ONGELUK

Tegen de trend in vraagt deze juriste ook aandacht voor de veroorzakers van letsel

Femke Ruitenbeek-Bart
Femke Ruitenbeek-Bart © Privéfoto
Enige tijd nadat hij een fataal ongeluk heeft veroorzaakt, rijdt de chauffeur terug naar de plek des onheils. Hij legt een bosje bloemen neer en laat zijn telefoonnummer achter. Een dag later zijn de bloemen weg. Meegenomen door de nabestaanden? Hij hoopt het en stilletjes wacht hij op hun telefoontje.
De Rotterdamse juriste Femke Ruitenbeek-Bart (45) tekende dit soort verhalen van veroorzakers van letsel op, zowel in het verkeer als in de medische wereld. "Slachtoffers zeggen vaak: 'Wij hebben levenslang', en denken dat de veroorzaker fluitend door het leven gaat. Dat is een verkeerde aanname. De chauffeurs en artsen die ik heb gesproken, gaan er soms jarenlang gebukt onder. Dat verhaal blijft vaak onzichtbaar en heb ik willen vertellen."
Streven naar wederzijds begrip of op zijn minst proberen naar elkaar te luisteren, dat is wat Ruitenbeek-Bart beoogt met haar onderzoek. Afgelopen vrijdag promoveerde zij aan de Rotterdamse Erasmus School of Law op de studie En de veroorzaker dan?

Schaamte bij een arts

Zo is daar de arts die na een medische fout vol schaamte zit. "Zij volgde EMDR-therapie en maakte jarenlang geen brieven meer open, uit angst dat het weer een klacht was. De arts woonde toevallig vlakbij de patiënt in kwestie, maar durfde niet door die straat te lopen."
De juriste sprak een bestuurder die een kind had doodgereden. "Dat was lange tijd geleden gebeurd maar hij vertelde het nog steeds met gebroken stem. Bij de verzekeraar ging het over zijn auto die total loss was en de premieverhoging, in de strafzaak over de straf. Maar hij zat nog steeds met die enorme schuld die hij niet kwijt kon. Praktisch was alles afgehandeld, mentaal niet. Ook voor nabestaanden kan dat lastig zijn: die raken verbitterd dat de veroorzaker niets van zich laat horen. Dat is voor die mensen extra belastend."
De buitenwereld reageert vaak fel bij zulke ongelukken, zeker als daar een kind bij betrokken is. "Zijn broer hoorde het op de radio en dacht ‘wat een aso!’ Diezelfde avond zat hij bij hem en zag een zielig hoopje mens. En toen realiseerde hij zich: dit kan iedereen overkomen."

'Veroorzakers willen graag excuses maken'

Femke Ruitenbeek-Bart constateert dat vrijwel alle veroorzakers die zij heeft gesproken contact wilden met de slachtoffers of nabestaanden. "Ze wilden graag excuses maken, handen schudden, de ander in de ogen kijken en ik denk dat slachtoffers dat ook willen. Achter elk verwijt ligt een verlangen."
Hoe dat positief kan uitpakken, blijkt in december 2021 in de Rotterdamse rechtszaal. Een 53-jarige man uit Nieuw-Lekkerland staat terecht voor het doodrijden van een 17-jarig meisje uit zijn dorp. In de rechtszaal raken de verdachte en de ouders van het meisje met elkaar in gesprek. "Willen jullie het mij vergeven?" Zij antwoorden: "Ja, van ganser harte." Na afloop omhelzen ze elkaar op de gang.
Ruitenbeek-Bart was jarenlang advocaat en volgde een opleiding ‘pastorale zorg’. "Daar werd ik mij er nog meer van bewust dat er altijd twee kanten zitten aan een verhaal. Als er meer aandacht komt voor de veroorzaker, dan hoop en verwacht ik dat het ook een positieve uitwerking heeft op de slachtoffers."
De Lekdijk na het ongeluk in 2019.
De Lekdijk na het ongeluk in 2019. © Peter Stam

Het komt ook voor dat slachtoffers of hun familie zo boos zijn, dat ze geen contact willen. Zoals in de zaak van de chauffeur die een fietser doodreed. "Hij zei: ‘Ik had zo graag willen laten zien dat ik geen beest ben. Ik heb veel last gehad van de reacties op sociale media. Ik ben van Facebook afgegaan, in het winkelcentrum dacht ik dat iedereen mij herkende.' De man was het niet per se eens met de hoogte van de straf maar hij is bewust niet in hoger beroep gegaan. 'Dat wil ik die familie niet aandoen’, zei hij."
Met name in het strafrecht is steeds meer aandacht voor het slachtoffer. Zij of de nabestaanden kunnen uitgebreid hun verhaal doen in de rechtszaal. Dat kan goed uitpakken, zoals in het voorbeeld van Nieuw-Lekkerland blijkt. Soms kan het ook een averechts effect hebben.

Woede naar de veroorzaker toe

"Dan wordt er zoveel woede over de veroorzaker uitgestort en bestaat de kans dat hij zich afsluit voor de gevoelens van het slachtoffer. Een arts zei me ‘die patiënt maakt me uit voor de slager van de stad’. Onder medici is daar frustratie over, dat patiënten maar alles mogen roepen en zij bijna niets kunnen terugzeggen. Terwijl het ook om onredelijke claims kan gaan. En bedenk wel: het zit in het DNA van artsen om mensen te willen genezen. Een fout of aanklacht kunnen ze jaren met zich meedragen. Ze spreken dan wel van second victim: ook de arts lijdt eronder, niet alleen de patiënt."
Femke Ruitenbeek-Bart beseft dat ze daarmee misschien geen populair standpunt inneemt. De dader is ook slachtoffer? Dat gaat in tegen de huidige tijdgeest waarin juist alle aandacht is voor het slachtoffer. Toch blijft zij hameren op de toenadering, het wederzijdse begrip.
"Neem dat afschuwelijke ongeval recentelijk in Yerseke waarbij een meisje van een kampioenswagen viel en overleed. De chauffeur was haar vader. Als je zoiets in het nieuws leest, dan voel je in iedere vezel hoe tragisch zo'n ongeval is. En zo zijn er in het verkeer heel veel ongelukken die in een moment van onoplettendheid gebeuren. Niet expres, maar wel met soms héél ernstige gevolgen. Toch krijgen ongevalsveroorzakers vaak veel haat over zich heen."

Menselijk aspect letselschade

Met name bij verkeersongevallen die niet fataal aflopen en alleen via de verzekering worden afgehandeld, is er te weinig oog voor de positie van de veroorzaker. "Het verloopt op een technische, juridische manier. De veroorzaker is vaak geheel buiten beeld. Ik zou met name daar willen vragen meer te kijken naar het menselijke aspect van letselschade."
"Het is vaak heel verdrietig dat mensen niet bij elkaar komen. Voor slachtoffers is veel geregeld, en terecht, maar ik denk dat het belangrijk is dat er meer aandacht komt voor de partij waar niet op voorhand de sympathie ligt. Ik wil ook een beroep doen op letselschadeadvocaten om meer contact te leggen tussen slachtoffer en veroorzaker.”
De promovenda sluit af met een positief voorbeeld, dat zich in Utrecht afspeelde in 2013 en waar eerder over is gepubliceerd. "Een patiënt bleek niet meer te behandelen voor kanker omdat de uitslag van de diagnose pas na twee jaar boven water kwam. Dat had te maken met de overgang op een nieuw systeem. De arts voelde zich heel alleen, hij ervoer in eerste instantie ook weinig steun van het ziekenhuis. De patiënt zei: het was een systeemfout, het lag niet alleen aan die ene arts. De patiënt had dus oog voor de veroorzaker, was vergevinggezind. Ze respecteerden elkaar en dat pakte voor beiden beter uit. Ook het ziekenhuis heeft er uiteindelijk lering uit getrokken."

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl