Onderwijs niet opgewassen tegen drugscriminelen. Gaat extra geld helpen?

Het initiatief komt van twee agenten: Reinier de Groen en Thomas Schipper. Zij zien in Rotterdam-Zuid steeds meer jongeren zwichten voor het grote geld. Samen met de gemeente en andere organisaties ontwikkelden ze een lesprogramma speciaal voor middelbare scholieren, om hen te weerhouden van een leven als drugsuithaler.

Reinier de Groen: “En dat is hard nodig, want we vinden steeds meer jonge drugsuithalers in de haven. We willen het probleem voor zijn door hen in een veilige omgeving bewust te maken van de gevaren en de gevolgen van het snelle geld. Samen met acteurs proberen we ze weerbaar te maken door hen te leren krachtig nee te zeggen tegen ronselaars. De VR-bril geeft daarnaast net even een extra dimensie, daar komt meer emotie bij dan bij een gewone film.”

In de VR-experience krijgen de scholieren dilemma’s voorgelegd en worden ze geconfronteerd met de consequenties van hun keuzes. En zo ziet Chaera zichzelf door de bril op een pleintje staan waar jongens met geldflappen zwaaien en opscheppen hoe snel ze die verdiend hebben. Of zij misschien ook zoveel geld wil verdienen? De nieuwsgierigheid wint het van het verstand waarna ze in een zeecontainer belandt en met veel overmacht wordt aangehouden door de douane.

“Heel realistisch”, noemt het meisje met dreadlocks de scène achteraf. “Dit gaat in het echt ook zo. Vaak word je via via benaderd. Dan hebben ze je telefoonnummer of Snapchat doorgekregen en vragen ze of je iets voor ze wil doen. Je kan nee zeggen en dat zal ik altijd doen, want het geeft alleen tijdelijk geluk. Voor je het weet is het geld op en moet je wéér, want anders schieten ze je dood.”

Ze kent genoeg leeftijdsgenoten die wel voor de druk en verleiding zijn gezwicht. En zij niet alleen. Steeds meer jongeren in Rotterdam-Zuid worden benaderd om een klusje te doen in ruil voor geld of drugs. En een pakketje bezorgen of op de uitkijk gaan staan lijkt misschien onschuldig, maar langzaam worden ze zo wel de criminaliteit ingezogen. Dan is de stap naar een explosief bij een woning plaatsen of duizenden kilo’s cocaïne wegsluizen uit een zeecontainer niet meer heel groot. En een weg terug is er niet.

“Het gaat al mis op schoolpleinen in het basisonderwijs,” zegt George Leuver, directeur van de Rotterdamse Agnesschool. “De kinderen worden verleid met snus. Eenmaal verslaafd aan deze nicotinezakjes worden ze gedwongen er ook in te handelen.” Zelf zegt hij nog geen signalen te hebben ontvangen dat het ook op zijn school gebeurt. “Maar je hoort weleens dingen en ik maak me wel zorgen. Wij zijn extra alert en proberen ouders zo goed mogelijk voor te lichten over de mogelijke gevaren. Alleen worden sommige ouders daar zo angstig door dat ze hun kinderen niet meer buiten laten spelen.”

De zorgen van de directeur worden breed gedeeld. Want hoewel de jeugdcriminaliteit in Rotterdam volgens de gemeente afneemt, worden jongeren die wél over de schreef gaan steeds gewelddadiger. Burgemeester Aboutaleb: “Er is sprake van een zorgwekkende trend: grof geweld door steeds jongere minderjarigen. Drie tot vier procent van de 12- tot en met 22-jarigen wordt verdacht van een strafbaar feit. We maken ons de grootste zorgen om jongeren die in armoede en een onveilige thuissituatie opgroeien. Kinderen die van niemand het goede voorbeeld krijgen.”

Onderwijs, politie, gemeente en diverse instanties proberen al jaren met allerlei initiatieven leerlingen te behoeden voor een misstap. Van schoolmaatschappelijk werk, jongerenwerkers en CityStewards, tot Politiekids, Buro Halt, buurtvaders en Onwijze Moeders: allemaal proberen ze in en rond scholen grip te krijgen op jongeren die afglijden. Maar het is niet genoeg.

Wat ontbreekt is een structurele aanpak en een duidelijk jeugdbeleid, stelt directeur Sacha van de Graaf van Het Rotterdams vakcollege De Hef. De school staat midden in de wijk Feijenoord waar de problemen groot zijn. Hij probeert met zijn school een rustpunt te zijn in een woelige buitenwereld.

De straatcultuur wordt zoveel mogelijk buiten de school gehouden. “Leerlingen mogen geen petjes op, capuchons moeten af en vechten betekent een schorsing. We hebben kleine klassen en een uitgebreid zorgteam. Dat zorgt voor rust in de tent en een veilige omgeving voor leerlingen”, stelt Van de Graaf.

Maar het uitgebreide zorgteam en de extra begeleiding voor leerlingen worden betaald uit tijdelijke subsidies, zonder dat duidelijk is of die kunnen worden verlengd. “Dat geld zou eigenlijk permanent beschikbaar moeten zijn”, vindt de directeur. “Er is veel problematiek en dat is zorgwekkend. Alleen door stug vol te houden kan een zorgaanpak werken.”

Mogelijk dat de recente toezegging van het Rijk meer perspectief kan bieden. Deze week kreeg de gemeente te horen dat Rotterdam de komende tien jaar tien miljoen euro per jaar krijgt om crimineel gedrag van jongeren te voorkomen. Een compleet uitgewerkt plan ligt er nog niet, maar tientallen extra hulpverleners worden aangesteld en er komen speciale projecten op scholen en in de wijken op Zuid en in Delfshaven. Zo wil de gemeente vooral zwakke gezinnen helpen bij de opvoeding, (mentale) gezondheid en financiële problemen.

Volgens de burgemeester is het geld hard nodig omdat de problemen rond de drugscriminaliteit de laatste jaren explosief zijn toegenomen. Dit komt mede door de stevige aanpak van politie en douane in de Rotterdamse haven, zegt Aboutaleb. “Er worden zoveel kilo’s cocaïne in beslag genomen. De criminelen houden elkaar verantwoordelijk voor het misgaan van deze transporten. Afpersingen, intimidaties en aanslagen op woningen zijn het resultaat. En daarbij lopen ook ouders, broertjes en zusjes een risico.”

En zo is de drugsproblematiek van de haven naar de wijken verschoven en is het een probleem voor de hele samenleving geworden. Is het extra geld genoeg om het probleem te tackelen en jongeren uit de klauwen van de criminelen te houden? Martin Miles van Team Enkelband vreest van niet. Hij probeert met zijn organisatie ex-gedetineerden en jongeren die van school wegblijven op het rechte pad te houden met lezingen, talentontwikkeling en films.

“We lopen achter de feiten aan. De problematiek is te ernstig, Met die miljoenen euro’s extra gaan organisaties en stichtingen weer flinke beloftes doen, maar ze kiezen vaak alleen voor de makkelijkste groep jongeren. De moeilijke groep laten ze links liggen; dat is te veel werk. Deze jongeren kunnen alleen met maatwerk geholpen. Daarbij kun je niet vooraf voorspellen of het lukt.”

Ook over het initiatief met de VR-bril is hij kritisch, omdat het een eenmalige actie is terwijl deze jongeren veel meer begeleiding nodig hebben. “En het project komt van de politie. Die is onderdeel van het systeem waar jongeren juist tegen zijn. Daardoor voelen ze al bij voorbaat weerstand. Deze jongeren kun je alleen helpen als de politie samen optrekt met andere organisaties die wel in gesprek zijn met jongeren.”

Dat is ook precies wat er gebeurt. Het project is een samenwerking tussen Gemeente Rotterdam, politie, Stichting Jongerenwerk Op Zuid, Bureau Sketch, NPRZ, Stichting Citysteward en de scholen waar de les gegeven wordt. Miles geeft het project een kans, maar hamert op een evaluatie naar de effectiviteit ervan.

“Alle beetjes helpen en allicht zal er een zaadje worden geplant. Maar de aanpak moet breder. Je moet ze weerbaar maken tegen groepsdruk en ze motiveren om hun school af te maken of een dagbesteding te zoeken. Probeer bruggen te bouwen en aan te sluiten bij hun belevingswereld, vooral in het middelbaar onderwijs. Zorg voor een schrikeffect en laat ze het leven in de gevangenis niet verheerlijken."

En dan nog zal de verleiding van het grote geld voor sommige kwetsbare kinderen altijd groter blijven dan de tomeloze inzet van onderwijs en hulpverleners. Dat zeggen ook de jongeren zelf. Bij de presentatie van de VR-bril steken meerdere scholieren hun hand op als gevraagd wordt of leeftijdsgenoten toch nog voor het snelle geld zullen kiezen na het zien van deze gewelddadige virtuele werkelijkheid.

“Zeker weten,” zegt een jongen. “Nu met de camera’s erbij zeggen ze allemaal dat ze het niet zullen doen. Maar als je zo naar een pleintje loopt, zijn er vast jongens die toehappen.” Een meisje met een poezenshirt probeert dat beeld te nuanceren. “Iedereen denkt vast weleens ‘wat als?’. Maar als je langer nadenkt, doe je vanzelf een stap terug.”

Wat nu als je ouders uit huis gezet dreigen te worden. Ben je dan nog zo zeker dat jongeren geen verkeerde keuze maken, vraagt de jongerenwerker. Ja, zeggen sommigen, dat is een goede reden om toe te happen. Want in één nacht kan je zoveel geld verdienen dat de huur meteen kan worden afbetaald. Maar ook hier zijn de meiden het verstandigst: “Welk motief je ook hebt, een rechter zal dat niet begrijpen. Je brengt alleen maar jezelf en anderen in gevaar. En je ouders hebben je liever thuis dan in een kist.”