Wat als de binnenstad weer wordt gebombardeerd? Rotterdammers fotograferen in 1973 centrum, 'dan hebben we de beelden nog'

Wim de Boek (1947) heeft de rolletjes ontwikkeld, maar nooit afgedrukt. De negatieven heeft hij wel altijd bewaard. Het notitieboekje van Jan Oudenaarden (1943) is al die tijd in zijn bureaulade blijven liggen. Vijftig jaar lang is er niet naar omgekeken, maar nu zijn de ruim 120 foto's en de beschrijvingen te zien op de expositie 'Stadsdriehoek - gelukkig hebben we de foto's nog' bij Galerie & Erfgoedlab DIG IT UP in Rotterdam-Centrum.

In die galerie aan de Nieuwe Binnenweg in Rotterdam vertelt Jan Oudenaarden dat de twee elkaar rond 1971 tegenkwamen in café Pardoel op de Oude Binnenweg: "De inrichting was zeer minimaal, een eenvoudige houten bar zonder tap. Aan de muur een klok die altijd dezelfde tijd aangaf. De gepleisterde muren waren beschilderd met afbeeldingen van het vooroorlogse Rotterdam."

En die beelden trekken de aandacht van de twee Rotterdammers, die in 1971 allebei net terug zijn van een buitenlands avontuur. Oudenaarden zat een tijd in Cuba en Londen, De Boek verbleef in Canada. Terug in Rotterdam raken ze gefascineerd door de beelden van de stad die ze niet kennen uit eigen waarneming.

De twee zijn nieuwsgierig naar de vooroorlogse stad en gaan afbeeldingen verzamelen. En dan dringt tot ze door: wat als de stad weer wordt gebombardeerd, moeten we dan opnieuw beginnen met de verzameling? Om dat noodlot voor te zijn, besluiten ze het gebied dat in 1940 verloren is gegaan, vast te leggen. Twee dagen lopen ze door de stad. Het notitieboekje van Oudenaarden leert dat het op 1 en 6 juni 1973 is geweest.

Met de twee gaan we naar Plein 1940. Op het plein het bekende beeld De Verwoeste Stad van kunstenaar Ossip Zadkine. Dat beeld staat er in 1973 ook al. "Het was niet meer die kale vlakte van net na de oorlog", zegt Wim de Boek over Rotterdam. "Er stond nieuwbouw, maar er werd geklaagd. Het was een dooie stad."

Jan Oudenaarden vult aan: "Bij de plannen voor de wederopbouw is bijna alle woningbouw weggelaten uit de binnenstad. Dit waren allemaal kantoren. En om vijf uur gingen die kantoren uit en gingen de mensen naar huis. De binnenstad was dan een lege, dooie boel." Dat is ook te zien op de foto's die De Boek maakt: "Er staan weinig mensen op."

In de binnenstad van Rotterdam is wat dat betreft de afgelopen jaren heel wat veranderd. De ene na de andere woontoren wordt gebouwd, er is horeca, er zijn musea en toeristen weten Rotterdam te vinden. Veel van de straten die De Boek in 1973 heeft gefotografeerd, zijn wel herkenbaar zelfs al is er veel is veranderd.

"Het was niet onze opzet om de situatie van toen te vergelijken met nu", zegt Oudenaarden. "Het was wat het was en het is wat het is." Mist hij de stad van 1973? "Nee, voor mij is juist die ontwikkeling interessant. Dus van niks naar dit. En niet dat ik zeg 'die stad van 1973 of 1985, toen was het goed, zo had het moeten blijven'. Die ontwikkeling gaat nu ook door." Ook Wim de Boek mist het Rotterdam van 1973 niet, maar "wel wat ik beleefd heb ik in die tijd. Ik loop de laatste tijd door het centrum en kijk mijn ogen uit. Dat heeft te maken met dit project, ik zie van alles in die wederopbouw gebouwen, ik herbeleef een beetje mijn jeugd."

Ondertussen zijn we met Oudenaarden en De Boek op de Binnenrotte aangekomen. Ook daar is in 1973 uiteraard gefotografeerd. Met de Laurenskerk als grote blikvanger, het enige middeleeuwse gebouw in het centrum van Rotterdam. Het grote verschil tussen 1973 en 2023: het Luchtspoor. Het spoorviaduct dat tot halverwege de jaren 80 loopt vanaf De Hef langs de Oude Haven, via het bovengrondse station Blaak over de Binnenrotte richting Centraal Station.

Het is de enige spoorlijn in Nederland die dwars door een historische binnenstad werd aangelegd. Het Luchtspoor is in 1877 in gebruik genomen. "Er werd door mensen op gescholden", weet Oudenaarden. "Maar toen het werd afgebroken, vonden ze dat toch ook weer jammer, want het schepte een band met het verleden." Met de ingebruikname van de Willemsspoortunnel wordt het Luchtspoor overbodig.

Hij vindt het zelf niet zo'n gemis dat het is afgebroken: "Je kan niet alles bewaren van vroeger. Maar misschien wel kleine dingetjes. Bijvoorbeeld het oude Station Blaak had een prachtig grand café kunnen worden." Ondertussen kijkt Wim de Boek rond op de Binnenrotte: "Als je hier in 1973 fotografeerde kon je het Oostplein zien. Kijk eens om je heen wat ze allemaal uit de grond hebben getoverd."

Want hoewel de wederopbouw in 1973 wel zo'n beetje is afgerond, gaat het bouwen in het centrum van Rotterdam door. "Alles was er weer, voorzieningen en zo. Je had een beetje uitgaanscentrum, je had weer een winkelcentrum, je had weer kantoren. Alles was er zo'n beetje maar er moest nog een stad van gemaakt worden, er moest nog wel even een stadsleven in geïnjecteerd worden", herinnert Oudenaarden zich.

De Boek: "En het bouwen ging door. Altijd hoorde je die heimachines." Dat doet de mannen denken aan het lied 'Dat kan alleen in Rotterdam' van de Rotterdamse zanger/componist Jaap Valkhoff. En ze beginnen te zingen: "Kilometers rond, gaan de palen in de grond, waar je kijkt aan alle kanten, dat kan alleen in Rotterdam, ja daar weten ze van wanten."

De start van het project om de hele stadsdriehoek te fotograferen voor het geval die weer wordt gebombardeerd heeft misschien een lollige ondertoon, het is voor Oudenaarden en De Boek in 1973 wel een serieuze zaak. Oudenaarden: "Anders waren we het niet gaan doen. We waren ons wel bewust van het feit dat we met iets puur Rotterdams bezig waren, we hebben het niet voor de lol gedaan. We waren heel erg met die stad bezig. We waren verzamelaars van vooral voor de oorlog, we wilden ook onderdeel uitmaken van de geschiedschrijving na de oorlog."