De grootste veiligheidsoperatie in de geschiedenis van Rotterdam: Koningsdag 010 in het spoor van de koning

Honderden agenten hebben geoefend op diverse noodscenario’s, de route is minutieus gecontroleerd op explosieven, de Erasmusbrug is volledig afgesloten, de parkeergarage onder de Markthal is ontruimd en de Mobiele Eenheid staat niet alleen op het land, maar ook op het water paraat. Niets wordt aan het toeval overgelaten om Koningsdag in Rotterdam zonder incidenten te laten verlopen.

Burgemeester Aboutaleb staat met gezonde spanning op de Pretorialaan. Als gastheer van de koninklijke familie heeft hij zijn veiligheidstaken vandaag overgedragen aan locoburgemeester Vincent Karremans en de Schiedamse burgemeester Cor Lamers. Op de vraag of hij het lastig vindt om het los te laten, knalt hij er een eerlijk en welgemeend antwoord uit: "Ja, heel erg. Dit voelt voor mij heel onnatuurlijk." Gehaast vervolgt hij: "Maar natuurlijk heb ik vertrouwen in mijn vervangers. Vincent is in de afgelopen weken bij alle overleggen geweest en er staat een ervaren staf. Ik maak me over de veiligheid zelf geen zorgen."

De koninklijke bus draait iets na 11:00 uur onder toeziend oog van de burgemeester de Pretorialaan in Rotterdam-Zuid op. Een paar weken eerder reed dezelfde bus, weliswaar zonder beroemde passagiers, ook al eens deze route onder begeleiding van motoragenten. Je zal immers maar vast komen te staan tussen de bouwmaterialen en wegversmallingen op het kruispunt van de Roseknoop. Nu ook die veiligheidskwestie is getackeld, stappen Koning Willem-Alexander en zijn familieleden goedgemutst de looproute op.

Met een select clubje journalisten volgen we de koninklijke familie vandaag te voet. Wat direct opvalt, is de ongelooflijke hoeveelheid beveiliging, vooral rondom prinses Amalia. Mannen en vrouwen met brede schouders, zwarte pakken en oortjes zullen vandaag geen moment van haar zijde wijken. Persoonlijke beveiligers dus van de Dienst Koninklijke en Diplomatieke Beveiliging (DKDB), omgeven door een feestende oranje mensenmassa. Gevangen en vrij tegelijk.

Iedereen herinnert zich de verschrikkelijke gebeurtenissen tijdens Koninginnedag in 2009. Een automobilist rijdt met een Suzuki Swift met hoge snelheid in de richting van de open bus, waarmee de koninklijke familie een tocht door Apeldoorn maakt. De doldwaze actie gaat dwars door het publiek. Zeven mensen overlijden als ze geschept worden, de bestuurder overlijdt nadat hij met een enorme klap tegen het monument De Naald is gecrasht. Vanaf die dag zijn de veiligheidsmaatregelen rond koninginnedag en later koningsdag zwaar aangescherpt.

"Tot Apeldoorn waren er natuurlijk wel veiligheidsmaatregelen, maar niemand hield rekening met zo’n heftig scenario”, vertelt lector Risico- en Crisismanagement Menno van Duin voorafgaand aan Koningsdag. "Vanaf die dag is er geen bestuurder meer te vinden die zegt dat het qua veiligheid wel een tandje minder kan. Mocht er dan toch iets misgaan, dan gaat je kop eraf.”

Er speelt natuurlijk meer. Eind vorig jaar werd bekend dat prinses Amalia niet in Amsterdam kan gaan wonen, omdat ze ernstig bedreigd wordt. Na de aanslagen op Derk Wiersum en Peter R. de Vries wordt de link naar de criminele organisatie van Ridouan Taghi snel gelegd. Hij ontkent ten stelligste achter de bedreigingen te zitten. Al snel wordt duidelijk dat Amalia bijzonder zwaar lijdt onder de dreigementen. "Ik ga er heel eerlijk in zijn, dat ik het nog steeds erg moeilijk heb”, vertelt ze in februari aan de pers. "Ik mis het normale leven, het leven van een student. Het door de straten lopen en naar een winkel kunnen gaan.”

Royalty-watcher Jeroen Schmale van het Algemeen Dagblad volgt de koninklijke familie al het hele jaar op de voet. Ook hij ziet de worsteling van de beoogde kroonopvolgster. "Van Willem-Alexander is bekend dat hij in zijn studietijd echt enorm heeft geleefd en genoten. Barry Hay (van Golden Earring) vertelde me bijvoorbeeld ooit dat de prins bij een optreden stomdronken aan zijn voeten hing. Dit zouden ook voor Amalia haar normaalste jaren moeten zijn, maar ze heeft nu absoluut geen normaal leven. Ik weet dat ook haar ouders daar veel verdriet van hebben."

Het mag duidelijk zijn dat de familie wel toe is aan een verzetje. Ze worden op hun wenken bediend door een bonte stoet aan dansers op en rond het Afrikaanderplein. Rond half twaalf zorgen de buikdansers zelfs voor wat rode oortjes bij de koning en de prinsen. Er worden goede gesprekken gevoerd over maatschappelijke initiatieven, de toeslagenaffaire en het Nederlandse slavernijverleden. En dan is er ook nog de panna van Soufiane Touzani bij Willem-Alexander op het sportveld. De sfeer is ontspannen en vrolijk, zeker wanneer Koningin Máxima ook nog eens een Feyenoordsjaal omhangt.

Dat de koning twee weken geleden in een podcast vertelde dat hij Ajaxsupporter is, werd door iedereen beschouwd als een behoorlijke blunder. Royalty-journalist Schmale lacht: "Dit is twee weken voor Koningsdag in Rotterdam inderdaad niet zo handig, nee." De Rijksvoorlichtingsdienst belde zelfs alle nieuwsredacties na die het nieuws naar buiten brachten. "Willen jullie ook vermelden dat Máxima voor Feyenoord is?", was de vraag. Damage control dus.

Toch leidt het slippertje van 'Willem-Ajaxander' vooral tot vrolijkheid bij de bezoekers. Er wapperen diverse Feyenoordvlaggen op de route, de koning krijgt als cadeau een Feyenoordbidon overhandigd en verschillende mensen maken een geintje over het naderende kampioenschap van de Rotterdamse club. De koning lacht er vriendelijk om. Uiteindelijk danst hij mee op de Hermes House Band, zingt hij You'll Never Walk Alone met Lee Towers en sluit hij de dag af met de quote "Geen woorden, maar daden". Je zou bijna denken dat Willem-Alexander in Rotterdam bekeerd is.

Ondertussen hebben we beter zicht op de grote hoeveelheid beveiligers van de DKDB. Het zijn er tientallen, al is dat ook gebruikelijk tijdens Koningsdag. Opvallend is ook de aanwezigheid van een heuse hospik. Met een grote rugzak op zijn rug beweegt deze medisch opgeleide DKDB'er zich zo onopvallend mogelijk tussen het gezelschap. Hij heeft medische apparatuur bij zich om ter plekke steek- of schotwonden te kunnen behandelen. Toch wel een heftige gedachte.

Ook opvallend, zo tijdens het lopen: wij zien vanaf de route om de tien meter de rug van een agent. De reguliere politiemensen hebben de koninklijke familie dus achter zich en kijken zelf alleen het publiek in. Ze scannen de menigte met haviksogen. Ze kijken of er geen verdrukkingen ontstaan, maar zijn ook waakzaam op mensen die iets op de route willen gooien, of over een hek willen klimmen.

Navraag leert dat de ongeveer 200 agenten niet allemaal uit de regio Rijnmond komen. Ton Heesen is tijdens Koningsdag namens de politie de algemeen commandant van de Staf Grootschalig en Bijzonder Optreden (SGBO). Hij vertelt: "Het team voor Koningsdag bestaat uit mensen vanuit het hele land. Ze vinden het allemaal bijzonder om eens in een andere stad te werken. De sfeer is heel positief onder die agenten."

Heesen begon al in oktober met de voorbereiding op Koningsdag. "Bij zo'n grootschalig evenement, denk je altijd in scenario's. Je wil voorkomen dat er iets misgaat, ook al kun je dat helaas nooit uitsluiten. Maar we denken bijvoorbeeld na over een scenario, waarbij iemand op of naast de route onwel wordt, wanneer er noodweer uitbreekt, of wanneer er ergens anders in de stad een groot incident plaatsvindt. Op die manier kunnen we snel en adequaat handelen als er toch iets misgaat."

Ook de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond denkt in soortgelijke scenario's vertelt Regionaal Operationeel Leider Maikel Lenssen: "We kunnen door de roadblocks bijvoorbeeld met ambulances en brandweer niet overal komen. Daar bedenken we oplossingen voor, zoals brandweermensen die op de fiets mobiel zijn in het gebied. En zo zijn er nog veel meer scenario's. We doen een inspanning om te voorkomen dat het misgaat. Loopt er toch iets verkeerd, dan doen we er alles aan om snel te reageren."

Zo, even een momentje van rust. De koninklijke familie weet iets na twaalven de camera's nog steeds op zich gericht, maar de journalisten kunnen heel even onbespied bijkomen in de watertaxi. Volgens Menno van Duin, verbonden aan het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid, is het geen toeval dat een groot deel van de route over het water voert. "Op een boot loop je minder risico dan wanneer je in een drukke straat tussen hoge gebouwen loopt. Ik denk dat er bewust een zo kort mogelijke route wordt gelopen in de stad zelf. Op die manier zijn de risico’s het best beheersbaar.”

Voor de veiligheid of niet, de aankomst in de Leuvehaven is misschien wel het mooiste moment van de dag. Rijen dik staan de mensen om een glimp op te vangen van de stoet van tien watertaxi's, die de haven binnenvaart. Zelfs de journalisten beginnen spontaan te zwaaien naar het publiek. De oranje welkomstgolf werkt aanstekelijk.

Na het uitstappen, kijkt iedereen toch even omhoog. Bij Plein 1940 begeeft de stoet zich voor het eerst echt tussen de hoogbouw. Liggen er sluipschutters van de politie? Het is een vraag, waar niemand het antwoord op geeft. Ook de vraag of Willem-Alexander en Amalia veiligheidsvesten dragen, blijft onbeantwoord. Dat is vertrouwelijke informatie, logisch ook. Duidelijk is in ieder geval dat alle agenten kogelwerende kleding dragen. Ook staan enkele DKDB'ers permanent paraat met een uitklapbaar scherm om eventuele kogels af te weren.

Rotterdam deed in het verleden al ervaring op met grote veiligheidsoperaties. Kampioenschappen van Feyenoord, de herdenking van de moord op Pim Fortuyn, het bezoek van Bill Clinton en het songfestival. Toch is de operatie van vandaag van een andere orde: verspreid over Rotterdam-Zuid, Rotterdam Centrum en een lange tocht over het water. En met twee van de meest zwaar beveiligde personen van Nederland urenlang omringd door een grote mensenmassa. Het Rotterdamse veiligheidsapparaat is er maanden zoet mee geweest, een groot deel van het budget van vier miljoen ging op aan de verschillende maatregelen. De Rotterdammers waren getuige van de grootste veiligheidsoperatie ooit in hun stad.

Na wat vrolijk sport en spel op de Westblaak en een kort bezoek aan een vrijwel verlaten Markthal, sluit de familie een half uurtje later dan gepland swingend af op de Binnenrotte. Davina Michelle krijgt de mensenmassa in beweging en Lee Towers zorgt voor ontroering met een breekbare versie van You'll Never Walk Alone. Amalia pakt zelfs een zakdoekje uit haar tas om een traan weg te vegen. Bij haar zal de opluchting misschien wel het grootst zijn dat de dag zonder incidenten verlopen is. Reken maar dat ze bloednerveus is geweest. En reken ook maar dat ze van haar ouders een dikke knuffel krijgt achter de geblindeerde ramen van de koninklijke bus. Het was een spannende dag, maar we hadden het niet willen missen.