Een omstreden beeld: in haar eerste week in Rotterdam zorgt 'de vrouw op Nikes' voor veel discussie

Onder enorme belangstelling vindt het programma van de onthulling plaats. Als afsluiter is er een krachtige dansact die door jonge vrouwen wordt opgevoerd. Met een stralende zon en een groot gejuich van het publiek halen de danseressen daarna het blauwe doek van het beeld Moments Contained. Het beeld lijkt gelijk een publieksfavoriet te zijn in de stad.

De goede ontvangst van het vier meter hoge beeld wordt nog eens bevestigd door burgemeester Aboutaleb. “Dit wordt komende jaren de meest gefotografeerde plek van Rotterdam”, voorspelt hij. “Je kunt niet om haar heen en dat is precies de bedoeling. Ze is rauw maar ook gentle, precies zoals Rotterdammers zijn.”

De burgemeester heeft gelijk volgens Wim Pijbes, directeur van stichting Droom en Daad, dat het beeld heeft geschonken aan de stad. “Het lijkt alsof het speciaal voor Rotterdam is gemaakt”, volgens Pijbes. “Ze is jong, stedelijk, zeker, nieuwsgierig en ruimdenkend.”

Al gauw blijkt ook op internet de belangstelling voor het beeld groot te zijn. “Als je op Instagram en Twitter zoekt naar 'Rotterdam' is het beeld het meest besproken onderwerp van de afgelopen tijd”, volgens sociale media-analist Jaap van Zessen. “Je ziet het ook op de Instagram van Rijnmond, daar krijgt het bericht over het beeld de meeste reacties en de meeste likes van de afgelopen twee weken.”

Veel reacties gaan in op het feit dat het beeld een zwarte vrouw betreft. “Heel racistisch Twitter klapt uit z'n panty vanwege een beeld”, zo klinkt het op Twitter. Van Zessen vindt dat racisme een grote rol speelt op sociale media: “De reacties zijn grotendeels negatief en veelal racistisch van aard. De racistische berichten die de meeste likes krijgen zijn voornamelijk geplaatst door mannen.”

Social media-expert Dennis de Winter, van communicatiebureau RAUWcc, legt uit hoe het kan dat er zo veel racistische reacties te vinden zijn op het beeld. “Op sociale media vormen dit soort reacties al langer iets wat speelt. Mensen kunnen op dit soort platformen makkelijker iets negatiefs zeggen dan in het echte leven. Verder gaat het ook vaak ongenuanceerder.”

“Persoonlijk vind ik dat de grote voor- en nadelen van sociale media”, vertelt De Winter. “Iedereen heeft een stem gekregen, maar dat zet mensen soms ook nog verder tegen elkaar op.”

Jaap van Zessen denkt dat sociale media een vertekend beeld geeft. “De grote middengroep zwijgt en geeft een like. Alleen de mensen die het totaal eens of oneens met het beeld zijn reageren op sociale media. Die reacties zijn zeker niet representatief voor alle bezoekers.”

De ‘zwijgende meerderheid’ waar Van Zessen het over heeft, lijkt al de dag na de onthulling inderdaad tevreden te zijn met het beeld. Mensen staan in de rij om naar het beeld te kijken of de perfecte foto te scoren.

In tegenstelling tot de racistische reacties zijn deze bezoekers heel blij dat het beeld een jonge zwarte vrouw is. Een bezoeker geniet van twee zwarte vrouwen die het beeld vrolijk op de foto zetten: “Dit emotioneert mij. Het geeft voor zoveel mensen een vorm van herkenning.”

De discussie over Moments Contained blijkt zich gedurende de week niet te beperken tot sociale media. In NRC verschijnt op zaterdag een column van de Rotterdamse Rosanne Hertzberger waarin ze laat weten dat ze niet blij is met het beeld.

Hertzberger gaat in haar betoog vooral in op wie er precies een standbeeld verdient. Het beeld staat er nu volgens haar vooral omdat de vrouw in kwestie bij een gemarginaliseerde groep hoort. Ze vindt het gek dat de vrouw die is afgeschilderd ‘niks bijzonders heeft gepresteerd’. “Alleen maar vrouw zijn, een beperking hebben, een hoofddoek dragen, een donkere huidskleur of liefst een combinatie hiervan is genoeg om op het schild gehesen te worden, en helemaal in de culturele sector.”

Hertzberger koppelt het feit dat het beeld is geplaatst aan een bredere discussie. “Dit werk is een product van een maatschappelijke stroming waarin het volstaat om een gemarginaliseerde partij te zijn om sympathie te krijgen. Ben je zwart? Ben je vrouw? Ben je anderszins een minderheid die historisch slachtoffer is? Dan wordt de lat lager voor je gelegd.”

De column van Hertzberger gaat net als de plaatsing van het beeld zelf niet onopgemerkt voorbij. Veel mensen plaatsen een reactie op sociale media. Op Twitter variëren die van 'de beste column van het jaar' tot 'tenenkrommend gezeik'. Tussen de serieuze inhoudelijke reacties zitten wederom veel racistische opmerkingen.

Ook in de landelijke media komen er veel reacties op de column in NRC. Rotterdamse journalist Tara Lewis is het zeer oneens met Hertzberger en schrijft zelf een column op het online platform Joop.NL: De witte tranen van Rosanne Hertzberger.

In haar tegenantwoord vertelt Lewis over haar ervaring tijdens de onthulling voor het Centraal Station. Ze merkt op dat veel mensen trots en hoop putten uit het beeld. “Er gebeurt daar iets op het plein. Ik voel dat er geschiedenis wordt geschreven. Iedereen is betoverd door de dans, de onthulling en de nieuwe bewoner van het Stationsplein.”

Na haar beschrijving van de gebeurtenissen richt Lewis zich tot haar mede-columnist. “Zonder de onthulling gezien te hebben, schreef Hertzberger een huiveringwekkend relaas over het beeld waarbij ze aansloot in de lange rij onomwonden racistische reacties die het beeld inmiddels over zich heen kreeg. Ongebreidelde, angstige haat. Hertzberger bewijst dat de strijd nog lang niet gestreden is.”

Mede door de twee columns in landelijke media blijkt het beeld en de daarbij horende discussie veel groter dan Rotterdam. Vanwege de vele reacties gaan bijna alle grote kranten en online-nieuwssites aan de haal met het beeld. In de afgelopen week worden er meer dan veertig artikelen gepubliceerd, verspreid over verschillende Nederlandse media. Op woensdag verschijnt zelfs een klein artikel in de Amerikaanse media: Four-meter black woman in sweatpants and trainers: New statue in Rotterdam draws both praise and criticism.

Zoals de Erasmusbrug ‘De Zwaan’ wordt genoemd en Santa Claus ‘Kabouter Buttplug’, is er op sociale media ook al druk gediscussieerd over een bijnaam. Eerder vertelde een bewonderaar van het beeld al aan Rijnmond dat ze de huidige naam het enige nadeel van het beeld vindt. “Er moet maar snel een bijnaam voor haar komen, zoals Rotterdammers dat vaker doen.”

‘Prinses van CS’, ‘Mokkel zonder Sokkel’, en 'Trijntje', het zijn allemaal suggesties die voorbijkomen op Twitter. Journalist Marcel Potters maakte zelfs een kleine peiling op Twitter over welke naam het moest worden. “Het volk heeft gesproken”, volgens Potters: ‘Knotje van Rotje’ zal het worden als het aan zijn volgers ligt.

De zoektocht naar een bijnaam wordt ook aangegrepen door de tegenstanders van het beeld. Er wordt volop gestrooid met spottende (vaak racistische) bijnamen voor Moments Contained.

Ook de Rotterdamse politiek is op de hoogte van de kritiek op het beeld en de spottende bijnamen. Op donderdagmiddag stelt Leefbaar Rotterdam vragen aan het college naar aanleiding van de kritiek op het nieuwe beeld. De partij vraagt zich af hoe besluiten over de plaatsing van kunst in de stad worden genomen. Ter illustratie van de tegenstand die er leeft in Rotterdam noemt Leefbaar verschillende spottende bijnamen die op sociale media terug te vinden zijn: ‘Toos Werkloos’, ‘Tante Tom’, ‘Het liefje van Aboutaleb’ en ‘Het UWV-meisje’.

Het beeld heeft door alle ophef van de eerste week volgens sommigen een nog sterkere symbolische waarde gekregen. Komende zaterdag wordt ingezet op die symbolische waarde van het beeld. Vanaf 13:00 uur zal er bij het beeld namelijk een protestactie zijn voor Sanda Dia, de Belgische student die kwam te overlijden na een dodelijke ontgroening van een studentenvereniging. De studenten die hiervoor verantwoordelijk waren, kregen een taakstraf en een geldboete, volgens velen een veel te lichte straf en dus reden voor protestactie.

Nevill Mitchell, medepromotor van 'Justice for Sanda Dia', dacht gelijk na de onthulling van het beeld al dat het een goede locatie zou zijn voor een protestactie. “Door de kritiek die vervolgens ontstond dachten wij alleen maar: 'Daar moeten wij heen.’ Mensen zien het als een oninspirerend beeld. Wij vinden juist het tegendeel, ze is een beeld van verzet. Ik zou het beeld graag vaker gebruiken voor protestacties.”