In tbs-kliniek de Kijvelanden leren bezoekers hoe het leven achter de muren is: 'We hebben allemaal barsten'

De traditionele open dagen van de tbs-klinieken waren even in het slop geraakt door corona, maar deze zaterdag kan het weer. In de Kijvelanden in Poortugaal is verspreid over de dag plaats voor drie groepen van 45 belangstellenden. Overwegend vrouwen, dat valt wel gelijk op. In een kliniek waarin alleen mannen worden behandeld.

De binnenkomst gaat via detectiepoortjes, die 'pieploos' gepasseerd moeten worden: alle metalen voorwerpen dienen in een bakje te worden gelegd. 'Pieploos', het is een gevleugeld begrip geworden sinds de gijzeling in de Kijvelanden van 1 maart 2020. De vriendin van een van de tbs'ers wist met haar rok met gespen (en verstopte wapens) de portiers om de tuin te leiden. Sindsdien zijn alle veiligheidsmaatregelen verscherpt.

De gijzeling van 2020 heeft lange tijd als een schaduw over de kliniek gehangen. Inmiddels is de rust weergekeerd, zegt directeur bedrijfsvoering Joep Adank. "In heel 2022 hebben we niet één incident en niet één onttrekking aan het verlof gehad."

Cijfers, het is hét antwoord van de klinieken op de beeldvorming. De eerste groep bezoekers op de open dag wordt ontvangen met koffie, cake én cijfers. In 2021 ging er 68.052 keer een patiënt op verlof en in slechts twaalf gevallen kwam hij niet direct terug of liep weg van de begeleider. Dat is in 0,017 procent van de gevallen.

Nog een cijfer dat met enige trots wordt gepresenteerd: de kans dat een veroordeelde in herhaling valt, is vele malen lager na tbs-behandeling dan na detentie. Tbs-klinieken noteren 29,6 procent recidive tegen 75 tot 80 procent voor het gevangeniswezen. Tbs met dwangverpleging wordt opgelegd als een ernstig misdrijf wordt gepleegd onder invloed van een psychiatrische stoornis. Gemiddeld duurt de behandeling acht jaar.

De groep is onder de indruk. Een bewoonster uit Rhoon zegt dat de buurt vroeger wel kritisch was over de komst van de kliniek, "maar je hoort er eigenlijk niemand meer over." Haar dochter werkt al twintig jaar in de Kijvelanden. "Als er sirenes klinken of een helikopter, dan schrik je toch even. Kijk maar wat er toen met Arnd Otten is gebeurd."

Sociotherapeut Arnd Otten werd in 2017 doodgestoken door een patiënt van de Kijvelanden. Het zijn dit soort grote incidenten die de media halen. Teammanager Fleur, die de cijfers presenteert, is zich bewust van de grote impact van dit soort drama's. "Maar incidenten zijn niet kenmerkend voor deze sector. Daarom is het ook zo fijn om een en ander uit te leggen op een dag als deze."

De groep gaat naar de sporthal van de kliniek. Zo'n plek waarover de buitenstaander kan zeggen: moet dat nou, al die luxe? Sportagoog Nicole kent alle clichés. "Ik doe dit al meer dan twintig jaar en met veel plezier. Sporten is meer dan een beetje lol. Veel mannen die hier komen zijn solistisch geweest, egoïstisch. Hier moeten ze leren in teamverband te spelen. Anderen zijn passief, moedeloos, die zet je letterlijk in beweging."

Hetzelfde geldt voor de ruimte waar niet zomaar een beetje wordt gekladderd, maar aan beeldende therapie wordt gedaan. Een patiënt (vanwege de privacy worden geen namen genoemd) laat een serie kleurrijke, geschilderde maskers zien. "Geel is voor mij de kleur van de hoop. Ik heb hier leren praten over mijn emoties, over mijn schaamte heen. Kijk, hier heb ik mijn gezicht getekend, mét littekens". Een bezoeker knikt. "We hebben allemaal barsten."

Een dagbesteding is belangrijk voor tbs-patiënten om hun leven op orde te brengen. Er is een fietsenmakerij in de Kijvelanden en een werkplaats voor houtbewerking. "Hij maakt wat zijn ogen kunnen zien", wordt gezegd over de patiënt die bij een nog kaal frame staat. De man oogt verlegen. "Het is wel mooi dat je ergens trots op kan zijn."

In de werkplaats hangt het gereedschap zorgvuldig op haakjes aan de muur. Teamleider Tim: "Je moet in één oogopslag kunnen zien dat er een schroevendraaier ontbreekt. Dan gaat direct de kliniek op slot. Het leidt ook tot sociale controle, want niemand vindt dat leuk."

Naar buiten dan. Dat wil zeggen: naar een binnenplaats, waar niet alleen een groot sportveld is, maar ook een bloemenkwekerij. En er worden wat dieren gehouden, zoals geiten, schapen en hangbuikzwijntjes. Een paar weken geleden zijn lammetjes geboren. Directeur Adank wil net uitleggen dat de geboorte zo leuk te zien was door opgehangen camera's in het schuurtje, als medewerker Hennie hem 'corrigeert': "Die camera's? Tsja, het zijn natuurlijk wel tbs-geiten en -schapen hè. Ze kunnen altijd ontsnappen."

Staand bij de bakken met bloemen zegt een patiënt dat hij het jammer vindt dat er niet meer voor de buurt wordt gedaan. "Ik heb in Veldzicht gezeten en daar deden we klusjes voor het dorp. Het zou toch mooi zijn als de bewoners hier plantjes konden kopen."

Directeur Adank zegt dat het een grote wens is dat de omwonenden meer bij de kliniek worden betrokken. "Maar dat ligt gevoelig. Bij de bouw van de kliniek is bijvoorbeeld afgesproken dat bewoners nooit op verlof mogen binnen de gemeente Albrandswaard."

Vlakbij de stallen komt binnenkort een uitbreiding: nieuwe units waar nog eens 24 patiënten behandeld kunnen worden. Joep Adank kijkt rond op het binnenterrein. "Het gaat hier wel wat krapper worden allemaal. Maar het is noodzakelijk: er zijn overal lange wachtlijsten. Dat zijn veroordeelden die maar in de gevangenis zitten te wachten tot ze kunnen doorstromen." In de Kijvelanden is momenteel een wachtlijst van ongeveer dertig patiënten.

Het zijn golfbewegingen. In 2010 zijn klinieken gesloten, nu is de behandelingsmethode weer 'populairder' geworden en moet er worden bijgebouwd. Al is de politiek nog niet onverdeeld positief. Adank: "We hadden hier laatst Fleur Agema van de PVV op bezoek. Als het aan haar partij ligt, dan moet de kliniek morgen dicht. Maar ze ging in gesprek met patiënten, ik vond het aandoenlijk. Je zag dat die ontmoetingen anders waren dan zij in haar hoofd had."

Niet alleen zijn er wachtlijsten, net als in de hele GGZ is er een personeelstekort. De Kijvelanden heeft ongeveer twintig vacatures. De 23-jarige Donna uit Rotterdam is ook naar de open dag gekomen. Ze studeert psychologie en wil verder in de klinisch forensische psychologie. "Dit is wel mijn richting, ja. Ik vind de sfeer hier heel prettig, veel vrouwelijk personeel. Zo'n kliniek is een soort mini-maatschappij. Ik zie mijzelf hier wel rondlopen."

De Kijvelanden bestaat uit meerdere afdelingen die alle de naam van een mineraal dragen. De afdeling Robijn is sterk groepsgericht: hier zitten bijvoorbeeld patiënten met een antisociale stoornis. Op 'Onyx' verblijven patiënten met een licht verstandelijke beperking, op 'Jade' en 'Olivijn' patiënten die zeer intensieve zorg nodig hebben of vluchtgevaarlijk zijn.

Iedere afdeling heeft een eigen woonkamer en keuken, waar zelf wordt gekookt. Een bezoekster: "Wat gebeurt er nou als de een spaghetti wil en de ander macaroni?" "Dat is echt een probleem", zegt een patiënt met een stalen gezicht. Dan lachend: "Dat regelt zich vanzelf." Hij gaat ons voor naar zijn kamer. Hij heeft muziek opgezet, er is sfeerverlichting en er liggen chocolaatjes klaar.

Ook de rondlopende bezoekers zeggen het nog maar eens: "Heel anders dan in de media." Ze kunnen ook vergelijken met hun eigen werkervaringen: gehandicaptenzorg, een kliniek voor ouderen met psychische problemen. Want dat valt wel op: de groep lijkt geen doorsnee van de samenleving. Joep Adank: "Ja, je zou het liefst ook mensen binnenhalen die heel kritisch zijn op het systeem van tbs. We zouden dit eigenlijk veel vaker moeten doen."

De rondleiding eindigt in de recreatieruimte. Er staat een biljart, er is beperkte toegang tot internet en er is een bescheiden winkeltje. In de bibliotheek kunnen dvd's worden gehuurd, ook porno. Míts daar toestemming voor is vanuit de kliniek. "Je moet daar wel speciale modules voor halen", weet een patiënt te vertellen.

De man zegt al wat jaartjes in de Kijvelanden te zitten en is razend enthousiast over het systeem van tbs. "99 procent hier is oké, één procent komt in de media." Hij geeft de bezoekers van de open dag een boodschap mee: "Verspreid buiten dat hier goede dingen gebeuren."