Fröbelen met de uitvindingen van Fröbel

In de collectie van het Nationaal Onderwijsmuseum in Dordrecht is alles te vinden over de Duitse pedagoog Friedrich Fröbel (1782-1852). Directeur van Tijs van Ruiten: "In het midden van de 19e eeuw heeft hij in Duitsland een pedagogiek gemaakt voor kinderen van 3 tot 7 jaar."

Jonge kinderen hebben dan nog geen leerplicht. Fröbel vindt dat kinderen als jonge volwassenen moeten worden gezien. De pedagogiek die hij ontwikkelt is nieuw: tot die tijd wordt er weinig aandacht besteed aan kleine kinderen.

Friedrich Fröbel vindt dat kinderen vooral moeten spelen. Daarvoor maakt hij kinderspeelgoed. Hij noemt het

speelgaven. "Maar hij is het beroemdst geworden met datgene wat hij aan het eind van z'n leven heeft gedaan", vertelt Van Ruiten. "Het oprichten van Kindergarten."

In Amerika heet de kleuterschool nog altijd kindergarten. Halverwege de 19e eeuw zijn er in Nederland ook fröbelscholen. "Die hadden ze ook in Rotterdam", weet Van Ruiten. "Dat waren de voorlopers van wat we later kleuterscholen zijn gaan noemen."

Kleuteronderwijs in Nederland is nog niet zo oud. De Wet op het Kleuteronderwijs is van 1956. "Daarvoor had je bewaarscholen", zegt Van Ruiten. "De naam zegt het al, dat was eigenlijk een opbergplek voor jonge kinderen. En Friedrich Fröbel is eigenlijk de eerste die daar een pedagogiek voor gemaakt heeft."

In de Kindergarten wil Fröbel de kinderen iets leren door ze te laten spelen. Bij de speelgaven die hij maakt zit bijvoorbeeld een soort mobiel met zes gekleurde wollen ballen aan een touwtje. Daarmee leren kinderen de kleuren van de regenboog.

"De belangrijkste vormen waar al het werk van Fröbel op is geïnspireerd, zijn de bol, de cilinder en de kubus", aldus Van Ruiten. "Met die vormen is ook zijn grafmonument gemaakt."

De zesde speelgave die Friedich Fröbel maakt, is een kubus met blokjes erin: de blokkendoos. Van Ruiten: "Zijn werk is heel gestructureerd, daarom past het werkwoord fröbelen eigenlijk niet bij hem." In het woordenboek staat fröbelen namelijk omschreven als 'vrijblijvend knutselen'. "In Duitsland kennen ze het woord ook niet, het is typisch Nederlands."

Andere bekende speelgaven van Fröbel zijn mozaïek en vlechtmatjes. "Dat zijn van die papieren matjes waar je met een vlechtpennetje strookjes in allerlei patronen doorheen moet vouwen", legt Van Ruiten uit. Dat is voor kinderen van drie tot zeven jaar. "Het was ook een oefening om de fijne motoriek te ontwikkelen. Het is spelen, maar door te spelen ook dingen leren."

De speelgaven zijn bedacht rond het jaar 1837. "Opvallend is dat het er zo modern uitziet", zegt Van Ruiten. "Door het gebruik van de primaire kleuren zou je het nu ook nog in een speelgoedwinkel kunnen verkopen."

Friedrich Fröbel heeft ook de zandbak bedacht. Van Ruiten: "Hij is de man die bedacht heeft dat je kinderen in zand - dat was voor hem het contact met de aarde - kon laten spelen met vormpjes."

Fröbel heeft een enorme invloed gehad op het onderwijs van jonge kinderen. Tot op de dag van vandaag zijn er elementen van Fröbel terug te vinden in educatief speelgoed.