís: avontuurlijke jazz. Sinds 2014 maakt Oscar deel uit van het kwartet These Things Happen. Hij is de enige Nederlander, de andere drie muzikanten komen uit Chicago: saxofonist Keefe Jackson, contrabassist Joshua Abrams en drummer Mikel Patrick Avery.

Tussen de avant-garde ‘siens’ in Amsterdam, Chicago en Berlijn bestaan nauwe contacten. Oscar: “Ik heb in Chicago ook een fiets staan. Als ik daar een café in kom, dan is het: 'Hé Oscar'.”

In 2016 maakte het kwartet opnames in het Bimhuis in Amsterdam die nog steeds op plaat moesten verschijnen. En die foto van Arie Kievit in de krant leek uitermate geschikt voor de hoes. Oscar: “Er is een wisselwerking tussen die foto en de naam van de band en de muziek die we maken. We nemen veel risico tijdens het spelen waardoor er constant allerlei wondertjes kunnen gebeuren. Jazz zit natuurlijk vol met regels. Maar als je die regels verbreekt, gebeuren er de gekste dingen. Het gaat om het omarmen van de ongelukken. Ongelukken in positieve zin.”

“Verder zitten er in die foto een paar heel mooie thema’s die je ook in de jazz vindt. Jazz is vaak jungle én city. De wildernis en de stad die elkaar ontmoeten. En treinen-thematiek kom je ook veel tegen. Denk aan Take the A Train van Duke Ellington. En dan die krankzinnige walvis daar. Het nummer Wimpel op onze plaat sluit daar mooi aan. En als je ons nummer Aanhanghuis draait, hoor je die trein binnenkomen.”

En denken Amerikanen bij het zien van de hoes niet: knap gefotoshopt? Nee dus! Het is zoals gezegd daar ook op het nieuws geweest. Oscar: “Zelfs dáár zijn mensen die de beelden kennen.”

Een van de mensen die opveerden bij het uitkomen van de lp These Things Happen van de gelijknamige groep, is Paul Groenendijk uit Schiedam. Hij heeft bouwkunde gestudeerd en houdt zich al een tijd bezig met schrijven over architectuur, met het voeren van de beeldredactie bij allerlei uitgaven en met het verzamelen van muziek. In 2021 heeft hij een boek en een tentoonstelling gepresenteerd waarin zijn verschillende passies samenkomen: opvallende architectuur op platenhoezen. En dat onder de titel: Sonic Architecture.

De lp van These Things Happen is een mooie aanwinst binnen deze verzameling. Wat zijn verder hoogtepunten van Rijnmondse lp-hoezen? Voor dit verhaal hebben we er zes uitgekozen. Zes hoezen die ook staan afgebeeld in het hoofdstuk Rotterdam in het boek Sonic Architecture.

Wie Jerry Spencer is, of was, is vooralsnog onduidelijk - ook drummer John Engels weet het niet meer - maar de hoes van de plaat die Jerry vermoedelijk in de tweede helft van de jaren zestig heeft volgespeeld met zijn orgel is prachtig. Het beeld van Gabo dat voor De Bijenkorf staat, is van onderen gefotografeerd. Groenendijk: “Het is echt een eyecatcher. Al denk ik dat een hoop mensen het niet direct zullen herkennen. Die zullen het als abstract zien. Zeker in het buitenland.”

Een Amerikaanse lp uit 1984 met muziek van John Adams en Steve Reich, met op de hoes de parkeergarage van De Bijenkorf, gefotografeerd vanaf de hoek van de Aert van Nesstraat en het Aert van Neshof. Groenendijk: “Ik vind de hoes en de muziek heel goed bij elkaar passen. Die ritmische patronen van het beeld zitten ook in de seriële muziek van Steve Reich. Het is voor instrumentale muziek altijd lastiger om een soort sfeerbeeld te bedenken, maar dit werkt heel goed. Wie van die muziek houdt, zal die hoes ook wel mooi vinden.”

Lp uit 1969 van het religieuze zangkoor The Singing Ambassadors uit Rotterdam, met een hoesfoto genomen bij het begin van de Korte Lijnbaan, op een steenworp van De Doelen. Misschien onbedoeld straalt de foto een mooi contrast uit tussen aardse kooplust en tot bezinning stemmende zang. Groenendijk: “Het hoort misschien ook wel bij die tijd, dat zo’n koor niet in een kerk poseert maar op straat. Tussen de mensen. En ik vind die letters van de Lijnbaan heel mooi, die zijn heel karakteristiek.”

Lp uit 1968, uitgebracht door de Raad voor interkerkelijke straatprediking te Rotterdam-Zuid, met daarop meerdere religieuze koren. De titel zal zijn bedoeld als ‘Alleen Jezus redt’, maar doordat het zanggroepje op de foto er een tikkie verloren bij staat in de kale leegte van deze relatief jonge omgeving, kun je de titel ook anders lezen.

Groenendijk: “Ik denk dat de metro de nieuwswaarde was van die foto. Die was er nog maar net. Wat ik zelf mooi vind, zijn die twee architectonisch interessante gebouwen waar je links en rechts maar een stukje van ziet. Links de Zuidpleinflat van Van Tijen aan de Mijnsherenlaan, en rechts de directiekeet van De Bijenkorf die is verplaatst naar Zuid om dienst te doen als Kunstzaal Zuid. Dus twee dingen die bijzonder zijn zie je bijna niet, maar je ziet wel de leegte ertussen.”

Lp uit 1975, verschenen bij het vijftigjarig bestaan van de Harmonie Wilton-Fijenoord. In het industriële decor van de Schiedamse werf Wilton-Fijenoord zie je de bedrijfsharmonie - toch bedoeld als een vorm van ontspanning - er enorm stijfjes bij staan. Cultuur in een onpoëtische omgeving. Zoiets als dichtregels op vuilniswagens.

Ook wel opmerkelijk: de spelling op de portaalkraan. Er is de wijk Feijenoord, waar het bedrijf deels vandaan kwam, er is de voetbalclub Feyenoord, en er was dus de werf Wilton-Fijenoord. Inmiddels is die opgegaan in de scheepswerf Damen.

Lp uit 1968 van de legendarische Rotterdamse organist Joop Walvis (die een sterke uiterlijke gelijkenis vertoonde met de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken Henry Kissinger). De hoesfoto, kort na de opening van het eerste stukje van de Rotterdamse metro gemaakt, doet de vraag rijzen: wie gaat er nou in vredesnaam met zijn elektronisch orgel op het perron van de metro zitten? Vermoedelijk zat Joop daar ook niet echt, maar is hij in de foto geplakt.

Groenendijk: “En dat is heel goed gedaan. Die notenbalk op zijn orgel is helemaal uitgesneden. Dat is ontzettend veel werk. Of ze hebben die balk er later opgeplakt. Nu doet iedereen dat zo met Photoshop, maar vroeger konden mensen virtuoos knippen.”

En tot zover zeven ronduit curieuze platenhoezen met Rijnmondse taferelen. Afbeeldingen ter verpakking van muziek dus. De buitenkant. Maar het gaat toch om de muziek die óp die platen staat? Ja, meestal wel. Maar soms nauwelijks. Fotograaf Arie Kievit heeft bijvoorbeeld twee exemplaren liggen van de lp These Things Happen, met dus zijn foto van het Spijkenisser metro-ongeluk erop, maar beluisterd heeft hij de plaat nog niet. En dat met een goede reden. “Ik heb zelf geen platenspeler.”