Rotterdam staat stil bij het 'Vergeten Bombardement', maar waarom heet het zo?

Het slechte weer heeft ooggetuigen, nabestaanden en andere belangstellenden niet tegengehouden om de herdenking in Park 1943 in Rotterdam-West bij te wonen. Onder de aanwezigen ook burgemeester Aboutaleb van Rotterdam en leerlingen van scholen in de buurt.

Het park is aangelegd op de plek die op 31 maart 1943 zo zwaar is getroffen. Het vuur na het bombardement is er immens en bluswater niet voldoende voorhanden. In het park is ook het monument te vinden dat herinnert aan het bombardement: grote cijfers liggen omgevallen in het gras, samen vormen ze de datum van het bombardement 31 3 1943.

Burgemeester Aboutaleb benadrukt in zijn speech hoe belangrijk het is dat de verhalen gedeeld worden: "Want uw verhalen zijn belangrijk om te horen. We doen daarmee recht aan de levens van de mensen die midden in het leven stonden en plotsklaps werden weggerukt."

De burgemeester roept mensen op hun verhalen, foto's en herinneringen te blijven delen: "Wat daarmee houden we onze stadsgenoten en de geschiedenis levend." De burgemeester vergelijkt het met autorijden: "Je kijkt door de voorruit met je hebt ook de achteruitkijkspiegel nodig om je veilig op de weg te kunnen bewegen."

Naast toespraken zijn er tijdens de herdenking bloemen gelegd en is er één minuut stilte gehouden. Dit alles om het bombardement te herdenken. Een bombardement dat is uitgevoerd door Amerikaanse bommenwerpers die als doel de werf van Wilton-Fijenoord in Schiedam hadden. Een fout en slechte weersomstandigheden zorgen voor de tragedie in Bospolder-Tussendijken die in Rotterdam bekend staat als het Vergeten Bombardement.

De Rotterdamse historicus Emma Boeringa heeft onderzoek gedaan naar de naam 'Vergeten Bombardement. Bij het monument in Park 1943 vertelt Boeringa over haar opa en oma die uit Rotterdam-West komen. Van hen hoort ze de verhalen over de Tweede Wereldoorlog en dus ook over het bombardement van 31 maart 1943. De verhalen intrigeren haar zo dat ze er meer mee wil.

Ze onderzoekt waar de naam Vergeten Bombardement vandaan komt en waarom juist dit bombardement op Rotterdam die naam heeft gekregen. Boeringa vindt dat het bombardement van 31 maart 1943 op Bospolder-Tussendijken niet is vergeten: "Maar de wijk Bospolder-Tussendijken wel. Het heeft niet zozeer te maken met de gebeurtenissen, maar wel met hoe de wijk daarna is behandeld door de gemeente. De aandacht ging veel meer naar het centrum van de stad."

Dat vindt in de jaren 70 ook het wijkorgaan Bospolder-Tussendijken. "In 1978 is er een tentoonstelling met de naam Het Vergeten Bombardement. Het wijkorgaan wilde daarmee aandacht vragen voor het bombardement maar stiekem ook voor de wijk en de omstandigheden in de wijk. De huizen waren slecht, ze misten wijkvoorzieningen en er was nog steeds een gat in het hart van de wijk door het bombardement."

Vanaf dat moment wordt de naam het Vergeten Bombardement gebruikt, daarvoor komt die term nergens voor. "Daarvoor wordt er wel over het bombardement geschreven, dan wordt er gesproken over 'vergissingsbombardement' of over 'de gebeurtenissen van 31 maart 1943'."

Vergissingsbombardement vanwege de fout die de Amerikaanse bommenwerpers maken. Niet de woonwijk, maar de werf van Wilton-Fijenoord in Schiedam waar gewerkt wordt voor de Duitse oorlogsindustrie is het doel. Maar door een fout bij het herkennen van het doel en slechte weersomstandigheden komen de bommen op Bospolder-Tussendijken terecht. Er komen 453 mensen om, ruim 13 duizend mensen raken dakloos.

Jaren later zijn de gevolgen nog zichtbaar in de wijk. Bewoners voelen zich achtergesteld en het wijkorgaan grijpt 35 jaar na het bombardement de dramatische gebeurtenis aan om Bospolder-Tussendijken onder de aandacht te brengen. "Er is vrij weinig gedaan aan deze wijk na de oorlog", weet Boeringa. "In 1949 is wel een wederopbouwplan opgesteld. Ter vergelijking, met het wederopbouwplan voor het centrum is een paar dagen na het bombardement in mei 1940 al begonnen. De plannen voor deze wijk zijn in de vergetelheid geraakt. Pas bij de opkomst van de wijkdemocratie eind jaren 60 is er aandacht gekomen voor de wijk en de omstandigheden."

Het is dus het wijkorgaan Bospolder-Tussendijken dat de naam Vergeten Bombardement in 1978 introduceert, als titel van een tentoonstelling. "Ik hoopte dat ik notulen zou vinden waarin ze opgeschreven zouden hebben 'we gaan dit nu vergeten bombardement' noemen', maar die heb ik niet gevonden", zegt Boeringa.

De naam van de tentoonstelling is voort gaan leven. "Ik zou niet durven zeggen dat ze het heel bewust hebben gedaan, ik denk dat het is gedaan met de overtuiging 'wij willen aandacht voor wijk'. Maar het wijkorgaan had dus absoluut iets met die naam te maken. Je kan natuurlijk bedenken dat die naam blijft hangen en dat is ook gebleken."

Het wijkorgaan pleit voor onder meer een wijkgebouw, een ambulancepost en een crèche. "Voorzieningen die er niet waren, door de weinige gebouwen die er waren na het bombardement. En de gebouwen die er wel waren, waren in slechte staat. De bibliotheek in de Grote Visserijstraat was bijna gevaarlijk."

Helpt de tentoonstelling Het Vergeten Bombardement in 1978 de wijk vooruit? "Tot op zekere hoogte wel", zegt Boeringa. "Het wijkgebouw, Pier 80, heeft nog wel even op zich laten wachten. Maar bepaalde voorzieningen zijn er vrij snel na die tentoonstelling gekomen."

De naam Vergeten Bombardement wordt 45 jaar na de tentoonstelling nog altijd gebruikt. En veel mensen weten dat het over het bombardement in Rotterdam-West gaat.

'Vergeten' past wel bij hoe er kort na de Tweede Wereldoorlog wordt herdacht. Een bombardement door de geallieerden, de bevrijders, krijgt minder aandacht. Maar ook het bombardement op het centrum van Rotterdam door de Duitsers wordt lange tijd niet jaarlijks in de stad herdacht. "De overheid wilde na vijf jaar bezetting gaan werken aan een nieuwe identiteit als land, herdenkingen werden gecentraliseerd en daardoor was er geen aandacht voor lokale gebeurtenissen", zegt Boeringa.

In Rotterdam wordt in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog vooral stilgestaan bij 18 mei, Opbouwdag. Het is de dag waarop de stad de mijlpalen van de wederopbouw viert. De datum 18 mei is gekozen omdat op 18 mei 1940 de opdracht wordt gegeven om een plan te maken voor de wederopbouw van de verwoeste binnenstad.

De historicus denkt dat de naam Vergeten Bombardement voor het bombardement in Rotterdam-West niet gauw zal veranderen: "Tenzij er echt een nieuwe naam voor wordt bedacht. Er is best veel aandacht voor dit bombardement, terwijl er in Nederland en in ook in Rotterdam en omstreken veel bombardementen zijn geweest die het recht hebben om vergeten te worden genoemd."

Boeringa noemt het bombardement in Middelburg op 17 mei 1940 en op Zutphen in oktober 1944 als voorbeeld: "Die weten locals vaak wel, maar de rest van Nederland niet." Heeft het grote aantal dodelijke slachtoffers op 31 maart 1943 dan te maken met het feit dat dit bombardement de naam Vergeten Bombardement is blijven houden? Boeringa: "Ik denk dat het daardoor meer aandacht krijgt, omdat er zoveel slachtoffers zijn gevallen. Dit zou juist een argument kunnen zijn waardoor je zegt 'het is niet vergeten'."