Rotterdam is 75 jaar sterker door strijd, maar waar komt die leus vandaan?

Tatoeages, t-shirts, wenskaarten. 'Sterker door strijd' kom je in Rotterdam overal tegen. Ook in de Kuip. Zo prijkt het bijvoorbeeld op het enorme spandoek dat Feyenoordsupporters maken voor de bekerwedstrijd Feyenoord-Ajax in oktober 2015. Dit doek komt bij het kampioenschap van Feyenoord in mei 2017 aan het Shellgebouw te hangen.

Het is koningin Wilhelmina die het devies, zoals het officieel heet, aan Rotterdam toekent. Op 19 januari 1948 stuurt zij daarover een telegram aan burgemeester Oud. Ze laat hem weten deze woorden gekozen te hebben vanwege de 'moed en kracht waarmee de bevolking van Rotterdam alle beproevingen van de oorlog heeft gedragen en het belangrijke aandeel dat zij heeft genomen in de bevrijding des vaderlands'.

Burgemeester Oud stuurt meteen op 19 januari een telegram terug waarin hij zijn vreugde en erkentelijkheid uitspreekt. Op 22 januari informeert Oud de gemeenteraad, die op haar beurt ook weer een telegram naar de koningin stuurt waarin voldoening en opnieuw erkentelijkheid worden uitgesproken.

'Sterker door strijd' is dus niet zomaar een door Rotterdammers gekozen spreuk. Het is officieel verbonden met de stad Rotterdam. De leus is op een witte band toegevoegd aan het stadswapen van de stad.

Had koningin Wilhelmina een goed gevoel over hoe zij de Rotterdammers moest typeren? Met haar keuze voor 'sterker door strijd' heeft ze de spijker op z'n kop geslagen. De leus is omarmd en nog altijd veelvuldig te horen en te zien in Rotterdam.

"Zij verzint dat niet zelf", zegt bijzonder hoogleraar Stadsgeschiedenis aan de Erasmus Universiteit Paul van de Laar. "Mijn interpretatie is dat het is ingestoken vanuit Rotterdam. Misschien iemand uit het verzet? Mensen moesten worden meegetrokken in het verhaal van een stad die verloren was en weer opgebouwd werd."

Van de Laar denkt dat het toevoegen van 'Sterker door strijd' aan het stadswapen van Rotterdam is voorbereid in de stad zelf. Dat vermoedt ook Rob Noordhoek van Museum Rotterdam: "Een portret uit 1940 van de invloedrijke Rotterdammer K.P. van der Mandele verraadt misschien wel de herkomst. Op de lijst ervan staat 'Vulnere Fortior', wat 'sterker door een wond' betekent."

Karel Paul van der Mandele (1880-1975) wordt ook wel de schaduwburgemeester van Rotterdam genoemd. Al een dag na het bombardement van 14 mei 1940 is er in zijn tuin een bijeenkomst waarin de wederopbouw van de stad wordt besproken. Het portret van Van der Mandele is kort na het bombardement gemaakt. Op de achtergrond is de zwaar beschadigde Laurenskerk te zien.

"Het verschil tussen 'sterker door een wond' en 'sterker door strijd' is subtiel", zegt Noordhoek over de tekst op een plaatje op de lijst van het portret van Van der Mandele. "Minder stoer, maar misschien wel correcter. De kracht van het zwaar getroffen Rotterdam zit immers in de veerkracht van de Rotterdammers."

Van der Mandele is vanaf 1947 kamerheer in buitengewone dienst van koningin Wilhelmina. "Een link is dus goed mogelijk", schat Noordhoek in. Het schilderij hangt momenteel in het Schielandshuis in Rotterdam.

Het blijft in 1948 niet bij het Koninklijk Besluit om 'Sterker door strijd' toe te kennen aan het stadswapen van Rotterdam. Koningin Wilhelmina laat in mei van dat jaar weten de stad een beeld te willen schenken dat het devies moet verbeelden. Beeldhouwster Hank Hans krijgt de opdracht.

Het marmeren beeld dat zij maakt, zullen veel Rotterdammers kennen. Het staat midden in de hal van het stadhuis aan de Coolsingel. Deze naakte David van marmer heeft iets weg van de iconische David van Michelangelo in Florence. Maar Michelangelo's David verslaat Goliath met een steen, de Rotterdamse David velt een Duitse adelaar met een knuppel.

Het beeld, dat ook de naam 'Sterker door strijd' krijgt, wordt op 30 november 1951 onthuld. Wilhelmina is dan geen koningin meer, haar opvolger koningin Juliana onthuld het beeld. Prinses Wilhelmina is wel mee naar Rotterdam gekomen, het is de eerste keer na het troonsafstand dat ze bij een officiële aangelegenheid is.

In haar toespraak bij de onthulling van het beeld gaat koningin Juliana in op 'sterker door strijd': Sterker door strijd werd Rotterdam en zal dat blijven. Het streed in de oorlog, zoals heel Nederland streed, maar leed uitzonderlijk. Er wordt geen leed gedragen, of men herrijst sterker. Er wordt geen strijd gestreden, of men herrijst met nobeler doel voor ogen."

Als Juliana in mei 1952 de eerste steen legt voor de herbouw van de Laurenskerk, die door het bombardement van 14 mei 1940 zo zwaar beschadigd raakt, noemt zij opnieuw 'sterker door strijd': "de kerk met haar toren is het levende teken van de ziel van een stad, een ziel die sterker door strijd wordt."

De wapenspreuk wordt al een paar maanden na de officiële toekenning voor het eerst in Rotterdam gebruikt op een gedenkteken. Op het monument ter nagedachtenis aan gevallen personeelsleden van de Rotterdamse politie, dat in april 1948 wordt onthuld bij het hoofdbureau aan het Haagse Veer, staan de woorden 'sterker door strijd'.

De leus kom je tegenwoordig tegen op allerlei mechandise, maar ook in 1952 wordt de spreuk al op een handdoek gezet. In een advertentie in het Rotterdamsch Parool van 8 mei 1952 is de te zien dat een baddoek met 'Rotterdam sterker door strijd' erop bij de firma Bout aan Jonker Fransstraat 5 gulden en 50 cent kost.

En 'sterker door strijd' is ook overzee gegaan. Het plaatsje Rotterdam in de Amerikaanse staat New York krijgt in april 1953 toestemming om een nieuw zegel te gebruiken in navolging van de wapenspreuk van het Nederlandse Rotterdam. Het motto van het Amerikaanse Rotterdam is: Sterker door strijd.