Guno Zwakke gaat zijn 'slavennaam' veranderen en wordt Guno Zwakke Moussa

Guno Zwakke, organisator van Keti Koti in Rotterdam, wil zijn naam via de regeling verlengen. Guno Zwakke Moussa moet het worden. Op deze manier worden zijn Afrikaanse roots ook vertegenwoordigd in zijn Nederlandse naam. ‘’Guno Zwakke is nu al 55 jaar een deel van mijn identiteit, die ik heb gekregen van mijn ouders, dat wil ik niet volledig veranderen. Het is mooi om nu twee werelddelen via mijn naam te kunnen verbinden.’’

Zwakke is blij dat het onderwerp van naamswijziging nu via de gemeente Rotterdam aan bod komt. Hij merkt dat maar weinig mensen iets weten over het ontstaan van veel achternamen uit de slavernijperiode. ''Het zal meer bekendheid geven over hoe het toen gegaan is.''

Toen de slavernij in 1863 werd afgeschaft, moesten de tot slaaf gemaakten op last van de burgerlijke stand een nieuwe achternaam aannemen. Voorheen hadden deze mensen alleen een voornaam omdat de originele Afrikaanse achternaam werd afgenomen. Waar het de bedoeling was dat deze mensen zelf hun nieuwe naam mochten kiezen, bleek dit in praktijk vaak niet het geval te zijn.

Veel van de nieuwe achternamen werden gekozen door de voormalig slavenhouder of de ambtenaar die ter plaatse was. Mensen met Afrikaanse roots kregen op deze manier vaak ineens een Nederlandse naam.

In de meeste gevallen was de nieuwe achternaam die werd gekozen door de plantagehouder geen willekeurige Nederlandse naam. De nieuwe naam was vaak een verbastering van de eigen naam, een verwijzing naar het karakter van de tot slaaf gemaakte, een geografische naam uit Nederland of een combinatie van Nederlandse woorden.

Op deze manier ontstonden veel nieuwe Nederlandse namen. Namen als Van van de Vijver (naar een plantagehouder: van de Vijver), Braafheid (naar een karaktereigenschap) en Weltevreden (een koffieplantage in Suriname) zijn hier allemaal voorbeelden van.

Op www.surinameplantages.com staat een overzicht met achternamen van tot slaaf gemaakten en plantages. Via deze site kunnen mensen hun achternaam opzoeken en kijken op welke plantages of plekken deze voorkwamen. Zo is de naam ‘Zwak/Zwake’ terug te leiden naar Lucretia Magdalena Zwak. Lucretia was een vrouw die bij de afschaffing van de slavernij 77 jaar was en voorheen tot ‘huisslaaf’ gemaakt was in een huis in Paramaribo.

Zwakke zegt zelf niet enorm veel last te hebben gehad van zijn naam. ‘’Alleen maakten mensen weleens grapjes. ‘Je ziet er niet zo zwak uit.’ Maar dat soort grapjes waren altijd algemeen en hadden niet met de afkomst te maken. Het verlengen van mijn naam is meer een stukje bewustwording. Maar uiteraard zijn er mensen die het anders beleven dan ik dat doe.’’

Door de naamswijziging zal hij een andere achternaam dragen dan zijn zus. ‘’Mijn zus vroeg of ik niet tevreden was met onze naam. Maar ik wil met mijn nieuwe naam uitstralen dat ik beide kanten en verhalen een plek geef.’’

Zijn nieuwe achternaam is tekenend voor de manier waarop Zwakke in de maatschappij het gesprek wil aangaan over de slavernij. ‘’Het moet een gesprek zijn zonder ruzie te maken. We waren er allemaal toen niet bij betrokken natuurlijk maar we moeten zorgen dat we nu wel vreedzaam en op een goede manier met elkaar omgaan. Ik geloof namelijk wel dat de slavernij nog steeds onbewust een effect heeft op hoe sommige mensen naar elkaar kijken.’’

Naast Zwakke zijn er nog andere mensen die een naamswijziging overwegen, sommige liepen zelfs al veel langer met deze wens. Een naamswijziging kost normaal gesproken zo’n 850 euro. Hier komen in het geval van een achternaam die naar de slavernij verwijst ook nog kosten bij voor een psycholoog. Deze kunnen al gauw oplopen tot 300 euro. Bij de aanvraag hoort namelijk een verklaring die bewijst dat de achternaam tot ‘psychische hinder’ leidt.

De kleine duizend euro wordt dus voortaan vergoed door de gemeente Rotterdam. Hiermee neemt de gemeente een voorsprong op een landelijke regeling die wordt verwacht in 2024. Deze regeling moet ervoor zorgen dat een verklaring van de psycholoog niet meer nodig is en dat de aanvraag voor aanpassing zelf ook landelijk kosteloos zal gaan.

Rotterdam volgt met dit besluit drie andere gemeenten op. Vorig jaar was Utrecht de eerste gemeente met de regeling. Amsterdam en Arnhem volgden onlangs. Volgens een woordvoerder van de gemeente Rotterdam zijn er tot nu toe vier mensen begonnen met het proces van naamsverandering naar aanleiding van de nieuwe regeling.

Zwakke is trots op zijn gemeente. ‘’Dat Rotterdam een voorschot neemt op de landelijke regeling vereist moed. Je straalt ook een bepaalde positie in het slavernijdebat uit.’’

In december maakte premier Mark Rutte excuses voor de rol van de overheid in het slavernijverleden. Zwakke vond het toen al belangrijk dat deze excuses niet alleen daarbij zouden blijven maar dat er ook acties kwamen die de excuses onderstrepen. De landelijke regeling van 2024 is wat hem betreft zo’n actie.

Het gratis aanpassen van de achternaam lijkt misschien klein, maar Zwakke is zeer blij met de gedachte achter de regeling. ‘’Je hebt veel mensen met een hele activistische insteek die vinden dat niks snel genoeg verandert. Maar elke stap is er een. Je kan verandering niet forceren.’’

Ook zijn eigen georganiseerde Keti Koti, die uiteraard weer plaatsvindt op 1 juli, ziet Zwakke als een belangrijke maar kleine stap naar de verandering van de maatschappij. ‘’Tijdens de vieringen zie je ook steeds meer mensen zonder dat ze zelf echt slavernijgeschiedenis hebben. Die mensen genieten keihard mee en dan hebben we nog geen woord gesproken over verandering, de verbroedering gaat hier op een organische manier. Er vallen gewoon barrières weg en dat is de meest effectieve manier om verandering teweeg te brengen in de samenleving.’’