Anne-Mercedes werkt 9 jaar aan monument voor Tuschinski in Rotterdam: 'Droom die uitkomt'

Abraham Icek Tuschinski (1886- 1942) opent in 1911 in Rotterdam zijn eerste bioscoop. Na een aantal jaren heeft hij vijf zaken in de stad, waarvan het Grand Theatre aan het Pompenburg het meest luxueuze en opvallende is. Daar treden wereldsterren als Marlene Dietrich en Josephine Baker op. Vanaf 1921 is hij ook in Amsterdam actief. En met die stad lijkt zijn naam het meest verbonden, maar daar komt nu een einde aan.

Het gedenkteken voor de bioscoopmagnaat wordt geplaatst in het Tuschinskipark bij woonwijk Little C aan de Coolhaven. In die wijk is de Tuschinkistraat te vinden. Na de onthulling van Ode aan Tuschinski - Ode aan de Stad start het Tuschinskifestival. Rotterdam is de stad waar de Joodse zakenman Tuschinski groot wordt, maar ook de stad waar het voor hem dramatisch eindigt.

Op 14 mei 1940, de verjaardag van Tuschinski, worden bij het Duitse bombardement op het centrum van Rotterdam al zijn zaken en zijn woonhuis vernietigd. Tijdens de bezetting duikt hij onder in Rotterdam, hij wil de stad niet verlaten. Tuschinski wordt verraden en opgepakt. Via Kamp Westerbork wordt hij naar vernietigingskamp Auschwitz overgebracht. Daar wordt hij in 1942 vermoord.

Kunstenares Anne-Mercedes Langhorst komt in 2014 met het verhaal van Tuschinski in aanraking als zij de presentatie van een boek over zijn leven bijwoont: "Daar werd ik eigenlijk zo gegrepen door het verhaal van Tuschinski dat ik toen al bedacht iets voor hem te maken wat zijn gedachtengoed zou uitdragen. Dus geen borstbeeld van hem, maar echt vanuit zijn visie, vanuit zijn creatief ondernemerschap."

We ontmoeten Anne-Mercedes op een industrieterrein in Zoetermeer. In de zon voor de loods van de aannemer vertelt ze, met haar tien maanden oude zoon Ziggy op schoot, over de afgelopen negen jaar. Negen jaar die eindigen als het kunstwerk van Zoetermeer naar Rotterdam wordt vervoerd. Dan is het klaar om het aan de Rotterdammers te geven.

In Zoetermeer wordt door Luigi Zuliani en zijn mensen nog hard gewerkt aan het ontwerp van Anne-Mercedes Langhorst. Zuliani noemt zichzelf aannemer, maar volgens Langhorst is hij de allerbeste in Nederland als het gaat om terrazzokunstwerken in de buitenruimte: "Ik vertrouw blindelings op hem."

Ze heeft haar ontwerp uit handen moeten geven: "Er zijn veel momenten geweest dat ik eigenlijk mijn kindje in kleine stukjes moest weggeven, dat iemand anders als het ware een vertaling van mijn ontwerp moest maken." Naast terrazzospecialist Zuliani is dat Rob Koning van Modelstaal, die het messing gedeelte van het kunstwerk heeft aangeleverd.

De laatste hand aan het monument wordt dus gelegd, binnenkort komt er na ruim negen jaar een einde aan dit project voor Langhorst: "Als ik nu zeg ruim 9,5 jaar, dan denk ik 'Mijn God, waar ben je aan begonnen?'. Elk jaar heb ik wel gedacht 'Ik ben er bijna'. En natuurlijk is er ook wel tegenslag geweest, het is ook wel eens zwaar geweest. Maar ik heb zo'n team achter me staan, zoveel mensen zijn enthousiast geworden en zetten zich in. Dan kan ik het gewoon echt niet maken te stoppen."

De kunstenares start het project alleen, maar gaandeweg krijgt zij steeds meer mensen mee. Er wordt een stichting opgericht, de Stichting Tuschinski, die zich inzet om de Ode aan Tuschinski in Rotterdam te financieren en realiseren. Het is een burgerinitiatief. "Het is bottom-up, ik ben het zelf gaan initiëren", zegt Anne-Mercedes. "De gemeente heeft erg geholpen, er zijn allerlei formaliteiten maar ze hebben absoluut gedaan wat ze konden."

Terwijl we kijken naar de grote ronde schijf die de basis is van de Ode aan Tuschinski - Ode aan de Stad, vertelt Anne-Mercedes over haar ontwerp: "Het mooie van dit kunstwerk is dat het eigenlijk meerdere functies heeft. Dus het is een ode aan Tuschinski, een ode aan de stad, en je mag er dus op programmeren. Het is de bedoeling dat je er iets kan doen zoals zingen, een performance, dansen. Jezelf of een ander in de spotlight zetten. Alles is mogelijk, droom je dromen."

Een andere laag van het kunstwerk verwijst naar de tijd waarin Tuschinski leefde, de tekst 'niets is onmogelijk' staat op de zijkant. "De Tweede Wereldoorlog, Tuschinski is verraden, hij is 56 jaar geworden. En ik denk dat in die tijd niemand het voor mogelijk hield dat zoiets kon gebeuren", legt Langhorst uit.

"Ik denk dat het bewustzijn van de Tweede Wereldoorlog en de herdenking op 4 mei heel belangrijk zijn", zegt de kunstenares. "En ik heb het gevoel dat het voor de jonge generatie van nu heel ver weg ligt. Ik denk dat het belangrijk is, ook juist voor de jongere generatie. Je kan het leven niet vieren, de vrijheid niet vieren zonder dat je bewust bent dat we daarvoor gevochten hebben en wat eraan vooraf is gegaan."

En zo komen in Ode aan Tuschinski - Ode aan de Stad de twee gedachten samen. "Dat is het bijzondere van dit monument. Het mag een gedenkteken zijn, maar het mag ook een podium zijn om het leven op te vieren. Ik denk dat dat deze plek heel bijzonder maakt."

De podiumfunctie van het monument wordt meteen na de onthulling ingezet, want dan begint het Tuschinkifestival. Vier dagen, van 6 tot en met 10 september, zijn er allerlei activiteiten in het Tuschinkipark en omgeving. Voor Anne-Mercedes is het mooi om te zien dat haar initiatief zo breed wordt gedragen: "Het heeft een aanslingerend effect, het festival is echt een uiting van het draagvlak voor het Tuschinskithema. De gemeente, ondernemers, omwonenden, iedereen zet zich in om daar een festivalgebied te maken voor iedereen. A la Tuschinski."

"Dat het zo breed gedragen wordt, is te gek. Dat is weer een ode aan iedereen die zich heeft ingezet want het is echt een teameffort, er zijn zo ontzettend veel mensen die dit mogelijk gemaakt hebben. Iedereen is echt belangrijk geweest voor de realisatie van de Ode aan Tuschinkski - Ode aan de Stad", zegt de initiatiefnemer en ontwerper. "Het is echt een prachtig, prachtig monument, met een prachtige bestemming en een waanzinnige functie. Het spat er gewoon vanaf!"

En wie de komende tijd gaat kijken bij het monument, loopt de kans Anne-Mercedes Langhorst tegen het lijf te lopen: "Ik denk dat wij heel vaak daar te vinden zullen zijn. Want het is zo'n mooi gebied. Ook als je op het podium zit, op het Tuschinskimonument zit, dan zie je de Euromast aan de ene kant en aan de andere kant kijk je prachtig over het water. Je ziet het park en je kan er heel mooi de zonsondergang zien. Ja, wij zullen daar vaak zijn."