Maquette verwoeste binnenstad Rotterdam in het museum: 'Meer dan gebouwen en stenen, het is emotie'

De negen vierkante meter grote maquette is de blikvanger van een nieuwe presentatie in het museum aan de Coolhaven. Op de presentatie staat de stad die er niet meer is centraal en is aandacht voor de emotie die dat voor Rotterdammers met zich meebrengt.

Want emotie over die verwoeste stad is er bij Rotterdammers nog altijd. Bij stadsgenoten die de stad van voor het bombardement nog kennen, maar ook bij mensen die de vooroorlogse stad niet hebben meegemaakt. "We merken dat in Rotterdam fascinatie is voor de stad die nog steeds zo snel verandert, maar zeker voor die traumatische verandering na het bombardement", legt Noordhoek uit.

"Dat spreekt tot de verbeelding. Je ziet iets wat je herkent, maar ook wat totaal anders is, maar het is wel jouw stad. Mensen voelen echt wat bij die stad. Dus dit is wel een presentatie over gebouwen en stenen, maar het is ook heel veel emotie. Het betekent iets voor de mensen, het is iets wat ze missen, het is verloren. Het is meer dan een maquette, er zit veel meer achter voor Rotterdammers."

De maquette is in de jaren 50 gebouwd op basis van kadastrale tekeningen, luchtfoto's en straatfoto's. "Ze hebben er jaren over gedaan", weet Noordhoek. "De maquette heeft een schaal van 1 op 1000 en is gemaakt door het Bouwcentrum in opdracht van het Historisch Museum Rotterdam, onze voorloper."

Herkenningspunten op de maquette zijn bijvoorbeeld de Laurenskerk, het stadhuis en het Witte Huis. Die gebouwen kennen de mensen van nu en ze stonden er in 1939 ook al. Daarmee komt de stad van toen tot leven. Zelfs mensen die de stad van voor het bombardement niet kennen, missen die stad, merken ze bij Museum Rotterdam '40-'45 NU.

Noordhoek: "Ja, dat merken we heel sterk. Op bijvoorbeeld Facebook en Instagram zijn er allerlei groepen over te vinden en boeken over oud-Rotterdam zijn niet aan te slepen. Mensen zijn ermee bezig. Er staan nog steeds stemmen op om verloren gegane gebouwen te herbouwen, de steen van de Bijenkorf komt terug, mensen die het niet hebben meegemaakt, kunnen de stad in hun gedachten wel dromen. Dus ze missen iets wat ze nooit gekend hebben."

Het was de huidige wethouder voor Werk en Inkomen Tim Versnel die zich een paar jaar geleden als raadslid hard maakte om herinneringen aan het oude Rotterdam levend te houden. Daarom kreeg hij van Cultuur-wethouder Said Kasmi ook de eer om de opening te verrichten. Van de maquette is een 3D-scan gemaakt die de basis vormt voor een bronzen exemplaar dat eind dit jaar aan de Wijnhaven moet komen te staan. Dat vloeit voort uit het idee van Versnel om het oude Rotterdam in het straatbeeld te laten zien.

Tijdens de feestelijke opening is de wethouder onder de indruk van de maquette: "Ik vind dat ze het echt fantastisch hebben gedaan, het is heel inspirerend om die gebouwen te zien en je eraan te vergapen, maar je kunt ook in je verbeelding door die vooroorlogse stad wandelen. Ik denk dat dit een mooie manier is om die reis in de tijd te maken."

Eén van de eerste dingen die Versnel heeft gedaan in het museum is op zoek gaan naar de Paulus Potterstraat, de straat waar zijn oma in 1940 woonde: "Ze vertelde altijd dat ze op de brandgrens woonde, dus ik ben even gaan kijken". Hij lacht erbij als hij zegt: "Het klopt, de brandgrens loopt daadwerkelijk recht door die straat en zij woonde dus gelukkig aan de goede kant." De wethouder wordt weer serieus als hij vertelt dat zijn oma sprak over dat de verf van de voordeur was afgebrand en dat haar vriendinnetje aan de overkant haar huis kwijt was: "Je kunt het je niet voorstellen."

Naast de maquette als blikvanger, is een aantal iconen van Rotterdam te zien. Een icoon dat bombardement en sloophamer overleefde is het Schielandshuis. Verloren gegaan zijn vooroorlogse blikvangers als het oude beursgebouw, de Delfsche Poort en het oude raadhuis.

"We hebben gekozen voor paar iconische gebouwen, die demonstreren hoe Rotterdam met zijn gebouwde geschiedenis is omgegaan. Allemaal gebouwen die bedreigd werden ondanks dat ze bijzonder waren en kenmerkend voor de stad. Hoe Rotterdam met zijn geschiedenis omgaat, is niet iets wat pas na de oorlog gebeurde", weet Noordhoek. Als voorbeeld geeft hij het Schielandshuis uit de 17e eeuw: "Dat is afgebrand in 1864 en toen vrij liefdeloos opgeknapt. In 1935 is Boijmans eruit gegaan, het stond dus leeg. Dan is de vraag, wat moet ermee gebeuren?"

Er gingen in die jaren stemmen op om het Schielandshuis te slopen, maar daar ging de Rijksoverheid voor liggen. "Een particuliere stichting geeft geld om het op te knappen, maar er komen allerlei verborgen gebreken tevoorschijn, dus het bleek vrij duur te worden. Het raakte in een impasse." Dat was de situatie in mei 1940 en dan volgt het bombardement.

"Bij het bombardement werd het Schielandshuis niet geraakt en het werd ook niet getroffen door de brand erna. In de wederopbouwplannen was het op sommige tekeningen verdwenen of bleef alleen de gevel staan. Uiteindelijk heeft de gemeenteraad besloten het pand te behouden."

Deze verhalen vertellen het verhaal van Rotterdam, de stad die al voor het bombardement delen van het centrum sloopt voor nieuwe plannen. Noordhoek: "De Coolsingel was nagelnieuw, er stonden nieuwe moderne gebouwen, daar was heel veel voor gesloopt. Net als de Meent, die bestond niet, daarvoor is in de jaren 20 en 30 ook veel gesloopt."

Tot slot wijst Noordhoek nog naar de uiterste hoek van de foto van de Delfsche Poort. Hoog boven de daken van de huizen in de verte is een grote stoel te zien. "Ja, dat zagen we nu ineens, nu die foto zo is opgeblazen, dat was eerder niet opgevallen." Uiteraard gaat de historicus op zoek naar informatie over de stoel die kennelijk in 1915 ergens op een dak in Rotterdam staat. "Na wat zoeken blijkt het inderdaad een enorme stoel te zijn, op het dak van de meubelfabriek Leyden & Van Beest op de Gedempte Binnenrotte 24. Zo heb ik door deze tentoonstelling zelf ook weer wat geleerd", lacht Noordhoek.