De waterschapsverkiezingen zijn wél belangrijk, je leest hier waarom

Ze zijn verantwoordelijk voor het onderhoud van dijken, voor het beheer van sluizen en voor de aanleg van begroeiing bij oevers en sloten. Maar de waterschappen doen nog veel meer dan dat. Hoe gaan we om met de gevolgen van extreem weer? Hoe houden we water schoon en betaalbaar? Juist met die vragen houden de waterschappen zich bezig. Het zijn (actuele) hoofdpijndossiers die de aandacht steeds meer vestigen op de waterschappen.

Dat onderschrijft Jan Bonjer, dijkgraaf van het waterschap Hollandse Delta, waaronder onder andere de Hoeksche Waard, Voorne-Putten, Goeree-Overflakkee en Rotterdam-IJsselmonde vallen. Met hem spreken we over de grootste uitdagingen die de waterschappen in de komende jaren te wachten staan.

Klimaatverandering. Uiteraard hebben ook de waterschappen er mee te maken en houden zich bezig met de vraag hoe wij ons hiertegen het best kunnen wapenen. Want of het nu extreme droogte is of extreme neerslag, het komt allebei steeds vaker voor. “Het weer wordt veel extremer, veel grilliger van karakter”, zegt Bonjer.

Een mogelijk gevolg daarvan? Extreme waterstanden. Is er sprake van enorme droogte, dan kunnen waterschappen ervoor kiezen om waterreserves aan te leggen. Maar dreigen er bijvoorbeeld overstromingen, zoals in 2021 in Limburg, dan kunnen ze ervoor kiezen om het water weg te pompen richting zee.

“Het weer valt moeilijker te voorspellen”, vervolgt Bonjer. “In 2021 hadden we watersnood in Limburg, ín de zomer. Dat kenden we niet en is een rechtstreeks gevolg van klimaatverandering. Zoveel regen in zo’n korte tijd in een klein gebied, dat is een groot probleem.”

Een jaar later was het niet extreme regenval, maar enorme droogte die tot kopzorgen leidden. “Ook dat is echt een heel groot probleem. Het waterschap levert - onder andere vanuit het Brielse Meer - water voor de procesindustrie in de Botlek. Dat mag niet te zout zijn. Sterker nog, dat moet zeer zoet zijn. Dat hebben we maar net kunnen volhouden, omdat het zo ontzettend droog was.”

En, zegt Bonjer, we moeten er rekening mee houden dat er ook jaren gaan zijn dat we zoveel te maken krijgen met wateroverlast als met droogte. “Klimaatverandering speelt over de hele wereld, maar juist in Nederland – door de ligging in de delta – zijn wij extra kwetsbaar. Wij wonen in die delta, in de lage landen in het benedenstroomse gebied van de rivieren. Dat is altijd al een spannend avontuur geweest, om daar gezond en veilig te wonen en leven. Dat avontuur wordt extra spannend door de klimaatverandering.”

Zoet water is schaars en wordt alleen maar schaarser. In totaal is slechts 3% van al het water op de wereld zoet. Ook dat is voor een deel het gevolg van klimaatverandering. En juist dat zoete water is om meerdere redenen belangrijk: voor de natuur, voor de stabiliteit van dijken, voor de industrie en voor de drinkwater- en elektriciteitsvoorziening.

“De waterschappen kunnen niet meer stoer zeggen: wij lossen alles op”, vertelt Bonjer. “We proberen zoveel mogelijk op te lossen, maar zeggen tegelijkertijd tegen landbouwers: u zult in toenemende mate rekening moeten houden met overlast. We zullen onze uiterste best doen om het zoete water in voldoende hoeveelheden aanwezig te laten zijn.”

Voor landbouwers is zoet water cruciaal. Droogte zorgt echter voor verzilting. Dit betekent dat het zoutgehalte in de bodem toeneemt, met als gevolg dat de bodemvruchtbaarheid en grondwaterkwaliteit afneemt. Dat heeft ook gevolgen voor de drinkwaterwinning.

Grondwater zie je niet, maar het belang ervan is groot. Door te laag grondwaterpeil kunnen dijken verzakken. Een te hoog grondwaterpeil is ook niet gewenst: dan is de landbouw de dupe en zijn weilanden voor koeien te nat om er te grazen.

De waterschappen doen hun best om watertekorten, verzilting en verdroging tegen te gaan. Dit kan bijvoorbeeld door water op te slaan, minder regenwater af te voeren via het riool of door bufferzones aan te leggen rond natte natuurgebieden. Ook op dit vlak staat het waterschap voor de nodige keuzes.

Vaak is rioolwaterzuivering één van de eerste dingen waar men aan denkt als het gaat om de waterschappen. Rioolwater wordt schoongemaakt alvorens het in de natuur terecht komt. Maar die rioolwaterzuivering wordt steeds duurder. Hoe viezer het water, hoe meer het kost om het te zuiveren. Alleen de 3 P’s (poep, plas en papier) mogen in het riool, maar de praktijk wijst uit dat we veel meer door het riool spoelen.

Neem medicijnen. En dat is een groot probleem, volgens Bonjer. Hij benadrukt dat ook daarin keuzes zijn te maken bij de komende waterschapsverkiezingen. “Er zijn partijen die zeggen: ja, we moeten het echt zodanig gaan doen dat we alle medicijnresten uit het water halen. Andere partijen zeggen: nee, dat moet je helemaal niet gaan doen. Je moet juist aan bewustwording werken, aan voorlichting en educatie. Je moet het bij de bron aanpakken en zorgen dat die medicijnresten niet meer in het riool terechtkomen. Dat zijn de keuzes.”

Of wat te denken van je buurman die ’s zomers meermaals zijn auto wast. Dat kan schadelijk zijn voor de kwaliteit van het oppervlaktewater. Tegelijkertijd moeten we bewuster omgaan met water. In Nederland verbruiken we gemiddeld 120 liter water per persoon per dag. Ook op dit vlak zijn bij de komende waterschapsverkiezingen keuzes te maken. Vind jij dat iedereen evenveel waterschapsbelasting moet betalen? Moet je beloond worden als je minder verbruikt? Of moet je juist extra betalen als een grootverbruiker bent?

Het draait in Nederland allemaal om de strijd om ruimte. We willen allemaal wonen, een goede natuur, goede landbouw en recreëren. Maar is het nog wel mogelijk om dat allemaal te combineren? Bonjer vraagt het zich af en vindt dat we in Nederland veel meer ‘out of the box’ moeten denken: het is tijd voor meer creativiteit. “We hebben in de historie meegemaakt dat we eigenlijk te weinig grond hebben om al die functies goed te kunnen uitvoeren. In het verleden hebben we niet voor niets de voormalige Zuiderzeepolders aangelegd en aan landwinning gedaan om expansie en groei van Nederland mogelijk te maken. Dat hebben we al een hele tijd niet meer gedaan.”

Die kant moeten we weer op, vindt Bonjer. “Want intussen groeit de bevolking en neemt de druk op de ruimte alleen maar toe. Nederland worstelt met ruimtegebrek.” En dus zegt Bonjer: we zouden in Nederland eens nadrukkelijker moeten nadenken over kunstmatige eilanden voor de kust.

“Ook om te kunnen voldoen aan ruimte voor energieopwekking, aan ruimte voor landbouw, aan ruimte voor recreatie. Als we binnen de huidige ruimte alles willen realiseren wat op het programma staat, dan hebben we tweeënhalf keer Nederland nodig. Dat hebben we niet. We moeten kijken hoe we functies slim kunnen combineren én we zullen moeten kijken of we iets kunnen doen aan nieuw land. En als dat eilanden zijn voor de delta – voor de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden – dan dragen die ook weer bij aan de verhoging van de veiligheid.”

Sinds 2009 kan de Nederlandse kiezer bepalen wie de waterschappen besturen. Voor die tijd waren het gemeenteraadsleden die bepaalden hoe de bezetting van het waterschap eruit zag. Ook politieke partijen doen sinds 2009 mee aan de waterschapsverkiezingen en het worden er steeds meer.

In Waterschap Hollandse Delta zijn er bij de aanstaande verkiezingen bijvoorbeeld vijf politieke nieuwkomers, die het totaal op elf politieke partijen brengt. En dat op een totaal van vijftien partijen.

De stelling dat de waterschappen steeds politieker worden, klopt volgens Bonjer deels. “Bij de waterschappen heb je altijd te maken gehad met een afweging van belangen.” Maar, voegt hij toe: door de afname van het aantal geborgde zetels (zetels in de waterschappen die bij voorbaat zijn gereserveerd voor het bedrijfsleven, boeren en natuurorganisaties) krijgen politieke partijen wel meer ruimte.

“Of je er nu van houdt of niet, het is een politieke arena. De besluiten die worden genomen en de belangen die worden afgewogen zijn met name door klimaatverandering echt heel groot. Ik begrijp mensen heel goed die zeggen dat je politiek moet weghouden bij het waterschap. Want wij moeten echt kijken – anders dan in gemeenten – naar de langere termijn.”

Bonjer vindt dat het vizier veel meer op de verre toekomst moet. “Wij moeten als waterschap nu bezig zijn met hoe de Zuid-Hollandse eilanden in 2100 nog steeds veilig zijn. We moeten het niet hebben over de waan van de dag. Politici zijn meestal geneigd om te denken tot de volgende verkiezingen. Hier moet je nadenken tot het eind van de eeuw.”

En dus, zegt Bonjer: ga op woensdag 15 maart niet alleen naar de stembus voor de Provinciale Statenverkiezingen, maar ook voor de waterschapsverkiezingen. “Want het gaat ook over geld. De waterschappen heffen zelf belasting, dan gaat het dus ook over de verdeling van de lasten. Dat is een politiek vraagstuk. Dan moet je eigenlijk gewoon gaan stemmen.”

Vraag jij je af op wie je kan stemmen en wat de standpunten zijn van de deelnemende partijen? Kijk dan HIER.