De tuchtschool als remedie tegen jonge boefjes? ‘Dit is zo’n enorm achterhaald idee’

De harde cijfers lijken positief: de criminaliteit onder jongeren daalt al jaren gestaag. Tegelijkertijd is er een toename van ernstige delicten gepleegd door minderjarigen. En dat laatste domineert de beeldvorming: incidenten met messen, tieners die worden geronseld voor de drugscriminaliteit. Het kabinet trekt extra geld uit om te voorkomen dat jonge criminelen doorgroeien naar de georganiseerde misdaad.

Rotterdam telt 22 duizend kwetsbare jongeren en Leefbaar Rotterdam weet wel hoe we moeten voorkomen dat ze ‘voor galg en rad’ opgroeien: de tuchtschool. Het is niet voor het eerst dat de partij ervoor pleit, Dat gebeurde al in 2004 (zelfs met een aangenomen, maar niet uitgevoerde motie), 2011 en 2018. Sleutelbegrippen: ‘tucht en orde’, ‘tot rede brengen’, ‘goede manieren leren’.

Leefbaarraadslid Caroline Aafjes-van Aalst: “Het gaat niet om jongens die al heel wat op hun kerfstok hebben, dan ben je soms al te laat. Je moet bij het eerste vergrijp in actie komen, dan kan je nog bijsturen. Breng ze even over naar een andere omgeving, uit die wijk. Discipline, orde, waarden, daar draait het om.”

Ze dacht een bondgenoot te vinden in burgemeester Aboutaleb. In het programma De Verdieping op Radio Rijnmond zei Aboutaleb dat taakstraffen vaak niet het beste middel zijn om bijvoorbeeld jeugdige drugsuithalers aan te pakken.

"Ik weet niet of een paar peuken in het park opruimen passend genoeg is voor een kind dat gevoelig is voor de verleiding van geld of een brommer. Een passende straf kan zijn het plaatsen van zo’n jongeren in een gesloten inrichting.” Later plakte hij daar het woord ‘internaat’ op.

Als de gemeenteraad van Rotterdam twee weken geleden over tuchtscholen en internaten debatteert, zwakt de Rotterdamse burgemeester zijn woorden af. Hij spreekt dan van een vrijwillig instituut. “Ouders kunnen zeggen: we richten het misschien zelf op.”

Caroline Aafjes-van Aalst staat in het debat alleen met haar tuchtscholen. D66 spreekt van ‘een oplossing uit de vorige eeuw’. GroenLinks is ‘geshockeerd’ en de Partij voor de Dieren zegt: ‘Internaat? Interniet’.

De tuchtschool. Waar komt het idee vandaan? In 1905 treedt een nieuwe kinderwet in werking in Nederland waarbij jonge criminelen niet meer in gevangenissen worden geplaatst maar in tuchtscholen. Het kind moet door ‘gestrenge tucht tot het besef worden gebracht der noodzakelijkheid van onderwerping aan de zedelijke en maatschappelijke orde.’

Feitelijk neemt de Staat de opvoeding over. Dat is ook wat Aboutaleb benadrukt. “Ouders schrijven mij: ‘Help ons!’ Hun kind is dan al meerdere keren opgepakt. Ze zitten met de handen in het haar.” Raadslid Aafjes-van Aalst krijgt dezelfde noodkreten. “Ze smeken: ‘Help mijn kind aan een betere toekomst’.”

In de gemeenteraad krijgt Aafjes-van Aalst de handen niet op elkaar, een bericht op LinkedIn leidt tot een stortvloed aan negatieve reacties. ‘Kom op Rotterdam, waar is de creativiteit om jongeren een beter toekomstperspectief te bieden? (Lia Kleijweg, netwerkregisseur jeugd) ‘Ik heb zelf in aardig wat jeugdinstellingen gezeten, maar dwang en drang gaan niet de oplossing zijn’. (Jorge C.)

‘Dit is de klok achteruit zetten.’ (Peter Willems, ervaringsdeskundige Jeugdzorg) ‘Ojee, ik krijg hier de bootcamp-rillingen van, van Glen Mills. Onderzoek laat zien: werkt niet.’(Merel van Dorp, schrijfster boek ‘Jeugdige Delinquenten) ‘Ben je nog steeds overtuigd van dit slechte plan, of zie je inmiddels in na zoveel deskundig commentaar dat je toch een koers moet wijzigen? (Marijke Drogt, criminoloog).

Maar Aafjes-van Aalst houdt voet bij stuk. ”Je moet toch iets? We zien dat veel hulp niet toereikend is. We zien ook dat jonge criminelen vaak uit milieus komen waar al een broer of ouder in de misdaad zit. Dan zeg ik: probeer die vicieuze cirkel te doorbreken, haal zo’n jongen weg uit die omgeving zodat hij niet verder afglijdt.”

Annemiek Harder is hoogleraar ‘Wetenschappelijk onderbouwde jeugdzorg en onderwijs’ aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ook zij hoort het hernieuwde pleidooi voor tuchtscholen of internaten hoofdschuddend aan.

“Dat is zo’n enorm achterhaald idee. Uit studies blijkt dat dit soort bootcamps een averechts effect hebben. Het leidt juist tot meer criminaliteit. Vroeger dachten ze: je moet ze hard aanpakken. Zet die jongeren met een minder goede achtergrond bij elkaar, maar je creëert zo eerder een criminele organisatie.”

De bootcamps: Amerikaanse opvoedkampen waar jonge boefjes op militaire wijze worden gedrild. In Nederland waren Den Engh en Glen Mills daarop geïnspireerd. Het bleek geen succes. Glen Mills scoorde een recidive van 78 procent.

Annemiek Harder: “In die instituten zijn hele nare dingen gebeurd. Veel van die jongeren kwamen uit gezinnen waar wantrouwen heerste, waar ze negatief werden bejegend, emotioneel zijn verwaarloosd. Soms geschopt en geslagen. En dan gaan we er nog even een schepje bovenop doen in een tuchtschool? In Glen Mills zag je dat jongens een houding gingen aannemen om te overleven, ze gingen meedoen met criminele activiteiten.”

Harder onderstreept waar het in de begeleiding van jongeren om draait. Vertrouwen. Een positief perspectief geven. Autonomie opbouwen. Verbinden. Geduld.

“Je moet de hele omgeving van zo’n jongere erbij betrekken. Veel van die jongeren hebben trauma’s. Het is belangrijk om te laten zien: het ligt niet alleen aan jou. Dat doe je bij tuchtscholen wel. Dat hele uitgangspunt is verkeerd.”

Sinds het ontstaan van de tuchtscholen na 1905 regende het negatieve berichten over mishandelingen en misbruik binnen de instellingen. Over zware fysieke arbeid van jongens die op hun knietjes de vloer met tandenborstels moesten schrobben.

Desondanks zal de roep om tuchtscholen in de politiek nimmer verstommen. Het appelleert aan een bredere wens: streng straffen, hard aanpakken, een lesje leren. Premier Ruud Lubbers pleitte in 1993 voor ‘kampementen’ voor jonge criminelen. De PVV heeft geregeld geopperd voor tuchtscholen en heropvoedingskampen.

En nu is daar dan andermaal Leefbaar Rotterdam. Caroline Aafjes-van Aalst. “Ik ken de horrorverhalen ook wel, maar ik zeg: daar moet je juist van leren. Een tuchtschool nieuwe stijl, met begeleiding van psychologen en de mogelijkheid een vak te leren, een baan te krijgen.”

Annemiek Harder zegt er cynisch van te worden. “Elke keer wordt het wiel opnieuw uitgevonden. De politiek lijkt geen lerend vermogen te hebben. De idee ‘met straffen komt het wel goed’ is super achterhaald. Niemand in het veld voelt iets voor tuchtscholen.”

Ze wijst erop dat de gesloten jeugdzorg juist wordt afgebouwd ten gunste van kleinschalige groepen waar ruimte is voor zeer persoonlijke en specialistische begeleiding. In 2011 promoveerde zij op een studie naar de gesloten jeugdzorg met als hoofdconclusie dat een ‘positieve behandelrelatie tussen de jongere en de professional’ het beste werkt. Dus juist niet een behandelaar die als een militair commando’s brult naar de jongeren.

Is dat voor Caroline Aafjes-van Aalst reden om alsnog van gedachten te veranderen? Hoe zit het met het lerend vermogen van de politiek? “Ik weet ook niet tot tien cijfers achter de komma hoe die tuchtscholen eruit moeten zien. Ik ben al blij dat burgemeester Aboutaleb over de internaten is begonnen.”

En het aanbod van Annemiek Harder om een keer uit te leggen dat tuchtscholen schadelijk zijn en wat er dan wél werkt? “Ik heb over twee weken een afspraak met haar.”