nieuws

Karel Doorman werd in Rotterdam 'Jan met de pet'

Hoe komt het lelijke beeld van Karel Doorman op de lege sokkel van een ander beeld in Rotterdam, namelijk dat van Gijsbert Karel van Hogendorp? Voor het antwoord gaan we terug naar 1945. Op een kleurenfoto uit dat jaar is te zien dat het beeld van Karel Doorman staat bij de huidige achterkant van het Schielandshuis.
Rob Noordhoek van Museum Rotterdam beschrijft de kleurenfoto: "Het is vlak na de oorlog. Rotterdam is nog een kale vlakte, in de verte zie je de Laurenskerk en rechts staat een oud gebouw. De vlaggen hangen uit en op een sokkel zie je een beeld van een heldhaftige man met een fikse pet."
De achterkant van het Schielandshuis is niet makkelijk te herkennen. Noordhoek: "Het Schielandshuis is in de jaren tachtig gerestaureerd. Voor die tijd was de achterkant eigenlijk een tweede voorkant, met een bordes en een plein ervoor."

G.K. van Hogendorp

Op dat plein heeft sinds 1867 een bronzen beeld van Gijsbert Karel van Hogendorp gestaan. G.K. van Hogendorp is een belangrijke Rotterdammer. Hij is van 1788 tot 1795 pensionaris van de stad. Na de Franse overheersing legt hij begin 19e eeuw mede de basis voor de Nederlandse grondwet.
Het beeld van Van Hogendorp is tijdens de Tweede Wereldoorlog om veiligheidsredenen weggehaald en naar Museum Boijmans gebracht.

Nieuwe zeeheld

Na de bevrijding is er in Rotterdam een vlootweek. Er is een tentoonstelling en er zijn demonstraties op de Maas met voornamelijk Britse schepen. Ter gelegenheid van die vlootweek krijgt beeldhouwer Van der Plas de opdracht om een beeld van Karel Doorman te maken. Doorman is een relatief nieuwe zeeheld. Hij is in 1942 omgekomen bij de Slag om de Javazee.
Karel Doorman was het hoofd van een gecombineerde vloot van Nederlandse, Engelse, Amerikaanse en Australische schepen. De vloot probeerde de Japanse inval op Java tegen te houden. Dat mislukt. Een deel van de bemanning kan worden gered. Karel Doorman kiest voor de oude marinetraditie om met het schip ten onder te gaan.

Jan met de pet

Het beeld van Karel Doorman wordt op de lege sokkel van Van Hogendorp bij het Schielandshuis geplaatst. Het is gemaakt in een tijd van schaarste aan materiaal en Van der Plas heeft maar kort de tijd om het te maken. Het wordt een houten geraamte waarover gips wordt gegoten. "Vanuit de kunstwereld is er al meteen gemor over, het wordt een vrij lullig beeld gevonden". De Rotterdamse bevolking doopt het al snel om tot Jan met de pet.
Op 4 november 1945 wordt het beeld in stukken op de grond gevonden. "Het is waarschijnlijk van zijn sokkel getrokken", zegt Noordhoek. Bij de brokstukken wordt een boodschap gevonden: wie zijn zeehelden wil eren, moet niet de kunstenaars blameren. Het neerhalen van het beeld is waarschijnlijk het werk van een groep Rotterdamse kunstenaars.

Beursgebouw

Uiteindelijk komt Gijsbert Karel van Hogendorp weer terug op zijn sokkel bij het Schielandshuis. Op 9 mei 1946 wordt het beeld daar weer op het voetstuk geplaatst. In 1961 verhuist het naar de achterkant van het bordes bij de trappen van het beursgebouw. In de jaren tachtig wordt het verplaatst naar de huidige plek aan de voorkant bij de entree van het Beursgebouw/WTC.
Karel Doorman krijgt in Rotterdam een straat naar zich vernoemd. In 1949 besluit de gemeente hem te eren met een straat in het centrum. De winkeliersvereniging van de Karel Doormanstraat geeft in 1959 opdracht aan kunstenaar Willem Verbon om een bronzen buste te ontwerpen voor in de straat.
Op deze klassieke buste is Doorman in uniform te zien met al zijn medailles en rangen. Op het voetstuk staat onder meer de tekst Invia virtuti, nulla est vi (Voor moed is geen weg onbegaanbaar).

Tentoonstelling

De kleurenfoto waarop 'Jan met de pet' te zien is in 1945 maakt onderdeel uit van een tentoonstelling
in Museum Rotterdam, waarop meer bijzondere kleurenfoto's te zien zijn van Rotterdam net voor en na de oorlog. Het zijn unieke beelden uit een tijd dat kleurenfotografie nauwelijks werd gebruikt.

💬 WhatsApp ons!
Heb jij een tip voor de redactie? Stuur ons een bericht, foto of filmpje via WhatsApp ons of Mail: nieuws@rijnmond.nl